İsmail Kara

KAYA BİLGEGİL HOCA’YI TANIR MISINIZ?

İsmail KARA

Kaya Bilgegil Hoca bugün Dergâh Yayınları’na geldi. Her zamanki gibi pardösü, kıravat, fötr şapka, günlük tıraş, asa yerine de kullandığı şemsiye ve çantasıyla... Batı görmüş bir İstanbul beyefendisi, grand tuvalet dedikleri cinsten... Başı da hafif yana eğik. Bu da eskiden kalma bir eda, Nihat Sami Banarlı Bey de öyle idi. Mutadı üzre mültefit selamlaşma ve hal hatır sormalardan sonra pardösü ve şemsiyesini (bazen bastonunu) alıyoruz, ağır bir eda ile oturuyor. Oturuyor ve ilk seçilmiş ve ağırlıklı kelimelerle birlikte eli sigara paketine gidiyor, bize de hemen kahvesini söylemek terettüp edecek, çaycıya ayrıca “okkalı olsun” tenbihinde bulunarak...

Mustafa Kutlu, Kaya Bey’in Erzurum’dan talebesi olduğu için özellikle tez savunma jürileri vesilesiyle İstanbul’a geldiğinde Dergâh’a uğrar ve şahsi değerlendirme raporunu notlarına bakarak veya tamamen hafızadan Kutlu’ya dikte ettirirdi. Çoğu umumi ifadelerdi zaten, Kutlu da bazı cümlelerde hafif tashih teklifleri yaparak birinci hamur kâğıda daktiloya çeker, imzaya hazır olarak Hoca’ya verirdi.

İstitrat: Gençler bilmez, birinci hamur beyaz kâğıt kıymetli olduğu için şimdiki A4’ler gibi her yerde, her zaman kullanılmazdı. Artık pek kullanılmayan üçüncü hamur sarı-saman kâğıt, ona yakın teksir kâğıdı, daha zayıf olarak bobin-gazete kâğıdı da vardı. Bir de üniversite baskısı kitaplarda kullanılan hususi ve tok bir üçüncü hamur kâğıdı vardı ki biz ona ikinci hamur derdik. Hepsi “yerli-milli” idi ve 1998 yılında özelleştirme kapsamına alınan, 2005’te de malesef kapatılan SEKA tarafından üretilirdi.

Şimdi Türkiye’de yerli kâğıt üretimi yok gibi. Niçin? Dışarıdan daha ucuza mı geliyor? SEKA kapatıldıktan sonra memleketimiz ithal kâğıt cennetine ve resmî kurumların lüzumsuz ve lüks kâğıt tüketimiyle, ilaveten çoğu işe yaramaz prestij kitap baskılarıyla israf cehennemine döndü. Orhan Şaik Hoca’nın tabiriyle tam bir “kâğıt ziyanlığı”. Bilgisayar çıktıları üzerinden yapılan birinci hamur kâğıt israfının ise haddi hesabı yok. Neden? İntehâ.

Bazı hocalar için büyük bir meseleydi bu jüri raporu işi. Aday talebenin kendisine daktilo ettirsen olmaz, onun tanıdığı birine yaptırsan o da olmaz. Kaya Bey için en iyisi Kutlu’ya müracaat. (Olmaz dediğime bakmayın, daha sonra doçentlik raporlarını bile bizzat adaya yazdıran çokça üniversite hocası gördük, duyduk. Danışmanlar dâhil tezleri okumadan jürilere gelenlerin sayısı ise mizana gelmez. Böyle üniversite olur mu, böyle bir vasatta ilim, ilim ahlâkı fidesi yetişir mi? Demeyin böyle, çünkü artık her şey “kolaylaştırılıyor”, vatandaşa hizmet!).

O devirde doktora yahut doçentlik jürilerine katılan hocalar mevzuat hazretleri icabı mecburen raporlarıyla gider ve müzakere sonucunda aday için müsbet veya menfi hükümle biten raporlarını juri başkanına teslim eder, onlar resmî dosyaya girerdi (şimdi sadece matbu bir kâğıdın güya alternatifli karelerine işaretler koyuyorsunuz).

İşini ve mesleğini ciddiye alan hocalar birkaç sayfalık mufassal ve müdellel raporlar yazar, tezin kuvvetli ve zayıf taraflarını maddeler hâlinde tek tek zikreder, tenkit ve tekliflerini yapar, adaya ve genç jüri üyelerine aynı zamanda yol gösterir, ondan sonra nihai hüküm cümlelerine intikal ederdi. Raporu muhtasar ve sıradan olmakla beraber değerlendirme ve müzakeresi bir ders kadar kıymetli ve metodlu olan hocalara da tesadüf ettim. Ciddi, dikkatli, rencide etmeden ve âlimâne tenkitler yapanlara da... Günahı söyleyenlerin başına, meşreben ziyadesiyle tedbirli olan, ismini veremeyeceğimiz bazı hocalar tezin kalitesi itibarıyla muhataralı yahut geçimsiz, kindar, hesapçı üyeleri olan jurilere, nihai hükümleri değişik yani biri müsbet diğeri menfi olarak yazılmış iki raporla gider, umumi duruma göre hangisi gerekiyorsa, hangisi uygunsa onu çıkarır verirmiş. el-Uhdetu ale’r-râvî...

Kaya Bey’in o kadar vakti yoktu. Hem birçok şey söyleyen hem de çok bağlayıcı olmayan güzel cümleler kurardı. Zaten konuşma ve ifadede usta idi. İltifat ve nezakette bana göre biraz mübalağaya kaçsa da üslup sahibi ve nazik biri idi. Bir defasında yine yayınevinde iken o günlerde jurisi olan bir talebesiyle konuşmasına şahit olmuştuk. O nazik insanın birden nasıl sertleştiğini de gördük; her şey zıddıyla kaim mi demeli. Bizim de tanıdığımız talebeye juri ile ilgili uzun uzun nasihatlerde bulunuyor, taktikler veriyordu telefonda fakat herhâlde karşıdaki bazı itirazlar veya farklı fikirler serdetmiş olmalı ki Kaya Bey birden “Oğlum A., eşşşek, benim sana dediklerimi dinle, hâlâ konuşuyorsun...” diye başlayan sert şeyler söyledi, biz Kutlu ile birbirimize bakışıp kaldık. Telefonu bitirince de o bildik nazik hâline avdet etti ve bizden de özür diledi, o talebenin beceriksizlikleri ve laf anlamazlıklarına dair bir şeyler daha söyledi.

