Gazeteci-yazar, fotoğraf
sanatçısı, siyaset ve devlet adamı, Dışişleri eski Bakanlarından (D. 15 Şubat 1940, İstanbul - Ö. 24 Ocak
2007, İstanbul). Tam adı İsmail Cem İpekçi olup ünlü sinemacı İhsan İpekçi’nin
oğlu, ünlü gazeteci-yazar Abdi İpekçi’nin kuzenidir. İstanbul’da Robert Kolej’i
(1959) ve Lozan Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni (1962) bitirdi. Ertesi yıl
“Milliyet”te gazeteciliğe başladı. 1964’ten 1969’a kadar “Cumhuriyet”
gazetesinde çeşitli konularda inceleme yazıları yayımladı ve bu gazetenin yazı
işleri müdürlüğünü yaptı. 1971-74 yıllarında Türkiye Gazeteciler Sendikası
İstanbul Şubesi Başkanlığı’nı yaptı. Ercan Arıklı ile haftalık “ABC” gazetesini
çıkardı.
İsmail Cem, 1974-75
yıllarında, CHP-MSP koalisyon hükümeti döneminde TRT Genel Müdürlüğü yaptı. I.
Milliyetçi Cephe hükümetince genel müdürlükten alınması ve Danıştay’ın
yürütmeyi durdurma kararına karşın görevine iade edilmemesi iktidarla muhalefet
arasında uzun süren tartışmalara yol açtı. 1975’te Ercan Arıklı ve Kadri
Kayabal ile birlikte “Politika” gazetesini kurdu ve bu gazetenin başyazarlığı
ile yayın yönetmenliğini yürüttü. Paris Siyasal Bilgiler Enstitüsü’nde siyaset
sosyolojisi alanında yüksek lisans yaptı (1991).
Cem, 1985’te Halkçı Parti
(HP) ile Sosyal Demokrasi Partisi’nin (SODEP) birleşmesiyle oluşturulan Sosyaldemokrat
Halkçı Parti’nin (SHP) Merkez Karar ve Yönetim Kurulu’nda görev aldı. Partinin
Haziran 1987’de yapılan 3. Olağanüstü Kongresi’nde de parti meclisine ve Merkez
Yürütme Kurulu üyeliğine seçildi. 1987 Genel Seçimleri’nde SHP listesinden
İstanbul Milletvekili seçilerek TBMM’ye girdi. Parti içinde “Yeni Sol” olarak
adlandırılan grupta yer aldı. 1991 Genel Seçimleri yine SHP listesinden
İstanbul Milletvekili seçildi. 1992’de SHP’den ayrılarak Cumhuriyet Halk
Partisi’nin yeniden oluşumunda görev aldı. 1993 Cumhurbaşkanlığı seçimine CHP
adayı olarak katıldı.
İsmail Cem, 7 Temmuz 1995’te
50. Hükümet’te Ercan Karakaş’tan boşalan Kültür Bakanlığı görevine getirildi.
1995 Genel Seçimleri’nden önce Demokratik Sol Parti’ye (DSP) geçerek,
Kayseri’den milletvekili seçildi. DSP’nin TBMM Grup Yönetim Kurulu üyesi oldu
(1996); 30 Haziran 1997 tarihinde kurulan 55. Hükümet’te de Dışişleri Bakanlığı
görevine atandı. Bakanlığı döneminde özellikle Avrupa Birliği (AB)-Türkiye
ilişkilerine yoğunlaşan Cem, Türkiye’nin Aralık 1999’da Avrupa Birliği adayı
olmasında ve Yunanistan ile ilişkilerin düzeltilmesinde etkili rol oynadı.
11 Temmuz 2002’de, hükümetin
ve Demokratik Sol Parti’nin artık işlevini yitirdiği gerekçesiyle Dışişleri
Bakanlığı görevinden ve DSP’den istifa etti. Kısa süre sonra arkadaşlarıyla
Yeni Türkiye Partisi’nin (YTP) kuruluşuna katıldı ve bu partinin genel
başkanlığına getirildi. YTP’nin beklenen ilgiyi görememesi üzerine de, 2004
yılında YTP’nin CHP’ye katılma kararı alındı. Cem, CHP’nin 24 Ocak 2005’te yapılan
olağanüstü kurultayının ardından Parti Meclisi üyesi, Bilim ve Kültür Platformu
Başkanı ve Genel Başkan Başdanışmanı olarak görev yaptı.
İsmail Cem, 18. ve 19. dönem
İstanbul, 20. ve 21. dönem Kayseri milletvekilliği yaptı. Türkiye Cumhuriyet’i
tarihinin en uzun süre görev yapan dördüncü dışişleri bakanıdır. Avrupa Konseyi
Parlamenterler Meclisi ve Batı Avrupa Birliği (BAB) Asamblesi üyelikleri
(1987-96) yaptı. 1989-91 ve 1993-95 tarihlerinde olmak üzere iki kez Avrupa
Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) Sosyalist Gurubu Başkanvekilliğine
seçildi. AKPM ve BAB Asamblesi Türk Parlamenter Gurubu Başkanlığına seçildi
(1996). Avrupa Medya Enstitüsü Danışma Kurulu üyeliği yaptı.
