Burası dünya

Gökler mi yüksek mi alevler mi

Hani ya kızgın sularda

Yüzmeyi bilen gemi

 

Burası Türkiye

Ve şımarık buzul

Ve direnen çiçek

Biraz sen biraz ben

Apaydınlık gelecek

 

Burası ben

Her şey gittiğinde arda kalan

Sayılarına gelince

Akrep ve yelkovan

 

 

Saatlerimi sana kurdum her sabah

Karaladım üstünü tüm sayıların

Çıktım cennetinin yolculuğuna

Gelip cehenneminde durdum

Uykusuzdum perişandım

Bütün yaralar omzumda

 

Sen var ya sen

Geçen ve geçmeyen saatlerime ayna

Bir gün dedin ki bana

Artık dolanıp durma kapımda

Ey fırtına ey boran ve ey talihsiz adam

Senin için ıssız bir adadır dünya

Sılan yok mu senin ey yabancı

Şimşekler altında bir çadır

Zehirli bitkiler ormanı ya da

 

Ben var ya ben

Eskiden beri dil bilmezin biriydim

Senden sonra eklendi kimsesizliğim

İşte bundandır kekemeliğim

Ve mavi ve kızıl gecelerimden

Bir dize haber veremeyişim sana

 

Aslında hiçbir gün hiçbir şey

Diyemedim ki sana

Vuruldum yalnız hep yapayalnız

Saatler günler aylar boyunca

Bu eşkıya kentin sokaklarında

Bıkıp usanmadan aradım her gün

O mağrur bakışının bir eşref saatini

 

 

 

 

"CEMİL MERİÇ'LE BİR KONUŞMA" (*)

 

İHSAN IŞIK

 

Sunuş

 

1980 yılının son günlerinde, sanat-edebiyat sayfasını yönetmeye devam ettiğim Yeni Devir gazetesinde güzel bir heyecan vardı. Üstad Cemil Meriç, gazetemizde günlük yazılar yazmaya başlayacak, bu yazılar okuyucularımız için büyük bir kazanç olacaktı.

Yazı işleri müdürümüz Mehmet Durlu, bu vesileyle üstadla yapılacak bir röportajın güzel karşılanacağını söylemiş ve bunu benim yapmamı istemişti. Yaklaşık iki hafta süren bir hazırlıkla üstadın eserlerini yeniden gözden geçirdim. Sorularımın sıra dışı olduğuna kanaat getirince randevumu alarak üstadın kapısını çalma cesaretini gösterebildim.

Kapı girişinden başlayarak her tarafı kitaplarla dolu evinde gerçekleşen bu röportajda Üstad Cemil Meriç’in çok önemli mesajlar verdiğini; bu mesajların, üzerinde makaleler yazılacak kıymette olduğunu hatırlatarak, kendisini bir kez daha rahmetle ve minnetle anıyorum.

İlk defa tarihinde 9 Ocak 1981 tarihinde Yeni Devir gazetesinde – elimde olmaksızın küçük bir bölümü çıkarılarak- tam sayfa halinde “Cemil Meriç’le Bir Röportaj” başlığıyla yayımlanmış olan bu röportaj, büyük ilgi görerek aynı yıllarda bazı (Suffe Yıllığı vd.) yıllıklara alındı.

Son olarak da 2004 yılında, iki editör tarafından bana haber verilmeden değiştirilip kısaltmalar yapılarak, Cemil Meriç’le yapılmış röportajları toplayan bir kitapta “Tanzimat’tan Beri İslam Düşüncesi Zeval Halindedir” başlığıyla yer aldı. (**)

Röportajın bant çözümü orijinal metni ilk defa şimdi yayımlanmaktadır.

 ***

 İHSAN IŞIK - Yeni Devir okuyucusu tanır sizi. Bununla birlikte ha­yatınız hakkında daha geniş bilgiye sahip olmak istiyorduk?

CEMİL MERİÇ- İnsanın hayatından bahsetmesi teşhir illetinin bir nev'i. Sevmem bunu. Otuz yıl hocalık yaptım. Babam hâkimdi. Valide ilmiye sınıfındandı. 4 yaşından beri okuyorum. Hayatım kitaplarımdır. Bir takım memuriyetlerim de oldu. Okumak, okutmak, öğrenmek, öğretmek, bunun için yaşıyorum. Antakya'da doğdum.  Tarihi: 12.12.1917. Demek ki 63'ü tamamladım. Bazı bahtiyar tesadüflerim oldu. Çok iyi hocalarım vardı. Ali ibni Fani orta mektepte hocamdı. 1. dünya savaşından önce Edebiyat Fakültesi'nde metin şerhi profesörüydü. Edebiyatı çok iyi bilirdi. Üniversite'de hocalarım olmadı. Lisem üniversitemdir. Mahmut Ali, Memduh Selim yâd ettiğim hocalarımdır.