Kutlu’nun dediğine göre Kaya Bey’in ailesi (eşi) Erzurum’a gitmemiş. Hoca orada yalnız kalıyor. Bazı alışkanlıkları da var, onlarla birlikte belki sıhhati de bir miktar bozulmaya başlamış gibi. Bugün bana da lütfetti, bir kitap imzaladı. Edebiyat Bilgi ve Teorileri 1-Belâgat kitabından (Ankara, Atatürk Üniversitesi Yay., 1980, 362 s.), “İsmail Kara Bey’e sevgilerimle” yazarak...

Benim için büyük bir lütf u ihsan elbette. Çantasından çıkarıp imzalamıştı; beni düşünerek mi çantasına almıştı, pek zannetmiyorum ama kısmet bana imiş. Bu kıymetli kitabı biliyor ve hususen Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi maddeleri için, bazen kendi ihtiyaçlarım için de kullanıyordum. Arapça-Osmanlıca-Türkçe arasında çok rahat gidip gelme imkânı veren dolu bir eserdi benim için. Şimdi artık daha rahat kullanacaktım.

Not 1. Ezel Erverdi’nin, Kutlu’nun tanışıklıklarından yola çıkarak, biraz da edebiyat tarihi yayıncılığımızın büyük ölçüde yeni Türk edebiyatı üzerinden yürümesi sebebiyle Kaya Bey’in bütün eserlerini yayımlamaya da karar vermiştik. Hoca’nın muvafakatıyla Türkçe Dilbilgisi’nin ikinci baskısı ile başladık (1982).

Bu kitabı biraz daha yakından tetkik edişim bu baskı vesilesi ile oldu. Sistematiği ve bütünlüğü açısından olmasa da bilgileri itibarıyla çok kıymetli bir kitap gibi geldi bana. Özellikle Osmanlıca ile kuvvetli bağlar kurması itibarıyla.

Sonra arkası gelmedi. Sebebi Hoca’nın eserlerini yeniden okuyup bitirememesi idi. Her seferinde “çalışıyorum, getirip takdim edeceğim” diyordu. Nihayet bir gün yeni Türk edebiyatı ve çağdaş Türk düşüncesi tarihi açısından çok kıymetli olan bir kitabını getirdi: Yakın Çağ Türk Kültür ve Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1-Yeni Osmanlılar (Ankara, Atatürk Üniversitesi Yay., 1976, 530+9 s. katlamalı tıpkıbasım).

Hoca baştan sona okumuş ve özellikle çokça Fransızca metinde epeyce tashih yapmıştı. Birkaç sayfadaki bir iki paragraflık ekler hariç ilave bilgi, cümle veya yorum ilavesi yahut değerlendirme tashihi yoktu. Kitabı teslim aldığımda künye sayfasındaki kayıttan gördüm ki kitap talebelerinden Dr. Kemal Yavuz’a ait. Belli ki Hoca’nın kendisinde nüsha kalmamış veya kalanlardan birini bulamamış, talebesi Kemal Yavuz’un kütüphanesinde gördüğü nüshaya el koymuş, herhâlde yeni baskıdan verme sözü vererek... Kemal Bey de ne desin, boyun bükmüş, emriniz olur demiştir. (Bu kitabın ikinci cildi Müteferrik Makaleler altbaşlığıyla basıldı, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Yay., 1980, 509 s.).

Maalesef bu kitabı basmak kısmet olmadı. Hoca’nın İstanbul’a geldikten sonra sıhhatinin iyice bozulması ve kısa bir zaman sonra da vefatı (21 Ekim 1987) yayınların devamını getirmeyi zorlaştırdı. Ailesiyle yürütebileceğimiz münasebetleri kuramamak bizim için de takip ve basma işlerini akamete uğrattı. O defter öylece kapandı. Bu tashih edilmiş kitap da bende kaldı.

Tashihler bir tarafa baskı sırasında iki sayfanın yarımşar sayfasının metni çıkmamıştı (s. 325,332). Aynı formada iki sayfa olduğuna göre baskı sırasında araya başka bir kâğıdın girmesi veya merdaneden geçerken kâğıdın kırılması dolayısıyla bu boşluklar oluşmuştur (kâğıtların kalitesiz, makinaların eski olduğu devirlerde bunun örnekleri çoktur, bazen da bir formanın arka yüzü hiç basılmadan cilde girer ve okuyucunun önüne formanın 8 veya 16 sayfası boş gelir, karıştırırken iki sayfa dolu, iki sayfa boş görürsünüz). Birkaç kütüphanedeki kitaba baktırdım, bu sayfalar tamdı. Hoca bize vereceği bu nüshaya o sayfaların eksik kısımlarını eliyle bir kâğıda yazıp oralara yapıştırmıştı.

Not 2. Hoca vefat ettikten sonra Edebiyat Bilgi ve Teorileri 1’i Enderun Kitabevi tıpkıbasım olarak yayımladı, sanıyorum varislerine de ulaşamadan. Çok da iyi yaptı çünkü mevcudu kalmamıştı, meraklı talebeler ve okuyucular eseri bulamıyorlardı. Bu baskıyı vesile edinerek ben de bir yazı yazdım: “Edebiyat Bilgi ve Teorileri”, Tercüman, 24 Mayıs 1989. O yıllarda Tercüman gazetesinin Kültür Sanat sayfasını Beşir Ayvazoğlu yönetiyordu ve benden de zaman zaman yazılar istiyordu. O köşede bir kısmı Amel Defteri kitabına da giren bazı yazılarım çıkmıştır. (Beşir Bey gazetecilik icabı bu yazının üstüne küçük bir başlık da ekledi, “Bir büyük adam, Bilgegil ve bir ‘muhalled’ kitap”. Fena değil...). Bu yazıyı kesip kitabın iç kapağına tutuşturdum. Nankör tarih görsün diye!!! Nankör tarihin güzünü bir daha açmak için (!) o karalamayı küçük tashihlerle buraya alıyorum: “Edebiyat Bilgi ve Teorileri”

Merhum Kaya Bilgegil de tozlu kütüphane raflarından, divanlardan, yazma-basma kitaplardan, özellikle de kendisinin çok önem verdiği Paris’ten derlediği malzemelerin çoğunu kitap hâline getiremeden bu dünyadan göçtü. Son birkaç yılı zaten çalışacak ve yazacak bir hâlden çok uzaklarda geçti. Fakat ondan önceki görüşmelerimizde –birçok yazarımız gibi– yazdıklarından değil yazacaklarından bahseder, bunları tamamlayabileceğinden endişeli olduğu için de dudaklarından düşmeyen sigarasına ve varsa kahve fincanına dalar, görünmeyen ufuklarda karaltılar yakalamaya çalışırdı. Korktuğu onun da başına geldi, notları sahipsiz, kitapları yetim kaldı. Çünkü kuşlar da kaderle uçar, notların da kaderleri vardır.

