Cizre emiri, tarihçi (D. 1802, Cizre - Ö. 1868, Şam). Kaynaklarda, babası Abdullah Bey’in, ünlü komutan Selâhaddin Eyyubî ve Halid bin Velid ile birleşen bir aileden geldiği ve ailesinin yedinci göbekte Bitlis Hanı ve ünlü Şerefname adlı tarihin müellifi Birinci Şeref Han’a ulaştığı belirtilmektedir. Oldukça zeki, dürüst ve cesur bir lider olarak tanınmıştır.
Abdullah Bey ölünce emirliğe önce kardeşi oğlu
Seyfeddin Bey geçmişti. Fakat Beylik işlerini gerektiği ölçüde başarıyla yürütemediği
için, aşiretlerin ısrarı üzerine emirliğe önce Bedirhan Bey’in büyük kardeşi
Salih Bey getirildi. Salih Bey de zamanını daha çok tasavvuf ve ibadete ayırdığı
için yurtluğun idaresini kendi gönül
rızası ile küçük kardeşi Bedirhan’a bıraktı.
Bedirhan Bey, sahip olduğu yüksek seciyedeki ahlakı ve
çalışkanlığıyla halka kendini sevdirdiğinden, yönetiminde olan Cizre, Botan ve
Hacıbehram bölgelerine ek olarak egemenliğini Musul, Erzurum ve Van içlerine
kadar yaydı. Nüfuzu ve saygınlığı bölgesini de aşarak İran’a bile ulaştığından,
İran Şahı bile zaman zaman kendisine
hediyeler göndererek dostluğunu kazanmak için çaba göstermiştir.
Osmanlı Sultanı İkinci Mahmud’un son dönemlerinde,
isyan sayılan bazı hareketlerinden dolayı, Sadrazam Çerkes Mehmet Reşit Paşa
tarafından bazı vaatlerle yumuşatılmasına çalışıldı. 1839 yılında Nizip Savaşına
kendi ordusuyla katılıp Osmanlı İmparatorluğuna yardımcı olmuştu.
1845’te Hakkâri yöresinde yaşayan Nasturî aşiretlerini
hükmü altına aldı. Musul'daki Batılı hükümetlerin konsolosları bu hareketi bir
İslam-Haçlı sorunu şeklinde büyüterek; çok sayıda Nasturînin Bedirhan Bey tarafından
katledildiğini iddia ederek kendisini Bab-ı Âli’ye şikâyet ettiler. O dönemde
yeni ilan edilmiş olan Tanzimat Fermanı’na göre Hıristiyan tebaanın güvenliği
Devletçe taahhüt edilmiş ve bu taahhüt Avrupa devletlerine bildirilmişti.
İngiliz ve Fransız elçilerinin Babıali’ye sürekli
şikâyetleri üzerine Sadrazam Reşit Paşa, Bedirhan Bey’in yakalanıp İstanbul’a
getirilmesine karar verdiyse de bunu hemen başaramadı. Bedirhan Bey, kendisini ikna
için gönderilen Kemal Paşa’yı verici bulmayınca, onunla birlikte İstanbul’a
gitmeyi reddetti. Bunun üzerine Osmanlı ordusu harekete geçirildi; Müşir Osman
Paşa, Sabri, Ömer ve Mustafa paşalar birlikte Bedirhan Bey’i Orak veya Oruh
denen kalede kuşattılar. Kendisine de Sadrazam Mustafa Reşit Paşa’nın yazdığı,
İstanbul’a gelirse canına, malına ve ailesine dokunulmayacağı güvencesini veren
bir mektup gönderildi. Bunun üzerine teslim olan Bedirhan Bey, 1848 de İstanbul’a
getirilerek, Reşit Paşa aracılığıyla Sultan Abdülmecid’in huzuruna çıkarıldı.
İsyanının sebebini soran Padişah’a Bedirhan Bey, Ömer
Hayyam’ın ünlü bir rubaisini okuyarak cevap verdi.
"Benim kötü bir hareketime sen de kötü
bir karşılık verirsen aramızda ne fark kalır ki?”
Bu zekice cevap, Sultan’ın hoşuna gitti. Bedirhan
Bey’in bu mert ve dürüst halini güven verici bulan Sultan Abdülmecit, kendisine
hediyelerle birlikte ve memleketinde bıraktığı mal ve mülküne karşılık iki yüz
altın yurtluk maaşı verilmesini emretti.
Bu şekilde ailesiyle birlikte Girit’in Kan şehrine sürgüne
gönderilen Bedirhan Bey, buradaki hayatının ilk bölümünde on sene kaldı. Abdülmecid’in
son zamanlarında affedilerek İstanbul’a gelmesine izin verildi, Girit’te devlet
lehine başardığı işlerden dolayı da kendisine yine hediyeler ve Mirimiranlık
rütbesi ile Paşalık unvanı kazandırıldı.
Bedirhan Bey, yeniden gittiği Girit’te sekiz sene daha
kaldı. Sultan Abdülâziz zamanında yeniden İstanbul’a döndü. Şimdi Darüşşafaka binası
olarak kullanılan konak kendisine verilerek, burada yedi yıl kadar oturdu. Vefatından
iki sene önce Şam’a yerleşmiş ve orada 1868 yılında öldüğünde, Salihiye’de toprağa
verilmiştir.
Bedirhan Bey’in Girit’te iken Müslümanlar kadar
Hıristiyanlara da
güven vermiş olması ve bir olay sırasında Kandiye Hıristiyan ahalisini evinde koruma
altına alması, ihtilâl esnasında Müslümanlarla Hıristiyanlar arasındaki ihtilâfların
çözümü için Valilikçe onun aracılık ve görüşlerine başvurulmuş olması
tarihçiler tarafından dikkat çekici bulunmuştur. Bazı kaynaklara göre Bedirhan
Bey’in 34 karısından 96 çocuğu olmuş; öldüğü zaman yirmi biri kız, yirmi biri
erkek olmak üzere kırk iki çocuğu yaşıyormuş.
KAYNAK: İbrahim Alaeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Büyük Larousse (c. 3, s. 1450, 1986). İhsan Işık / “Kutay, Cemal” (TEKAA, 2006) - Ünlü Devlet Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, c. 1, 2013) - "Bedirhan Bey (Paşa)" (Diyarbakır Ansiklopedisi (2013) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (C. 12, 2015).