Yahudi din adamı, siyasetçi, diplomat,
Osmanlı Devletinin Son Hahambaşısı (D. 1873, Manisa –Ö. 1960, Kahire / Mısır). 1893-97
yılları arasında Fransa’da eğitim gördü. Burada, Uygulamalı Yüksek Araştırmalar
Okulu Dinî Bilimler Bölümü'nü bitirdi. Yaşayan Doğu Dilleri Özel Okulu’nda
Farsça ve Arapça dilleri alanında eğitim gördü. Eğitimi sırasında sürgünde
bulunan Jön Türklerle yakın temaslarda bulundu. Hayatı boyunca en büyük
desteği, Yahudi-Alyans Örgütünden gördü. Yaptığı bütün çalışmaları rapor
edercesine bu örgüte yazdığı mektuplar vasıtasıyla bildirdi. Bu amaçla
neredeyse haftada birkaç kez mektup yazıyordu.
Fransa’dan döndükten sonra (1897) Alyans
Örgütü adına fiilî olarak çalışmaya başladı. Önce örgütün desteğiyle
İstanbul’daki Haham Okulu'nda müstakbel kayınpederi Abraham Danon’un
yardımcılığına getirildi. Bu tarihten itibaren Yahudi cemaatinin yönetimini
eline geçirmek için uygun zamanı kollamaya başladı. Devlet kademelerinde etkili
olmanın önemli bir göstergesi olan Hahambaşılığa geçmek için uğraştı. Bu
isteği, Alyans örgütü tarafından da benimseniyordu. On yıl boyunca cemaat
içindeki basamakları bir bir çıktı. Bu arada örgütün yönlendirmeleriyle 1899
yılında görev yaptığı okulun yöneticisinin kızıyla evlendi.
Naum, yükselişine katkıda bulunacak her yola
başvurmaktan çekinmedi. Sultan’ın kitaplığında görev almaya çalıştı. 1900-1904
yılları arasında Yüksek İstihkam ve Topçu Okulu’nda Fransızca öğretmenliği
yaptı. Aralarında İsmet İnönü’nün de bulunduğu öğrencilere ders verdi. İkinci
Meşrutiyetin ilânından sonra, ileride istifade etmek üzere bazı subaylarla çok
yakın ilişkiler içinde bulundu.
İkinci Meşrutiyetle birlikte Naum ve
dolayısıyla Yahudi örgütleri siyaset alanındaki faaliyetlerine hız verdiler.
Yaptıkları yayınlarla Jön Türk hareketini desteklediklerini beyan ettiler.
Alyans’ın işleri daha da gelişti. Devrin yöneticileriyle ilişkiler daha da
hızlandırıldı. Bu arada Naum önce Hahambaşı vekili ve kısa bir süre sonra da
Hahambaşı seçildi (1909).
Naum’un en büyük özelliklerinden birisi, kim
olursa olsun iktidarda bulunan hükümetin adamı gibi davranmasıydı. Sultan
Abdülhamid devrinde saraydan yana, İttihat ve Terakki iktidarı boyunca Jön
Türklerle beraber oldu. İçte ve dışta her hükümetle doğrudan bağlantı
kurabilen, resmî sıfatı olmadığı halde resmî görevli gibi hareket eden, din
adamından çok diplomat, bürokrat, siyaset adamı, elçi ve daha pek çok özellik,
üzerinde toplanıyordu.
Lozan Konferansı görüşmelerinde Türk heyeti
içinde yer alan Hayim Naum, Lozan sonrası en büyük hedefi, Filistin’de bir
Yahudi devletinin kurulması oldu. Bunun için İstanbul’dan ayrılarak Mısır’a
taşındı. 1925 tarihinden itibaren Mısır ve Sudan Hahambaşılığına geçti. 1960
yılında Kahire’de öldü.
Mektupları 1998 yılında Ester
Bebassa tarafından “Son
Osmanlı Hahambaşısının Mektupları” adıyla yayımlanmıştır.
Arka kapaktan:
"Yer, bizdeki tarih el kitaplarının o
bitmez tükenmez Doğu sorununa ayrılmış bölümlerinde adı "hasta adam"
-ama o yalnızca 'hasta adam' değildi- olarak geçen bir imparatorluğunun
merkezi; İstanbul." Ve "... 1914 öncesinde, Avrupa'da siyasal bir
denge kurmaya çalışan altı imparatorluk arasında, geniş bir toprak bütünlüğü
üstünde kurulmuş ve bir ölçüde hırgürsüz bir örgütlenmeye sahip altı, yedi
yüzyıllık bir Avrasya modeli" sergileyen Osmanlı imparatorluğu.
"Zaman, Fransızların, halkların hak
ilkesine dayalı ulus-devlet modelinin Avrupa'daki büyük imparatorlukların
başını ağrıttığı XX. yy'ın başları."
Kişi; "Sona eren bir imparatorluğun son
hahambaşısı; Türklerin ve Yahudilerin ayrıcalıklı arabulucusu, diplomat ve
politikacı, levanten ştadlan; ne gerçekten saray Yahudisi, ne gerçekten devlet
Yahudisi. Bütünleşme çabalarıyla Batı'nın çağrısı arasında sallanan ve bir
geçiş dönemi yaşayan Yahudiliğin simgesi... Hayim Nahum veya diplomatların en
hahamı ve hahamların en diplomatı."
KAYNAKÇA: Ester Bebassa / Son
Osmanlı Hahambaşısının Mektupları (1998), Tarihin gizli ünlüleri/
Osmanlı’nın son hahambaşısı Rav Hayim Nahum Efendi (salom.com.tr, 20 Mayıs
2010), Lozan ve Haim
Naum (http://www.ofhayrat.com/news_print.php?id=5022,
20 Kasım 2011, erişim 12.04.2018). http://www.hsje.org/rabbi_nahum_effendi.htm