Bir dostum anlatmıştı: Trabzon Lisesi’nde edebiyat dersleri sevmedikleri dersler arasında imiş. Bir gün çok iyi giyimli, yakışıklı, eski Osmanlı efendilerini andırır bir hoca gelmiş dediler; edebiyat hocası.

Derse gelmiş, kendisini tanıtmış: Kaya Bilgegil. İlk birkaç dersini yalnız şiir okuyarak geçirmiş; divan şairlerinden Yahya Kemal’e birçok seçkin şairin şiirleriydi bunlar. Okumuyordu, adeta icra ediyordu, hareketleriyle mimikleriyle... Öğrenciler şaşkındı, zaten sevmedikleri edebiyat dersi iyice çekilmez hâle gelmiş gibi gözüküyordu. Duymadıkları şairler, işitilmedik şiirler. Fakat Kaya Bey, hiç de usûl ve tarz değiştireceğe benzemiyordu.

Yeni bir ders; yine şairler, yine şiirleri... Ne arada bir konuşma, ne bir açıklama, ne de öğrencilere herhangi bir soru.

Aradan çok geçmedi, öğrencilerin dikkati gittikçe hocaya ve okuduklarına, sesine ve edasına takılı kalmaya başladı, pek anlamadıkları şeyleri dikkatle dinlemeye başladılar. Tanımaya ve bağ kurmaya mı başlamışlardı acaba? Kaya Bey, bu dikkat yoğunlaşmasını hemen fark etti, zaten yapmak istediği de bu idi. Bıraktı şiir okumayı, edebiyatın, şiirin ne olduğunu anlatmaya başladı. Başlayış, o başlayış. Edebiyat en sevilen ders, Kaya Bey en sevilen hocalar arasında yer aldı. Ve biz çok şey öğrendik o derslerden...

Enderun Kitabevi’nin yeniden bastığı Edebiyat Bilgi ve Teorileri kitabını masamın üzerinde görünce bunları hatırladım. Bu kitabın ilk baskısından Hoca bana da imzalamak lütfunda bulunmuştu. Benim edebiyatla bağım dolaylı idi, edebiyat teorisi ise, ancak Yüksek İslâm Enstitüsü’nde Arap Edebiyatı hocamız Bekir Sadak Hoca’dan okuduğumuz “Belagat” dersi çerçevesinde bir yere sahipti. Bununla beraber kitabın bazı bölümlerini okudum, örnek olarak verdiği beyitleri anlamaya çalıştım ve çok şey öğrendim. Yakınımda duran kitaplardan biri olduğu için zaman zaman da bir ıstılaha –hangisi rast gelirse– ve onun örnek beyitlerine bakar, bir şeyler daha öğrenmeye çalışırım. Yalnız edebiyatla değil, Türk kültürünün herhangi bir dalıyla ilgilenen insanların bu kitaptan tamamlayıcı çokça şeyler öğreneceklerini söylemek hiç şüphesiz bir hakikati ifade etmek olacaktır.

Hoca da önsözünde bunu belirtiyor: “Eski kütüphanelerimizle yeni insanlarımızı barıştırabilirsek hatta bu insanların bazılarında barışma temayülünü uyandırabilirsek vazifemizin yerine getirilmesinde bir adım daha ilerlediğimize inanacağız.”

Kaya Bey’in bu kitabıyla Türkçe Dilbilgisi kitabının bence mühim bir başka özelliği daha var. O da terimleri ve konuları bugünkü dille anlatmaya çalışmasına rağmen Türkçede yer etmiş Arap-Fars dilleri, edebiyatları ve eski Türk edebiyatıyla, Osmanlıcayla bağlar kurmaya çalışması, bunları parantez içinde vermesi, ayrıca Batı dillerindeki karşılıklarını da aktarma gayreti taşımasıdır. Bu anlamda dilbilgisi kitabının bir benzeri olmadığı gibi bu kitabının yerine tavsiye edilebilecek başka genel bir kaynak da yoktur.

Hoca’nın konuyu işleme ve yazma tarzı klasik bir tarzdır, bugünkü anlamda bütünüyle metodik sayılmaz. Bu yüzden onun yazılarıyla, kitaplarıyla ilk defa yüz yüze gelenler kendilerini biraz karışıklığın ve düzensiz gibi gözüken bir muhtevanın içinde bulabilirler. Bunda bir bakıma haklıdırlar da. Fakat o karışıklığa ısındıktan sonra güzellikler art arda gelecektir. Boşuna dememişler “Zafer biraz da hasar ister”. (Kaya Bilgegil, Edebiyat Bilgi ve Teorileri- Belagat, İstanbul, Enderun Kitabevi, 1989).

Not 3. Yazıda sözün gelişi “bir dostum anlatmıştı” diye aktardığım rivayeti Kadir Mısıroğlu’ndan naklen Bekir Topaloğlu hocamız “bir muallimlik dersi” kabilinden bana anlatmıştı. Trabzon Lisesi’nde Kaya Bey’in talebesi olan Kadir Bey, bu anekdota yer vermemekle beraber hocası hakkında bazı hatıra notları kaleme aldı. Bu yazıyı tamamlamak için o notlara tekrar baktım.1 Burada Trabzon Lisesi’ndeki hocalığına dair birkaç satırı aktarmak herhâlde münasip olur:

“(...) Ben ömrümde bu kadar dersini sevdirmeyi becerebilen ve mesleğine âşık bir başka insan görmedim. Bize okuttukları fakülte seviyesinde idi. Bilmeyene not vermez, bilene kadar tekrar tekrar tahtaya kaldırırdı. Hatta mektebin pansiyonunda kalan bu mübarek insan bozuk ve yanlış muhtevalı imtihan evrakını alıp mütalaaya gelir ve bunların sahiplerine, ‘Kardeşim, Allah için söyle ben böyle mi anlattım?! Çıkar notlarını oku, öğren!.. Ben burada bekleyeceğim’ [derdi]. (...) Bu şekilde muamelesi yüzünden en haylaz çocuklar bile onun dersini ‘on’ alacak derecede öğrenirlerdi. (...) Aşırı merhametli ve alafranga tavırlı idi. Bundan dolayı talebe arasında lakabı ‘Şarlo’ idi. Nöbetçi olduğu zaman bilhassa yatakhanelerde sükûneti sağlayamaz, ekseriya gelip beni kaldırır ve bu işi bana havale ederdi” (Geçmiş Günü Elerken, s. 94, dn. 65).

