Kurt İsmail Paşa

Askeri kışla içerisinde yer almaktadır. Diyarbakır Valisi Karslı Hatunoğlu Kürt İsmail Paşa tarafından kardeşi Meded Bey adına valilik yaptığı 1285-1292 H. / 1869-1875 M. yılları arasında yaptırılmıştır. Cami, 1922 yılında El-Cezire Cephesi Komutanı Cevat Paşa tarafından esaslı bir şekilde onartılmış- tır (Sözen, s. 111; Beysanoğlu, s. 692; Kuban, 2007, s. 574)

İsmail Paşa valilik yaptığı dönemde sur dışında yeni ya­pılaşma çalışmalarım başlatmıştır. Kurt İsmail Paşa Camisi, plan itibariyle Diyarbakır’daki camilerde uygulanan planlar­dan farklıdır. Bu plan tipini daha çok türbelerde uygulan­mıştır. Giriş kapısının hemen batısında tek şerefeli silindirik gövdeli minareye, girişin doğusundaki ilk pencerenin içinden çıkılmaktadır.

Yapı sekizgen planlı ve üzeri tek kubbe ile örtülü harim ile sekizgen bir revaktan meydana gelmektedir. Birkaç basa­makla çıkılan sekizgen revak köşelerde birbirine yakın iki­şer silindirik gövdeli üzerine sekiz adet dar kenarlarda sekiz adet geniş olmak üzere on altı yuvarlak kemerle dışarı açıl­maktadır. Üstü eğimli bir çatıyla örtülüdür. Harimin her bir cephesinde basık kemerli birer pencere kuzey cephesinde de basık kemerli bir kapı yer almaktadır. Sekizgen planlı harime kuzeydeki kapı açıklığından girilmektedir. İç mekânın üzeri bir kubbeyle örtülüdür. Kıble duvarında yarım daire planlı ve yuvarlak kemerli sade mihrap nişi diğer duvarlarda ise yuvar­lak kemerli birer pencere yer almaktadır. (Doç. Dr. Ali BORAN)

Diyarbekir’de 1868 yılından başlamak üzere 7 yıl 9 ay görev yapmış olan Vali Kurt İsmail Paşa tarafından yaptırılmıştır. Paşa'nın, kardeşi Meded Bey adına yaptırıldığı için Meded Bey Camii, yanındaki kışladan dolayı Kışla Camii adlarıyla da bilinmektedir. Surların dışında, Harput Yolu üzerinde, Seyrantepe semtinde çeşme­siyle güney yakadadır. Yolun sağında (kuzey) kışlası da vardır. Sur içi geleneksel cami tasarımından çok farklı olarak tasarlanıp uygulanan tek katlı sekizgen planlı harimi çepeçevre ahşap kirişlemeli revakı do­lanır. Yan üç kenarda birer pencere, gü­neyde dışa taşan mihrap ve kuzeyde de kapı yer alır. 1971 Haziranında çektiğimiz fotoğrafta görü­len revakın tavan ahşap kirişlemeleri sonraki onarımda ahşapla kaplanmış bulunuyor. Revak dahil du­varlar iç ve dışta sıvalıdır. Pencerelerinin ve kapının kenarlarına dokunulmamış, çirkin bir pembe badana sürülmüştür.

Giriş kapısını sade bir çerçeve sarar. Üstündeki pencere müezzin mahfiliyle bağlantılıdır. Girişin do­ğusundaki pencereden, duvar içine yerleştirilmiş bir merdivenle buraya ulaşılır. Kitleyi revak çevirdiği için başka üst pencere yoktur. Minare, giriş kapısı sa­ğındaki (batı) köşede, beden duvarına oturtulmuş olup, dışa taşan ufak yay kesimi, kapı üst hizasına denk gelen S profilli bir taş konsol taşır. Yanlarında ufak (yavru) çıkmaları da vardır. Silindirik gövde, üstte dışbükey bir profille genişleyerek şerefeyi oluş­turur. Korkuluğu demir parmaklıklıdır. Gövdenin üst dış köşelerindeki çıkma destekler, revakın özgünü­nün böyle olmadığını gösteriyor. Müezzin mahfilin­den minareye bağlantı vardır. Çok sade mihrap yarım daire kesitli ve küresel örtülüdür.

Yukarda be­lirttiğimiz gibi, camiin kuzeyine Hükümet binası ve çeşme yaptırdı. Diyarbakır Belediye İmar Müdürlü­ğüne baktığım zaman (1957), genişletilen Harput Ka­rayolu nedeniyle taşlarını numaralatıp çeşmeyi geri­ye aldırmıştım. Sonra bir kez daha içe taşıtıldı.

KAYNAK: Prof. Dr. Orhan Cezmi Tuncer / "Diyarbakır Camileri" (Diyarbakır: Müze Şehir. Ed. Dr. Ş. Beysanoğlu - M. S. Koz - E. N. İşli. s. 210, YKY, İstanbul 1999). Adı geçen yazıdan özetlenmiştir.

Prof. Dr. ORHAN CEZMI TUNCER