Safiye Sultan

Hayırsever, padişah eşi (D. 1550?, Venedik - Ö. Ocak 1619, İstanbul). III. Murat’ın eşi ve III. Mehmet’in annesidir. Doğum tarihi kimi tahminlere dayanmaktadır. Hangi ulustan olduğu konusu tartışmalı olmakla birlikte, döne­min Venedik kaynaklarında Arnavut asıllı olup Dukakin’de Rezi köyünde doğduğu belirtilmektedir. 1573-78 yılları arasında İstan­bul'da bulunan Stephan Gerlach ise onu Bosna asıllı olarak tanıtıyor ve daha şehzade­lik yıllarında Manisa’da bulunan Murat’a Ferhad Paşa tarafından hediye edildiğini yazıyor.

Safiye Sultan, 1585 yılından itiba­ren haremin hâkimi oldu. Bununla da yetinmeyip devlet işlerine müdahale et­meye başladı. 1595 yılında III. Murat’ın ölümü ve oğlu III. Mehmet’in tahta geçmesiyle birlikte valide sultan (padişah annesi) olarak devlet içinde­ki konumu daha da güçlendi. Halk ve memurlar devlet işlerindeki bu etkin rolünü bildiği için işlerini gördürebilmek amacıyla ona başvurur, hatta kimi zaman arabasının önüne çıkarak bu gibi konularda isteklerde bulunurlardı. Sadrazamdan şey­hülislâma kadar bütün görevden alma va atamalarda devlet işlerinin yürütülmesinde birinci de­recede etkili oldu. 1596 yılında Eğ­ri Seferi’ne çıkan III. Mehmet, bir milyar ak­çelik bir hazineyi annesinin kullanımına ver­mişti. Safiye Sultan, Eğri Kalesi’nin fetih haberinin İstanbul’a ulaşma­sı üzerine fakirlere, yetim ve dullara sada­ka dağıtmıştı.

Safiye Sultan, sadece devletin iç işlerine değil dış işlerine de müdahale etmekteydi. Bu anlamda yabancı hükümdarlarla doğ­rudan mektuplaştığı ve diplomatik ilişki­ye girdiği bilinmektedir. Dış politikada, kayınvalidesi Nurbanu gibi Venedik yanlısı bir tutum izledi. Meh­met’in 1603’te ölümü üzerine Eski Saray’a gönderilen Safiye Sultan, Ocak 1619’da ölün­ceye kadar orada yaşadı. Öldüğünde III. Murat Türbesi’nde toprağa verildi.  

Dönemin yabancı tanıkları Safiye Sultan’ı zeki, akıllı, zarif, hazırcevap, gayet mağrur, basiretli, uyanık ve sabırlı bir in­san olarak anlatırlar. Safiye Sultan, 9 Nisan 1598 tarihinde Eminönü’ndeki Yenicami’nin yapımını bir törenle başlattı. Ancak oğ­lu ölüp de kendisi Eski Saray’a nakledilince epeyce ilerlemiş olan külliyenin inşaatı ya­rım kaldı. 1665’te Turhan Sultan zamanın­da tamamlanan bu caminin dışında Üskü­dar’ın Karamanlı köyünde bir cami ve çeş­me yaptırdı. Kocasının türbesinde Kur’an okunması için bir vakıf kurdu. Fatih’te Aşıkpaşa Mahallesi’nde bulunan İmam Gazzalî’nin soyumdan bir kişinin mezarın üzerine türbe, Dâvud Paşa semtinde bir kasır yaptırdı. Zaman zaman III. Mehmet’le birlikte burada oturuyor ve ziya­fetler veriyordu. Ayrıca 1598’de ken­di adıyla anılan bir medrese ve 1610 yılında Kahire’de kölesi Osman Ağa nezâ­retinde Melike Safiye Camisi adıyla da anı­lan camiyi yaptırdı. Bunların dışında savaş dönemle­rinde ordunun giderlerine harcanmak üze­re kendi malından bağışlarda bulunur, bor­cundan dolayı zor durumda kalanlann borç­larını öder ve seyahatlerinde geçtiği yer­lerdeki fakirlere sadaka dağıtırdı.

KAYNAKÇA: Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı / Osman­lı Tarihi (1972), M. Çağatay Uluçay / Padişahların Kadınlan ve Kızları (1980), L. P. Peirce / Harem-i Hü­mayun: Osmanlı İmparatorluğu'hda Hüküm­ranlık ve Kadınlar (Çev: Ayşe Berktay, 1996), S. Gerlach / Türkiye Günlüğü (Ed. Kemal Beydilli - Çev: T. Noyan, 2007), Alî Akyıldız / “ Safiye Sultan” (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 35, 2008),  İhsan Işık / Ünlü Kadınlar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 6, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).