Felsefeci,
yazar (D. 15 Ocak 1925, Pendik / İstanbul – Ö. 21 Şubat 2005, İstanbul).
Büyükada İlkokulu’nu (1936), Galatasaray Lisesi Latince Bölümü’nü (1944),
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nü (1948) bitirdi.
Bitirdiği bölüme asistan olarak atandı (1950). İnsan, toplum, tarih
bilimlerinin bilgi-mantık temellerine ilişkin “Wilhelm Dilthey’a Göre Konuca Temellenmesi Bakımından Manevi
Bilimler Öbeğinin Meydana Getirdiği Bilim Bağları” başlıklı
teziyle 1952’de doktorasını tamamladı. Bir burs kazanarak iki yıl süreyle
Almanya’da Köln ve Bonn üniversitelerinde çalışmalar yaptı. Doktora çalışmasını
“Kültür Bilimlerinin Varlık Yapısı”
teziyle tamamladı. Köln Üniversitesi ile Belçika’nın
Vervier Üniversitesi’ne bağlı Husserl
Arkivi’nde, Husserl’in henüz yayımlanmamış elyazmalarından hazırladığı, “Edmund Husserl’de Başkasının Ben’i
Sorunu” başlıklı doçentlik teziyle 1954 yılında İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nde doçent oldu. Aynı bölümde
1964 yılında profesörlüğe yükseldi.
Nermi Uygur, aldığı burslarla birçok kez yurtdışına
gitme olanağını buldu. 1954’te Brüksel, 1958’de Venedik, 1968’de Viyana ve
1978’de de Düsseldorf uluslararası felsefe kongrelerine katıldı. 1979-81
yılları arasında Almanya Wuppertal Üniversitesi’nde mantık, bilgi öğretisi,
eğitim, sanat felsefesi (estetik) dersleri verdi ve seminerler düzenledi. 1981
yılında yeniden döndüğü İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe
Bölümü’nden emekli olduğu 1992 yılına kadar Felsefe Tarihi Anabilim Dalı Başkanlığı
görevinde bulundu. Çok sayıda doktora tezi yönetti. İstanbul Üniversitesi’ndeki
son yıllarında ağırlıklı olarak yüksek lisans düzeyinde dersler verdi. Birkaç
yıl süreyle, Robert Kolej (Boğaziçi Üniversitesi)’de, 1990’lı yıllardan
itibaren de toplam on üç yıl Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü’nde
Resim, Heykel, Grafik ve Endüstriyel Tasarım bölümlerinde daha çok doktora
düzeyinde felsefe-sanat ilişkileri üzerine düşünce tarihi dersleri verdi,
seminerler yaptı.
Prof. Dr. Nermi Uygur; eğitim gördüğü, dersler verdiği
ve uzun süreler boyunca yaşadığı Almanya’dan başka İngiltere, Fransa ve İtalyan
üniversitelerinde birçok kez araştırma yapmak üzere bulundu. Kurucuları
arasında yer aldığı ve daha sonra kapanan Türk Felsefe Derneği’nin genel yazmanlık
görevini üstlendi. Yurtiçinde felsefe alanındaki çalışmalarının yanı sıra; Felsefe
Arkivi, Yeni Ufuklar, Yeni Dergi, Türk Dili dergisi ile Adam Sanat, Kitap-lık
dergilerinde; yurtdışında Mind, Zeitschrift für Philosophie, Philosophische
Anzeiger, Rheinische Forschung, Aut Aut, Rivista di Cultura, Bildung
und Erziehung dergilerinde yayımlanan deneme ve makaleleriyle tanındı.
Uygur, felsefe-edebiyat arakesitinde yer alan
yapıtlarıyla her zaman Türk dilinin en büyük emekçilerinden birisi oldu. “Filozof denemeci gibi çalışırsa başarıya
ulaşır” düşüncesiyle edebiyata yöneldi. 1962’de “Dilin Gücü”yle başlayıp dünyayı, felsefeyi, kültürü sorgulama
serüvenini denemeler şeklinde yazdı ve yazdıklarını kitaplaşırdı.