İHSAN IŞIK - Okuduğunuz okullar?

CEMİL MERİÇ - Rüştiye mektebi,  sonra Antakya Lisesi. Sonra İstanbul Edebiyat Fakültesi Fransız Filolojisi. Babam hâkimdi Antakya'da. Ben de orada doğdum. Sonra Reyhaniye'ye geldik. Antakya Lisesi'ne girdim. Antakya Sultanisi idi adı. Sonra lise oldu. Antakya Lisesi. Orayı bi­tirdikten sonra İstanbul'a geldim. Edebiyat Fakültesi'ne girdim. Fakülteyi bitirdikten sonra hoca oldum Elaziz Lisesi'nde. Elaziz Lisesinde iki sene kaldıktan sonra İstanbul'a döndüm. Bir miktar yazı yazarak hayatımı kazandım. Sonra üniversitede yer açıldı. Haliyle ora­ya girdim.

İHSAN IŞIK - Üniversite hocalığına başlamış oldunuz?

CEMİL MERİÇ - Yetmiş dörde kadar üniversitede kaldım. Kırk altıdan yetmiş dörde kadar. Yetmiş dörtte emekli oldum.

İHSAN IŞIK - Eserlerinizden aldığım notlarla ve diğer konularla il­gili sorularım var.

CEMİL MERİÇ - Evet,  buyurun.

İHSAN IŞIK – Osmanlının son döneminden bahsederken, “Genç batının her nazına, her cilvesine katlanan bir ihtiyar âşık olduk” diyorsunuz. Her dönemin belli vadeleri olduğuna inanıyor musunuz siz de? Bu “ihtiyar âşık” hissedişi bir zorunluluk muydu acaba?

Bir de, “ihtiyar âşık”ların torunları şimdi aynı sevgiliye hem çiçek hem taş gönderiyor. Bir de buna ne dersiniz?

CEMİL MERİÇ – Güzel.

CEMİL MERİÇ – Bir daha oku şunu.

(Soru tekrarlandı. Cemil Meriç, konuşmamızı izleyen bir misafir gence dönerek)

-                         Çetin bir sual, değil mi evladım?

MİSAFİR GENÇ – (Bana hitaben) Bir daha sorar mısınız?

İHSAN IŞIK - Bir daha sorayım mı efendim?

CEMİL MERİÇ - Buyurun.

(Soruyu tekrarladım)

CEMİL MERİÇ - Garip bir sual.

MİSAFİR GENÇ - Cebir muhasebesi gibi bir şey.

İHSAN IŞIK – Af edersiniz, galiba biraz karışık sordum.

MİSAFİR GENÇ - Hayır,  soru karışık değil, ben latife ediyorum.

CEMİL MERİÇ - "Bu,  bir trajediyi belirtmek için söylenmiş edebi bir nevi söz. Yani o hale geldik, müstağribler daha doğrusu. Benim müstağribler dediğim bir tip vardır biliyorsunuz.

İHSAN IŞIK - Evet.

CEMİL MERİÇ - Müstağrib, ülkesinde muhacir, batılılaşmış ve garip. Hem garibe, hem garbi kucaklayan bir isimdir müstağrib kelimesi. Müstağriblerle o hale geldik. Başlangıçtan itibaren âşıktık. Bu aşk son zamanlarda büsbütün arttı. Ve biz de ihtiyarladık zaten. İhtiyar bir medeniyetin çocuklarıydık. Bu, müstağriblerin anatomisidir. " Aşk... Âh minel aşk ve halatini" denildiği gibi, aşkın tecellileri belli olmaz. İhtiyardır,  sevgilisini memnun edemediği için bazen taş gönderir, bazen çiçek.

İHSAN IŞIK - İfade edemediğimin farkındayım. Af edersiniz, bir şey sormak istiyorum. Bazı sosyologlar belli dönemlerin belli vadeleri ol­duğunu kabul ederler. Acaba bu, Osmanlının son dönemindeki "ihtiyar^ âşık" hissedişi, biz artık zorunlu olarak kocadık, yapabileceğimiz bir ihtiyar aşkıdır, hissedişi miydi?