İsmail Cem, Türk-Yunan
dostluğuna yaptıkları katkıdan ötürü, Yunanistan Dışişleri Bakanı Yorgo
Papandreu ile birlikte 2000 yılında, merkezi New York’ta bulunan Doğu-Batı
Enstitüsü’nce “Yılın Devlet Adamı Ödülü”ne layık görüldü. “Ekovitrin”
dergisince verilen Yılın Starları ödülleri kapsamında, 2002 yılında “Yılın
Bakanı” seçildi. Türkiye’ye yaptığı başarılı hizmetlerden ötürü Türk Kalp Vakfı
tarafından “Sakıp Sabancı İyi Kalp Ödülü”ne değer görüldü. Merkezi İsviçre’de
olan Dünya Ekonomi Forumu’nca hazırlanan ‘Rüya Hükümeti’nde İsmail Cem de “En
başarılı 4 dış politikacıdan biri” sıfatıyla yer aldı. Türkiye ve Yunanistan
arasındaki barışa katkılarından dolayı İzmir Gazeteciler Cemiyeti’nce 1999
Şehit Gazeteci Hasan Tahsin Gazetecilik Altın Heykel Yarışması, Prof. Dr. Ahmet
Taner Kışlalı Büyük Jüri Özel Ödülü’ne layık görüldü.
İsmail Cem, akciğer kanseri
tedavisi için yatırıldığı İstanbul Cerrahi Hastanesi’nde 24 Ocak 2007’de
yaşamını yitirdi. Cenazesine aynı dönem çalıştığı meslektaşı Yunanistan eski
Dışişleri Bakanı Yorgo Papandreu da katılmıştı. Yorgo Papandreu, 9 Ekim 2009
tarihli Türkiye ziyareti kapsamında, Türkiye-Yunanistan arasında dostluğu
başlattığı için İsmail Cem’in mezarını ziyaret ederek, mezarının üstüne zeytin
dalı bıraktı. 2010 yılında Antalya Büyükşehir Belediyesi ve Antalya Kültür
Sanat Vakfı (AKSAV) tarafından “İsmail Cem Televizyon Ödülleri” düzenlenmeye
başlandı.
İsmail Cem, 24 Ocak 2007
tarihinde İstanbul’da hayatını kaybetti, Zincilkuyu Mezarlığında toprağa
verildi. Elçin Cem ile evli olan İsmail Cem, İpek ve Kerim adlarında iki çocuk
babasıydı.
İsmail Cem, bütün yaşamı ve
görevleri süresinde Türkiye’nin sorunları, dış politika sorunları, siyasal
sistemler ve özellikle de sosyal demokrasi üzerine düşünmüş, çözümler üretmiş,
önermiş ve düşündüklerini, anıları dahil, yazarak kamuoyu ile paylaşmıştı.
Ayrıca fotoğraf sergileri açtı ve kimi fotoğraflarını kitap olarak da
yayımladı.
ESERLERİ:
ARAŞTIRMA:
Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi (1970),
Türkiye Üzerine Yazılar
(1970),
Tarih Açısından 12 Mart
(2 cilt, 1973, 1979),
TRT’de 500 Gün (1976),
Sosyal Demokrasi Nedir Ne Değildir (1985, yeni bas. Sosyal Demokrasi ya da Demokratik Sosyalizm Nedir Ne
Değildir adıyla, 1998),
Siyaset Yazıları,
Geçiş Dönemi Türkiyesi,
Sosyal Demokrasi ya da Demokratik Sosyalizm Nedir Ne Değildir?,
Türkiye’de Sosyal Demokrasi / Engeller ve Çözümler,
Yeni Sol, Sol’daki Arayış
(2000),
Turkey in the New
Century (2001, İngilizce yazılıp Almancaya çevrildi),
21. Yüzyılda Türkiye,
Türkiye Avrupa Avrasya 1. Cilt: Strateji Yunanistan Kıbrıs (2004),
Avrupa’nın Birliği ve Türkiye (2005).
DENEME:
Gelecek İçin Denemeler
(1994).
FOTOGRAF:
Mevsimler-Seasons
(1998).
KAYNAK: Cem, İsmail (Milliyet
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, c. 5, 1986), Vitrindekiler (Cumhuriyet
Kitap, 15.10.1998), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas.
1999), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür
Adamları Ansiklopedisi (2007) – Ünlü Fikir ve Kültür Adamları (Türkiye Ünlüleri
Ansiklopedisi, C. 3, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013),
Türkiye Kültür ve Sanat 2008 Yıllığı (2008), Can Dündar / Ben Böyle Veda
Etmeliyim & İsmail Cem Kitabı (2010), Ozan Örmeci / Bir Türk Sosyal
Demokratı: İsmail Cem (2011) - Portrait of a Turkish Social Democrat: İsmail
Cem (2011).