Türkiye PEN Yazarlar Derneği’nin kurucularından olan
Nermi Uygur, aynı zamanda Türkiye Felsefe Kurumu ile Alexander von Humboldt
Stiftung’un üyesi ve Jahrbuch für Bildungs- und Erziehungsphilosophie’nin
yayın kurulu üyeliği yaptı. “Edmund Husserl’de Başkasının Ben’i Problemi” (1958) adlı eseriyle 1959
yılında Türk Dil Kurumu Bilim Ödülünü, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Sedat
Simavi Ödülünü (1995), “Tadı Damağımda” adlı eseriyle 1995 yılında Türkiye Yazarlar Birliği Deneme
Ödülünü, Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet Ödülünü (2000), Türkiye Yayıncılar
Birliği Deneme Ödülünü (2003) aldı. Türkiye Felsefe Kurumu 1995 yılında,
İstanbul Üniversitesi 1998 yılında, Maltepe Üniversitesi de 2002 yılında;
felsefe alanında ulusal ve uluslararası boyutta yaptığı çalışmalardan dolayı
kendisine birer plaket verdi.
Nermi Uygur, bir kalp yetmezliği sonucunda 2005 yılında
öldü ve İstanbul’da Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi.
“İlk kez 1984 yılında yayınlanan ‘Kültür Kuramı’nda Uygur, yeni bir kavramdan söz eder. Bu kavram ‘çokkültürlülük’tür. Delalet ettiği gerçeklik, tarihsel ve toplumsal olarak eski olsa da, o yıllarda kendisi yenidir, çokkültürlülük kavramının. Ki bu kavram, yalnızca tarihsel olarak dünde varolana işaret etmez. Aynı zamanda güncelde varolan ve süregiden toplumsal gerçekliğe de delalet eder.” (Atalay Girgin)
ESERLERİ:
DENEME-İNCELEME: Edmund Husserl’de Başkasının Ben’i
Sorunu (1958), Dilin Gücü (1962), Felsefenin Çağrısı (1962),
Dünya Görüşü (1963), Güneşle (1969), İnsan Açısından Edebiyat (1969),
Güneşle (1969), 100 Soruda Türk Felsefesinin Boyutları (1974; Türk
Felsefesinin Boyutları adıyla: 2002), Kuram Eylem Bağlamı - Çözümleyici Bir
Felsefe Denemesi (1975), Dil Yönünden Fizik Felsefesi (1979),
Philosophie der Turkischen Sprache (Türk Dilinin Felsefesi, 1980),
Yaşama Felsefesi (1981), Bilim Gücü (1984), Kültür Kuramı (1984),
Çağdaş Ortamda Teknik (1989), Bunalımdan Yaşama Kültürü (1989),
İçi Dışıyla Batı’nın Kültür Dünyası (1992), Bir Deneme Bir Tutam Deyiş (1992),
Tadı Damağımda (1995), Bunalımdan Yaşama Kültürü (1996), Başka Sevgisi
(1996), Salkımlar (1998), Dipten Gelen (1999), Denemeli
Denemesiz (1999), İçimin Sesi (2001), Eşekler İkindiler
Yetişimler (deneme, 2005).
ÇEVİRİ: Tarihte Gelişme ve Krizler (Erch
Rothacker’den, 1955), Ahlâk Denen Bilmece (Heinz Eeimsoeth’ten, 1957).
KAYNAKÇA: Zeki Ömer Defne / Nermi Uygur’un
Denemeleri (Türk Dili, Ağustos 1970), Şenay
Kalkan / Nermi Uygur Yaşama Felsefesini Anlatıyor (Varlık, Şubat 1982), Betül
Çotuksöken / Nermi Uygur’un Felsefe Dünyasından Kesitler (1995), Arslan
Kaynardağ / Felsefecilerle Söyleşiler (s. 121-174, 1986), Enis Batur / Bir
Metafor Olarak Nekahat: Nermi Uygur Portresi (Sanat Dünyamız, Yaz 1989), İhsan
Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001,
2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli
Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas.
2007) - Ünlü Fikir ve Kültür Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 3,
2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Nermi Uygur Vefat Etti
(Yeni Şafak, 22.2.2005), Doğan Hızlan / Nermi Uygur’un Kitaplarını Bağışladı
(Hürriyet, 16.3.2006).