CEMİL MERİÇ - Böyle bir muaşakayı yazmadım. Bu bir edebi söyleyiş. Müstağrib tabii ki ihtiyarladı. Esasen Osmanlı medeniyeti ihtiyar bir medeniyetti. 600 sene yaşayan bir medeniyetin çocukları elbette ihti­yarladılar. İhtiyarlamışlardı artık. Büyük yaratıcılıklarımı,  büyük enerjilerini kaybetmişlerdi. İhtiyar birer âşık psikolojisi içindey­diler. Binaenaleyh ihtiyar âşık ister istemez, elinde iktidar olmadı­ğından her cilvesine katlanacaktır sevgilinin, değil mi? İhtiyar âşık­ların, genç metresleri karşısında duydukları zaafı işaret ettim. Biz de o hale gelmiştik.

İHSAN IŞIK – Sağ olun. Bir de diyorsunuz ki,  "Bütün Kur'an'ları yaksak,  bütün camileri yıksak Avrupalının gözünde Osmanlıyız, Osmanlı yani İslam; karanlık,  tehlikeli düşman bir yığın."

Ortak Pazar statüsünde Avrupalıyla kucaklaşacağımız resmediliyor. Böyle bir ihtimalde işin içinde kültür de var. Kültürümüzün is­tikbali hakkında,  bu ihtimal üzerine düşünceleriniz?

CEMİL MERİÇ - Ne diyebilirim ki, edebiyattan politikaya geçiyorsu­nuz. Buna zaten cevap verilmiştir. Elbette iyi olmayacaktır. Avrupalı düşüncesini hiç bir saman değiştirmedi, değiştirmeyecek. Bizi öyle görüyor.

İHSAN IŞIK - O zaman değişen biz mi olacağız?

CEMİL MERİÇ - Evet. Politikada bir şey yok. Politikada oportünizm bahis konusudur. Her kılığa girebilir politika, bir takım mecburiyet­ler tahtında birçok anlaşmalar yapılabilir. Ama bu anlaşmalarda va­ziyetin değişmiş olduğu meydana çıkmaz. Avrupa daima böyle görür bizi. Nitekim halen öyle değil mi? Avrupa neşriyatında bizi ciddiye alan, bize saygı gösteren bir çeşni yok.

İHSAN IŞIK - 1938'de Nusret Safa isimli bir gazeteci "Milli bir edebiyat yaratabilir miyiz?" konulu bir anket düzenlemiş ve devrin değerlerinden almıştı. Böyle bir soruya ne cevap verirdiniz bilemiyorum. Fakat soruyu şöyle değiştirmek istiyorum: İslam tefekkürünün beraberinde bir İslam edebiyatı getirmesi konusunda düşünceleriniz, önerileriniz ne olur?

CEMİL MERİÇ - Her edebiyat bir dünya görüşünün ifadesidir. Edebi­yatın temelinde bir dünya görüşü vardır. Bizim de dünya görüşümüz İslamiyet’tir. Binaenaleyh ayrıca bir milli edebiyata ihtiyaç yok. Elbet­te her Müslüman’ın, her Türkçe yazan Müslüman’ın Müslüman’ca düşünmesi ve Müslüman’ca ifade etmesi tabiidir. Milli bir edebiyat diye bir mef­humun olduğuna da kani değilim. Öyle bir mefhuma ihtiyaç yok. Edebiyat bir toplumun ifade vasıtasıdır. Eğer bu toplum Müslüman’sa dünya görü­şü İslami dünya görüşü ise elbette edebiyatı da İslami ve dini ola­caktır.

İHSAN IŞIK - Bazı edebiyat türleri hakkında, mesela roman hakkında "bizim değil" diyorsunuz. Tiyatro da öyle. Diyelim ki İslami bir edebiyat İslam tefekkürüyle birlikte yeniden gelişip yayıldı, kök saldı. Acaba yeni türler bulmaya veya eski türlerden yararlanmaya mı ihtiyaç duyacağız; yoksa onlara kendi kültürümüzden aşılara bel bağlamaya mı devam edeceğiz?