Başka bir yerde kayıtlı olduğunu görmediğim, “Kaya Bey [1954 seçimlerinde] DP’den Trabzon mebusu olmak hevesine kapılmış, kendisini seven talebeleri de bu iş için bir hayli koşturmuştu. Ona [farklı fikirlerdeki diğer hocalar] bir de bundan dolayı kızıyorlardı. Gerçi o namzet bile olamamıştı ama yine de bu çalışma mektepte bir hayli kıskançlık uyandırmıştı” bilgileri için ayrıca bk. age, s. 106.

*

Kaya Bey rahmetlinin bilgili bir insan, mesleğini seven bir muallim olduğunda şüphe yok. Öyle anlaşılıyor ki Osmanlıcanın, Türk edebiyatının gavâmızına nüfuz etmek için çok çalışmış, çok okumuş. Sonradan yayımladığı eserlerin Fransızca kaynaklarına bakılırsa Paris’teki yıllarını da iyi çalışarak değerlendirdiği anlaşılıyor. Bunlar, yani ihata ve derinlik, yeni sorular, yeni yaklaşımlar kitaplarında gözüküyor.

Fakat yazma tarzı bu kadar sistematik ve muhkem mi? Burada karar vermek elbette bana düşmez ama bundan çok emin değilim. Yine de kesin olan bir şey var ki eserleri okumasını bilen, dönemin diline ve meselelerine aşina ve anlamak için çaba sarf edenler için çok kıymetli bilgiler, düzenlemeler ve yorumlar ihtiva ediyor. Sistematiği bir tarafa Türkçe Dilbilgisi kitabı da belki Osmanlıcayı, Türkçeyi mukayeseli olarak kavramak, değişimleri görmek, vasıflı örnek cümleler (şevâhid) bulmak için en iyi başlangıç kitaplarından biri olabilir. Yalnız okurken kalem, defter el altında olmalı, not alarak dikkatle çalışmak lazım.

Not 4. DİA’daki “Kaya Bilgegil” maddesi uzun yıllar birlikte çalıştıkları meslektaşı Orhan Okay tarafından yazılmış güzel bir maddedir. Bu vesile ile Orhan Okay’ın Hüseyin Ayan’la birlikte yayına hazırladıkları ve Dergâh Yayınları’nın neşrettiği Şeyh Galib’in Hüsn ü Aşk’ına Kaya Bey’in uzun ve kıymetli bir Giriş yazdığını da teberrüken zikretmiş olalım. Güzel bir metindir doğrusu. (2)

Şimdilik son not. Kaya Bilgegil Hoca’nın emek mahsulü ve kıymetli eserleri bugün için sahipsiz ve âdeta kayıp sayılır. Vefatından sonra yapılan bir makale derlemesinin devamı gelmedi. Salkımsöğüt Yayınları’nın teşebbüsü de bilmediğimiz sebeplerden akim kaldı. Halbuki rahmetlinin geride bıraktıkları yeni Türk edebiyatı veya çağdaş Türk düşüncesi çalışan birinin gözden geçirmesi ve belki yeniden düzenlemesi ile ciddi bir toplu neşri ziyadesiyle hak ediyor.

Yoksa bu memlekette, üniversite ve ilim dünyamızda Kaya Bilgegil diye biri yaşamadı mı? Kayıplar ülkesinde...

(1) Kadir Mısıroğlu, Geçmiş Günü Elerken 1, İstanbul, Sebil Yay., 1993, s. 94-109. Mısıroğlu, Kaya Bey’le Osman Şems Efendi Divanı’nın peşinde cereyan eden hatıralarını ise Benden Tarihe Haberler kitabında, Fuad Şemsi kısmında anlatıyor, İstanbul, Sebil Yay., 2016, s. 297-99. Bazı hatıra parçaları için ayrıca bk. age, 399, 496, 500.

(2) Orhan Okay, Kaya Bilgegil hakkında, değerlendirmeler de içeren güzel bir hatıra-portre yazısı da yazmıştır; “Taşralı bir İstanbul Efendisi”, Silik Fotoğraflar-Portreler içinde, İstanbul, Dergâh Yay., 2013, s. 152-58.

KAYNAK: İsmail Kara / Kaya Bilgegil Hoca’yı tanır mısınız? (Dergah dergisi, 27 Ekim 1983).

BİR KİTAP BIR YAZAR - İSMAİL KARA

İNSAN OLMAK HATIRLAMAK, HATIRALARA SAHİP OLMAK, ONLARI HATIRLANIR KILMAKTIR

Prof. Dr. İsmail Kara

İnsan Olmak Hatırlamak, Hatıralara Sahip Olmak, Onları Hatırlanır Kılmaktır Yakın dönem Türk düşünce tarihi üzerine yaptığı çalışmalarla tanıdığımız Prof. Dr. İsmail Kara Hoca ile Kasım ayında yayınlanan Dağ Ne Kadar Yüce Olsa kitabı üzerine sohbet ettik. Bir düşünce tarihçisini hatıralara dayalı portreler yazmaya sevk eden saiklerin neler olduğunu, kahramanlarını kitaba hangi usullere göre aldığını, akademik metinlere kıyasla bu tür yazıların ne tür imkânlar taşıdığını, kendisini bir nevi “hatırat avcısı” yapan sebepleri konuştuk.

Hocam öncelikle hayırlı olsun diyelim. İslâmcıların Siyasî Görüşleri’nin ikinci cildinden yaklaşık bir yıl sonra, geçen Kasım ayında Sözü Dilde Hayali Gözde’nin bir bakıma ikinci cildi Dağ Ne Kadar Yüce Olsa yayınlandı. Yakın dönem düşünce tarihine odaklanan, uzun süreli araştırmalardan süzülen, akademik yönü ağır basan bir çalışmayı şahsî izlenimlere, gözlemlere, hatıralara yaslanan ve edebi zevki kamçılayan portreler takip etti. Bir düşünce tarihçisinin mesaisinin bir kısmını portrelere ayırmasının sebeb-i hikmeti nedir?

