Asker, ilim adamı, Osmanlı devlet adamı,
nazır (D. 1849, Aydın – Ö. 1914, Büyükada / İstanbul). İkinci Abdülhamid
döneminde on yedi yıl Tophane Müşirliği ve yirmi beş yıl Askerî Mektepler
Nazırlığı yapmış meşhur bir Paşadır. Kuvvetli kültürü ve yabancı dil bilgileri
ile tanınmış olan Sedat Zeki Örs ile Vedat Zeki Örs bu zatın oğullarıdır. Şehremaneti
Meclisi Azasından Ali Remzi Efendi’nin oğludur. Harbiye Mektebi’nden 1872’de
Erkân-ı Harb (Kurmay) Yüzbaşısı olarak mezun oldu. 1877 - 78 Osmanlı - Rus
Harbine katılarak Müşir Süleyman Paşa’nın Yaverliğinde bulunmuştu. Sonra
Padişah Yaveri ve Şehzadelerin muallimi oldu. 1883’te Liva (Tuğgeneral) rütbesi
ile Askerî Mektepler Nazırlığına tayin edildi. 1891’de bu Nazırlığı muhafaza
etmek üzere Tophane Müşirliğine geçirildi 1908 İnkılâbına kadar bu vazifelerde
kaldı. O inkılâptan sonra rütbesi alınan Paşalardan biri de odur. Önce
Büyükada’ya, 1909 ile 1911 arasında da Rodos’a sürülmüştü. Sonraki yıllarda bir
süre Avrupa’da yaşadı. Eylül 1914’de Büyükada’da öldü.
Zeki Paşa İkinci Abdülhamid dönemi devlet
adamlarının en bilgili kişilerinden biri olarak tanınmıştı. Fransızca, Almanca
ve İngilizce bilirdi. Makine-i Âliye,
Sunuf-ü Selâse Tabiyesi, Tabiye Misalleri adlı eserleri basılmıştır.
Zamanında Askerî Mektepler, sayı ve değer bakımlarından hayli ilerlemiştir.
Zeki Paşa uyanık ve bilgili subayların yetişmesine hizmet etmek sureti ile dönemindeki
gelişme ve değişime katkıda bulunmuştur.
KAYNAK: İbrahim Alâeddin Gövsa / Türk Meşhurları Ansiklopedisi (1946), Turgut Çeviker / İbret albümü 1908 (Eylül 1991).
