Osmanlı
dönemi devlet adamı, vezir, nazır ve vali, akademisyen (D. 1836, Muradiye
kasabası / Batum – Ö. 1910). İlk Mebusan Meclisine reislik etmiş, nazırlıkta
bulunmuş, ilmî hizmetleri ile de tanınmış değerli vezirlerdendir. Mehmed Ağa’nın
torunu ve Hacıoğlu Şerif Molla’nın oğludur. Gençliğinde İstanbul’a gelerek
hususî hocalardan Arapça, Fransızca ve hukuk dersleri aldı. 1858’de Babıali
Tercüme Odasına girdi. Sonra mahkemelerde memur ve üye olarak görev yaptı.
Dönemin önemli gazetelerinden Takvim-i
Ticaret ve Ceride-i Havadis
gazetelerine yazmıştı. 1868’de Ticaret Reisi oldu. Mahmud Nedim Paşa’nın
Sadrazamlığında azledilince bir sürre avukatlık yaptı.
1877’de
Osmanlı Meclisine İstanbul’dan milletvekili seçildi ve ertesi yıl Meclis Reisi
oldu. 1878’de Nafia Nazırı, sonra Hazine-i Hassa Nazırı ve Vezir oldu. O sırada
Hukuk Mektebinde Ticaret Hukuku ile Devletler Hukuku derslerini okuttu. Telhis-i Hukuk-u Düvel adlı eserini o
zaman yazdı. Bu kitap yüzünden Padişaha şikayet edildi bu kitap toplattırılarak
böyle zararlı kitap yazmasından dolayı Hasan Fehmi Paşa uyarıldı. 1881’de
Adliye Nazırı 1889’da Rüsumat Emini oldu. Ondan sonra Aydın ve Selânik valiliklerinde bulundu. Tekrar Rüsumat
Eminliğine ve Divan-ı Muhasebat Reisliğine getirilmiş, Fevkalâde Elçi sıfatı
ile Londra’ya gitmiş, Yunan sulh muahedesi için ikinci murahhaslıkta bulunmuştur.
1908 İnkılâbından sonra “İhtiyar Jön Türk” diye anılan bu zat, Adliye
Nazırlığında, Şûra-yı Devlet Reisliğinde bulundu ve Ayan Azalığına da tayin
edildi. İkinci Abdülhamid devrinin her çevrede saygınlık gören devletadamlarındandır.
KAYNAK: İbrahim Alâeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), KAYNAK:
Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (10. cilt, 1986).