Akademik metin yazma dışındaki yazma biçimlerini, hususen deneme ve hatırat türünü önemseyen biri olmakla beraber netice itibariyle ben edebiyatçı değilim. Dolayısıyla yazdığım deneme ve portre yazılarında muhtemelen düşünce tarihi unsurları ve meseleleri bir şekilde öne çıkacaktır, öne çıkabilir. Bence bir mahzuru yok, umarım okuyucular için de yoktur. Bulunduğum yer ve ilgilendiğim meseleler dolayısıyla, onlar üzerinden portre yazarlığına bazı farklı unsurları dahil ettiğimi de düşünüyorum. Dipnotları bile oluyor bazan bu yazıların! Bu baştan bütünüyle hesap ettiğim bir şey değildi fakat oraya doğru gitti. Yazmanın da, yazıların bir kaderi, bir akışı var.

İki yazma biçimi arasında ne tür farklar olduğunu düşünüyorsunuz?

Akademik metin soğuktur, mantıki bir silsile takip etmek zorundadır, şahsiyat ve hissiyat pek kabul etmez. Halbuki deneme ve hatırat aksine sıcak, subjektif, serbest, hissi olabilir. Önemli olan güzel ve kıvrak olması, okuyucuyu içine dahil ederek sahiplenmesine imkân verecek gözeneklere haiz olmasıdır. Düşünce tarihi unsurları, hatta bazen yumuşak tenkitler burada adeta eriyik olarak vardır diyebilirim.

Bazen ikisini de ayrı ayrı yaptığım oluyor; Hamidullah hoca hakkında hem portre yazdım hem de bazı tenkitler de içeren akademik bir metin kaleme aldım. İkisinin öncelikleri, akışları ve üslupları çok farklı. İlki Sözü Dilde’de, ikincisi Bir Mesele Olarak İslâm 2’de yer aldı.

Meraklı genç okuyucular bu ikisini karşılaştırarak okuyabilir. Bekir Topaloğlu hoca için de öyle sayılır; Dağ Ne Kadar Yüce Olsa’daki portresi ile İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz kitabındaki onunla ilgili kısım arasında hem üslup hem de muhteva itibariyle epeyice mesafe vardır. Birinde yaptığınızı muhtemelen öbüründe yapamazsınız.

Otobiyografik tarafları da olan bu tür metinlerden beklentiniz nedir? Bu türler yazar için hangi kapıları aralar, ne tür imkânlar sunar? Beklenti değil de arayış diyelim isterseniz.

Portreye konu olan kişi başkası ama onu biri yazıyor, hem de biyografi formunda değil hatırat tarzında, daha kıvrak, daha hissi bir dille. Dolayısıyla bu tür metinlerde yazarın gördükleri, hissettikleri, öne çıkardıkları, şahsi tarafları daha bir görünür olur.

Muhtemelen bilerek bilmeyerek geriye ittikleri de önemli olmalı. Ayrıca portre var portre var. Anne portresi ile hoca, meslektaş, arkadaş portresi öncelikleri, hissiyatı ve üslubu itibariyle aynı olmayacaktır, olmamalıdır. Edebi ve sanatlı metin türüne giren yazıların daha imkânlı, tahmin edilemeyecek kadar açılımları, gözenekleri olan metinler oldukları şüphe götürmez. Bu bakımdan akademik metinle karşılaştırılamazlar. Onun için okuyucu arayışları ve kapasitesi ölçüsünde bu metinlerin gözeneklerinden birçok yere açılabilir, çok yönlü istifade edebilir.

Dikkatimi çeken başka bir husus, kitapta yer verdiğiniz isimlerin büyük bir kısmını hatırat yazmaları konusunda teşvik ediyorsunuz, bazılarının yayın sürecine rehberlik ediyorsunuz. Sizi aynı zamanda bir nevi “hatırat avcısı” yapan hangi sebeplerdir?

Bazılarının hatıralarını önemsiyorum bazılarının da imkânlı metinler yazmasını... Cumhuriyet devri dini hayatının, laiklik politikalarının birçok yönü hâlâ karanlıkta veya buğulu camların arkasında olduğu için hocaların, İlahiyat ve Diyanet mensuplarının hatıralarını yazmasını önemsiyorum.

Ama diyelim ki Ayşe Şasa’nın hatıralarının başka kazanımları da olabilir. Ayrıca benim kanaatime göre Anadolu’nun gittikçe kaybolan maddi ve kültürel özellikleri, dini hayatı, zengin dil ve ifade biçimleri, insan unsuru, hayata bakışı, yaşama üslubu, tabiatı, suyu, çiçeği, böceği, patikası, dağı, evi yeteri kadar yazılmadı. Köy hayatı olan eğitimli insanların bunları yazmaları onlara terettüp eden bir vazifedir, doğduğu-büyüdüğü yere bir vefa borcudur diye düşünüyorum ama bunu da anlatmak, hissettirmek kolay olmuyor.

Köylerden çıkıp gelen birçok arkadaşımız, akademisyen, edebiyatçı-dilci, mimar, ziraatçi, tarihçi köylerine, memleketlerine karşı vazifelerini yapmadılar kanaatindeyim. Köyünün dil varlığını yazan kaç tane edebiyatçı ve dilci var yahut mimarisini yazan mimar, çiçeklerini yazan...

Niçin acaba? Hatırat yazmayı bu derece “ürkütücü” yapan nedir?

Birkaç sebebi var. Herhalde en başa eğitim sistemimizin bu tür alışkanlıklar, dikkatler, hevesler doğurmak konusundaki isteksizliğini, başarısızlığını almak lazım. Türkçe bile öğretemeyen bir “milli” eğitim sistemimiz var maalesef. Üniversite hocaları dahil eğitimli insanlardan bir kısmının bu tür metinleri yazma alışkanlığı yok. Bazılarının hatırat türü, mahalli kültür hakkında bilgisi yok, farklı hatırat metinleri okumamış. Ahlâk kitabı gibi bakıyor hatırata, dedikodu mu yapacağız, bu da anlatılır mı, adam öldü gitti, bizde itiraf da yok gibi alt düzeyde ve kaçamak açıklamalara başvuruyorlar. Kendinden, geçmişinden kaçmak da var burada ve modern dünyanın köklü ve derin problemlerinden biridir bu.

Dindar-milliyetçi-İslâmcı kesim için telaffuz edilmeyen ama daha derinlerde akan bir iki sebep de var zannediyorum:

Biri Türkiye’de İmam Hatip Okulları, İlahiyat Fakülteleri, Diyanet camiası dahil olmak üzere sağ-muhafazakâr kesimin okumuş yazmışları büyük ölçüde Yeni Selefi din anlayışına sahip oldukları için içinden geldikleri dini hayatı ve kültürü, gelenekleri, dili küçümsüyor ve anlatmak istemiyorlar.

Hatta belki unutuyorlar, gizliyorlar. Böyle örnekler gördüm, yaşadım. Tasavvufla, tarikatla irtibatını ancak ahir ömründe telaffuz eden hocalarımız oldu. İkincisi, bizden önceki bir, iki nesil dini alanlarda yapacakları açıklama ve tesbitlerin, anlatacakları gerçeklerin dini hayat ve kurumlar için aleyhte karar ve icraata sebep olabileceğini düşünüyorlar. Bu çekince hâlâ devam ediyor.

İlk İmam Hatip neslinden hocaların hatıratlarıyla bir miktar uğraştım, bildiğim bu hususu bu sohbetler sırasında daha kuvvetli bir damar olarak gördüm. Onlara diyordum ki -şimdi de diyorum ki- bunları böyle şahsi bir mesele gibi değil de bu zafiyetler, bozukluklar memleketimizin, insanımızın, Müslümanların, kurumların bir problemi, bir gerçeği veya kazanımı, zenginliği, büyüklüğüdür, bunu da anlatmak ve hatırlatmak lazım gibi baksanız, belki durum değişebilir; ayrıca üslubunu bulmak şartıyla her şey yazılabilir... Haklısın diyorlar ama gereğini yapan ve işin hakkını veren çok az oldu. Yazılan hatırat kitapları arasında vasıflı olanların sayısı daha da az maalesef.

Nesil Hareketi’nin imkân ve Problemleri kitap adını merhum babanız Kutuz Hoca’nın anlatıldığı kısımdan alıyor. “Bir Çocuk Ağlıyor İçinde” başlıklı kısmı ise validenize ayrılmış. Çoğunlukla akademiden hocalarınızın, mütefekkirlerin, sanatçıların ve entelektüel simaların yer aldığı böyle bir kitapta anne ve babanıza yer vermeniz tabii olarak şu soruyu akla getiriyor: Anne ve babanızı sizin kahramanınız yapan hususiyetler neler?

Bir evladın bu soruyu cevaplandırması çok kolay olmalı. Fakat ben onları da memleketimizin bir insanı, bir tipi olarak yazıyorum aynı zamanda. Diyelim ki biri vasıfları olan bir köy hocası, öbürü kendince dünyası ve gönlü zengin bir Anadolu kadını.

Benim çok yakınlarım oldukları için onları okuyucuya yaklaştırmak için daha fazla gayret sarfettiğimi söyleyebilirim. Zaten o kadar uzun iki metin sadece yazarın baba- sı ve annesi olduğu için okunamaz. Onları okutan esas itibariyle kendi hususiyetleridir elbette, benim yapmaya çalıştığım ise o özellikleri, o kişiliği paylaşılabilir hale getirmek, bunun ifade yollarını bulmaktır. Dikkat etmişsinizdir, ikisinin üslubu, hissiyatı, kurgusu hayli farklıdır. Çünkü biri anne, biri baba...

Okuma-yazması olmadığı halde merhum annenizin “kullandığı dilin revnakını, imkânlarını, genişliğini” 40 yaşlarınızda fark ettiğinizi belirtiyorsunuz. Hayatının büyük bir kısmını köyde geçiren biri için bu nasıl mümkün oluyordu? Hangi kaynaklardan besleniyordu valideniz?

Anadolu’nun tesbit ve şerh edilemeden kaybolan, hayatımızdan çekilen büyük zenginlikleri derken kasdettiğim şeylerden biri de budur. Annem de, arkadaşları da sahip oldukları istisnai zenginliklerin bir kısmının, meselâ dilin tam farkında değillerdi. Hayatın içinde şifahi kültür, tecrübeler, yapıp etmelerle devraldıkları şeyleri tabii bir şekilde, belki bir kısmını geliştirerek sürdürüyorlardı ama tabii bir şey olarak yürüyordu bu. Fakat dikkat kesilirseniz devraldıkları ve sürdürdükleri şeylerin çok kıymetli olduğunu görüyordunuz. Kadın olsun erkek olsun köylü insanlardan bir kısmının anlayışları ve dini-ahlâki kavrayışları da, bunlara bağlı riayet ve itinaları da bazen eğitimli insanlardan daha gelişmiş, daha derindi. Bunu daha erken farketmiştim. Bir tür bilgelik diyelim isterseniz.

Çünkü biz bazen düzenli bilgi ile anlayış arasında birebir bir ilişki kurarız, bu kısmen, belki çoğunlukla yanıltıcıdır. Görüyorsunuz çok sıradan kullanımlarla zayıflatıldığı için Anadolu irfanı deyişini kullanmıyorum...

Selçuk Eraydın hocaya dair hatıralarınızı paylaştığınız kısımda dikkat çektiğiniz, Bekir Topaloğlu bölümünde de üzerinde durduğunuz konulardan biri “Nesil Hareketi”. Hareketin Türkiye tecrübesinde bazı bakımlardan başarılı olan bir hikâyesi olduğu kanaatindesiniz. Bu sebeple de Cumhuriyet dönemi dini düşünce tarihi açısından iyi anlaşılması gerektiğini ifade ediyorsunuz. Niçin önemli?

Sahip olduklarımın bir kısmını İmam Hatip Okullarına, sonradan İlahiyat’a dönüşen Yüksek İslâm Enstitülerine borçlu biri olmama rağmen bu müesseselerin kurucu fikrinde, zihniyet dünyasında, din anlayışında bir kısmı ciddi bazı problemler olduğunu, muhtemelen Nurettin Topçu okumaları sayesinde erken farkettim diyebilirim.

Daha sonra bu konular üzerinde çalıştım ve uzun metinler de yazdım. Arzu edenler Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslâm’ın ikinci cildindeki “Din Eğitimi” bölümüne bakabilirler. Nesil Hareketi bu imkânları ve problemleri birlikte taşıdığı için kurucu hocaları tarafından yazılmasını ve aradan yarım yüzyıldan fazla bir zaman geçtikten sonra değerlendirilmesini istiyordum. Ama muvaffak olamadım. Hiçbiri kayda değer bir şey yazmadı.

Nesil Hareketi’nin içine düştüğü bir tenakuza da dikkat çekiyorsunuz. Erbakan’a hayli mesafeli durmalarına karşı Özal’a kucak açmaları nasıl izah edilebilir?

Erbakan’a mesafeli durmalarında ilke düzeyinde bir problem yoktu bence, çünkü siyasi konularda biz tarafsızız, siyasette açıktan taraf tutmak dine, dini kurumlara zarar verir diyorlardı. Ayrıca Erbakan’ın kimseyi ciddiye almayan davranışlarından da rahatsızlık duyuyorlardı. Bu mesafeli tutumları anlaşılabilir bir şeydi. Ama bir darbenin arkasından gelen, darbecilerle iş tutan Özal’a sempati ile yaklaşmaları gerçekten enteresandı ve bence Türkiye’yi tanımaları, derinliğine kavramaları zaviyesinden bir zayıflığa, bir boşluğa işaret ediyordu. Veya bildikleri bir şey vardı yahut Ankara ile münasebetleri onları buraya getirmişti diyelim isterseniz.

Yalnız unutmamak lazım, sadece Nesil Hareketi mensupları değil İslâmcıların önemli bir kısmı, nerede ise bütünüyle milliyetçi-muhafazakâr kesim Özal hayranı idi, 80 sonrası çok yönlü çürümenin ana aktörlerinden biri olmasına rağmen bugün de öyledir. Niçin? Bu benim için bir tetkik konusudur; bu nasıl oluyor diye o gün de sordum ve bazı hocalarım ve meslektaşlarım dahil insanlarla tartıştım, bugün de soruyorum. Şeyhefendinin Rüyasındaki Türkiye kitabında bu meseleye dair bir iki yazı var. İlk halleri Yeni Şafak’ta köşe yazısı olarak yayınlanmıştı ve tedirginlik doğurmuştu.

İmam Hatip camiasının ve hocalarınızın din anlayışları cihetinden “Yeni Selefi” akıma yakın bir çizgide durduklarına dair bir tespitiniz var. Geçen yıl Dergâh dergisinde yayımlanan bir yazınızda Diyanet İslâm Ansiklopedisi’nin de aynı sebeple “Yeni Selefi” bir mantığa sahip olduğuna dikkat çekmiştiniz. Ben bu yazının bir tartışma başlatacağını düşünmüştüm.

Türkiye’deki dindar veya akademik çevreler işaret ettiğiniz bu problemi pek önemsemiyor sanki. Bilinçli bir sessizlik mi, ne anlama geliyor bu? Önemsemiyor mu, bilmiyor mu? Bazen ikisi birbirine karışıyor. Türkiye’de sansasyonel olmayan, kaba tenkit içermeyen konular umumiyetle derinliğine ve uzun boylu tartışılmaz. Üniversitenin, ilim, fikir ve sanat çevrelerinin zayıflığı da bu durumu besliyor. Yeni Selefilik Soğuk Savaş sonrasında ve sözde Arap Baharı’ndan itibaren giderek daha fazla şiddet hareketleriyle, terörle ilişkilendirildiği için de uzak duruluyor olabilir. Halbuki Türkiye’deki Yeni Selefilik meselesi farklı karakterlere sahiptir ve İmam Hatipler, İlahiyatlar ve Diyanet açısından da, İslâmcı gruplar açısından da, hatta Cumhuriyet ideolojisinin din anlayışı açısından da önemlidir ve mutlaka soğukkanlılıkla, kademeli bir şekilde ele alınmalıdır. Türkiye’deki Yeni Selefiliğin İslâm dünyasında olanlardan ayrılan en bariz özelliklerinden biri çok büyük ölçüde aktif muhalefetten uzak olması, hatta bir miktar muhafazakâr ve devletçi karakter taşımasıdır. Bu enteresan bir durumdur,

Özal hayranlığı da, devlete katılma arzuları da belki bununla alakalıdır. Siz de bu kurumların içinden gelip geçtiğiniz, bu hocaların talebesi olduğunuz halde nasıl mesafeli hale gelebildiniz?

Biraz önce de söylemiştim, ilgilerim ve okumalarım beni çevremde muhkem hükümler gibi duran bazı meselelere karşı şüphe ile yaklaşmaya sevketti. Hocalarımın görüşlerine de “mezhepsiz, Vehhabi” gibi kaba üsluplarla, bilgiye dayanmayan ifadelerle onlara karşı çıkanların görüşlerine de belli bir mesafeden bakmaya başladım. Sonra bu meseleleri çalışma konusu edindim, bir asırlık, iki asırlık bir zaman dilimi içinde metinlere, fikirlere ve akımlara, siyasi hareketlere eğildim. Hem sorularım arttı, şüphelerim derinleşti hem de hükümlerim değişti, gelişti. 35-40 yıl içinde bu konularda epeyice metin yazdım. Ama Türkiye’de gerçek bir ilim, fikir, sanat ortamı olmadığı için bunlar ne doğru dürüst tedavüle giriyor ne de meselelerin ağırlığıyla mütenasip müzakere ve tenkit ediliyor. Bu da anlaşılmayacak bir durum değil, elbette benimle de sınırlı değil.

Yeni Türk edebiyatı ile çağdaş Türk düşüncesi arasındaki bağ Orhan Okay hocaya ayırdığınız bölümde Türk düşüncesi ile edebiyat arasındaki sıkı bağa dikkat çekiyor ve bunun 1915’te Yahya Kemal’in Darülfünun Edebiyat Fakültesi’nde hocalığa tayin edilmesiyle başlatıyorsunuz. Bu zincir hangi halkalarla Orhan Okay hocaya bağlanıyor?

Yeni Türk edebiyatı ile çağdaş Türk düşüncesi, çağdaş İslâm düşüncesi arasında doğrudan ve kuvvetli bir ilişki var. Kişiler açısından da eserler ve konular açısından da bunu görmek zor olmasa gerektir. O bakımdan Darülfünun’da Yahya Kemal’in hocalığı ile başlayan çizgi önemli gözüküyor. Yahya Kemal akademisyen değil, bir edebiyatçı ve düşünce adamı. Onu talebesi Tanpınar takip ediyor. Tanpınar da bir edebiyatçı ve hocasından daha fazla bir akademisyen ve düşünür. Onun XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi kitabını veya akademik yazılarını bir edebiyat araştırması metni olarak da, bir düşünce tarihi metni olarak da okuyabilirsiniz. Özellikle XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi’nin kıymeti yeterince anlaşılmamıştır diye düşünüyorum. Tanpınar’ı talebesi Mehmet Kaplan takip ediyor. Fakat o edebiyatçı değil, düşünce tarihçiliği de hocasına göre zayıf sayılır diyeceğim, hocalığı daha iyi ve daha gelişmiş. Ama hocasının takipçisi olmak için elinden geleni yapmaya çalışmış ve çok eser vermiştir.

Türkiye’deki Yeni Selefiliğin İslâm dünyasında olanlardan ayrılan en bariz özelliklerinden biri çok büyük ölçüde aktif muhalefetten uzak olması, hatta bir miktar muhafazakâr ve devletçi karakter taşımasıdır. Bu enteresan bir durumdur, Özal hayranlığı da, devlete katılma arzuları da belki bununla alakalıdır. Kaplan Bey’in talebeleri arasında bir tür Tanpınar’a doğru hareket eden en önemli isim Orhan Okay hoca gibi gözüküyor. Ama o da doğrudan edebi ürünler veren biri değil. Fakat kitapta da söylüyorum, doktora ve doçentlik tezleri olarak çalıştığı Beşir Fuat ve Ahmet Midhat Efendi kitapları edebiyat tarihi olmaktan ziyade düşünce tarihi çalışmasıdır. Yeni Türk edebiyatçıları arasında bu çizgi de görebildiğim kadarıyla zayıflamış gözüküyor. Umarım bilgi eksikliğim sebebiyle yanılıyorumdur.

Şüphesiz dünyayı güzelleştirmek için gönderilen insanlardan biri Turgut Cansever. Hem mimar, hem bir sanatçı hem de sırtını kendi geleneğine dayayan ve geleceğe dair de söyleyecek sözü olan bir mütefekkir... Turgut Cansever hoca böyle bir evsaftaki başarıyı nasıl yakaladı dersiniz?

Basın-yayın dünyasında, üniversitede, ilim ve fikir sahasında hayatımın hoş tesadüfleri olarak epeyice insan tanıdım. Turgut Hoca’nın istisnai bir sanatkâr ve mütefekkir, aynı zamanda bereketli, münasebette olduğu insanlara artı değer katan biri olduğunu onunla bir miktar ülfeti olan herkes takdir edecektir sanırım. Çok güçlü aktivist, muhalif, kelimenin gerçek anlamıyla “yerli” bir aydın tarafı da var.

Müsbet mânada bütün ferdiliğine rağmen ortak çalışmaya, birlikte müzakereye de sonuna kadar açık olan onun gibi az insan tanıdım. Genetik, aile ve çevre elbette önemli ama bazı sanatkâr ve mütefekkirler sadece bunlar üzerinden açıklanamaz. Turgut Hoca da bunlardan biri idi bence. İsmet Özel kesin olarak öyledir. Belki deha kelimesini kullanmak lazım. Ben de bir portre yazısı çerçevesinde görebildiğim kadarıyla Turgut Hoca’nın bu yönlerini, hatıralar eşliğinde anlattım.

Kitabınızda rahmetli Cahit Çolak’a ayırdığınız sayfalar sayesinde hem sizin hem de Dergâh Yayınları’nın serencamına dair ilginç ayrıntılar öğrendik. Yayınevindeki çalışmaların ve editörlük tecrübesinin İsmail Kara’ya katkıları nelerdir?

Dergâh Yayınları hem tarihi, gelenekleri ve çevresi hem de duruşu, yayınları ve yayın siyasetleri itibariyle Türkiye’deki istisnai yayınevlerinden biridir. Bütün tarihi boyunca bir mektep gibi çalışmıştır, inşallah öyle de devam eder. Benim o mektebe dahil oluşum fiilen çalışmaya başlamadan öncedir, fiilen çalışmaya başladıktan sonra da, bir çeyrek yüzyıl oradan çok şey öğrendim ve oraya epeyice girdi verdim. Okuduğum okullara ve yetiştiğim çevreye göre fikren ve tarz itibariyle bir miktar farklılıklar varsa burada Hareket-Dergâh mektebinin katkıları da zikredilmelidir.

Kitapta hazırlamakta olduğunuz “Analar Kitabı”nı da müjdeliyorsunuz. Yakın tarihte yayımlamayı düşündüğünüz başka çalışmalarınız var mı hocam?

Masamda, önümde birkaç, birçok çalışma var. Emekli olduktan sonra her sene yıllardır yürüyen akademik çalışmalardan biri ile deneme yahut hatırat kitaplarından birini bitirmeye, yayınlamaya çalışıyorum. Analar Kitabı da önümde olan mühim dosyalardan biri ama şimdilik en önde olanlardan biri değil. Bir de “Ana” yazısı yazmak o kadar kolay değil. Yakınlarda iki kitap gözüküyor, biri üzerinde çalışmaya başladığım üniversiteler için Çağdaş Türk Düşüncesi ders kitabı, biri de uzun ve şerhli-notlu günlüklerden oluşan bir kitap. Bakalım kaderleri nasıl cereyan edecek? Hep söyleyip duruyoruz, kitapların da bir kaderi var, bizler gibi, her şey gibi...

“İnsan olmak biraz da hatırlamak, hatıralara sahip olmak, onları hatırlanır kılmaktır” diyorsunuz Hocam, sizin hatırlarınızı okuma şansımız olacak mı ve bu serinin devamı gelir mi?

Hem Kutuz Hoca’nın Hatıraları hem de bu iki portre kitabı aynı zamanda benim hatıralarım da sayılmazlar mı? Kendi hatıralarımı yazmaya düzenli olarak başlamadım, bilmiyorum vaktimiz olacak mı ama fırsat buldukça portre, günlük notları yazmaya devam ediyorum. Yazdığım ve bir şeklini yayınladığım halde berhayat oldukları için kitaplaştırmadığım, hacim itibariyle bir kitap olacak kadar portre yazılarım da var. Kitaplara almadığım küçük portreler de var, daha ziyade vefatlar sebebiyle yazdığım şahsi notlar, onlar belki ileride Vefeyatname adı ile bir kitaba dönüşecek. Kısmet diyelim...

KAYNAK: Bir Kitap Bir Yazar - İsmail Kara: İnsan Olmak Hatırlamak, Hatıralara Sahip Olmak, Onları Hatırlanır Kılmaktır (Derin Tarih, Şubat 2021).