CEMİL MERİÇ - Teknik çalışma budur. Neviler bütün dünyanındır. Roman nevileri, diğer neviler, bunlar bütün dünyada var. Çin'de de var, Japonya'da da var. Kendi ülkelerinin hususiyetlerini taşıyan, kendi ülkelerinin rengini taşıyan birer edebiyat dalı haline geli­yor. Ama bu neviler üniversaldır. Çin-maçinden beri hepsi var bunla­rın. Yani bunlar bir kıtanın malı değildir. Biz uzun zaman almamıştık bunları. Fakat bunları Avrupa'ya mal etmek yanlıştır bence. Roman da, şiir de, şiirin bütün nevileri de bütün medeniyetlerin ortak mirası­dır. Ama bazı neviler bazı ülkelerde daha çok gelişmiştir. Bazı ülke­lerde gelişmemiştir. Yani kıymetli olan, her şeyi alacağız. Duvarları kapamayacağız. Roman da tiyatro da birer ifade vasıtasıdır. Bunlardan istifade edeceğiz. Zaten tekrar ediyorum,  bunlar herhangi bir ülkenin malı değil, kökleri tarihin derinliklerine dayanır. Edebiyat, insanın kendini ifade etmesidir, Ruh dünyasını kelimeler vasıtasıyla ilan etmesidir. Yani ben bu hususta bir kısıtlamaya, pen­cereleri kapamaya taraftar değilim. Edebiyat insanlığın ortak malıdır. Aşağı yukarı, bütün dünyada nevileri aynıdır. Yalnız bazı ülkeler, ne­vilerinden bazılarına daha çok öncelik tanımış, onların üzerinde derin­leşmiş, onlara adeta kendi ülkelerinde kendi tarihlerinde kendilerini ifade vasıtası telakki etmişlerdir. Ama nevileri, bu Avrupalı, bu As­yalı diye ikiye ayırmak mümkün değildir. Yeni bir şey icat etmenin manası yok. Varsa ihtiyaç,  olur. Ama ihtiyaç, yok demek ki yeni bir şey olmuyor. Bizde Avrupa ile temastan önce Roman diye bir şey yoktu, hikâyeler vardı. Bunları anlattım muhtelif yazılarımda. Hikâyenin ken­dine mahsus hususiyetleri vardır. Ama Avrupa daha çok ilerlemiştir romanda, metotlarını daha sarih olarak anlatmıştır. Biz e onun metot­larını aldık, benimsedik. Bunda bir şey yok, aykırılık yok İslamiyet’e ve milliyete.

İHSAN IŞIK - Bazıları için müstesna diyemez miyiz? Mesela tiyatro? İslam’da kadının sahneye çıkması...

CEMİL MERİÇ - Yok, tiyatro yok bizde.

İHSAN IŞIK - Tiyatro yok.

CEMİL MERİÇ - Yok. Hiç bir zaman da gelişmemiştir.

İHSAN IŞIK - Yani İslami bir tiyatro olamaz?

CEMİL MERİÇ - Evet, İslami bir roman olabilir belki ama İslami ti­yatro olamaz.

İHSAN IŞIK - Teşekkür ederim. İran devrimi üzerine birçok yorum var. Bunlardan bazıları hakkında sormak istiyorum.

Deniliyor ki, "İran İslam devrimi, 1789 Fransız, 1917 October devrimleriyle birlikte üç büyük devrimden birisidir ve önem bakımından onlardan aşağıda değildir. Bu devrim, yeni bir çağın, İslam çağının habercisi,  işareti sayılabilir."   Siz ne dersiniz?

CEMİL MERİÇ - Efendim, ben bu konularda daha ihtiyatlı yazmak lazım geldiğine kaniim. Çünkü henüz meyvelerini vermiş, vaidlerini tutmuş, bitmiş bir devrim değildir. Başlamış bir devrimdir. Belki bir ümittir, belki bir müjdedir,  belki bir fecir pırıltısıdır. Fakat bunun büyük et­kileri olabileceği, gerçekten dünyayı değiştirecek, İslam dünyasında büyük akisler uyandıracak, büyük uyanış ve kalkış teşkil edebilecek ma­hiyette midir? Bunları söylemek için henüz kehanete ihtiyaç var. Hiç kimse söyleyemez. Bu sadece ümittir, güzel bir ümittir.

MİSAFİR GENÇ - Keşke böyle olsa.

CEMİL MERİÇ - Keşke böyle olsa diye bekleriz. Fakat henüz belli de­ğil. Büyük bir talihsizlik eseri olarak Irak ve İran birbiriyle tutuş­tu. Ümitlerimiz bir parça zedelendi. Ümitlerimiz, ilk anda çok büyük olan ümitlerimiz, müteakip hadiselerle biraz küçülmek zorunda kaldı. Ben dostça karşılarım. Dostça bir harekettir, güzel bir harekettir, fakat nasıl bir netice vereceğini bilemiyoruz. Keşke öyle olsa. Burada, lehte konuşanlarda, aleyhte konuşanları da ifratla tefrit arasındadır­lar. Ben her ikisini de doğru bulmam. Bekleyiş devrindeyiz, bekle de gör. Daha belli olmadı ki. İhtilal bir senede iki senede meyvelerini vermez. Hakkında karar vermekte caiz değildir. Çünkü henüz yaşanan bir tarih bu. Biliyorsunuz; tarihçilerin şöyle bir prensipleri vardır: Umumiyetle otuz sene geçmeden üzerinden, bir vakadan bahsetmezler. Ta­rih olması için, tarihin konusu olması için en az otuz sene geçmesi lazım üzerinden. Bu bir başlangıç, bir fecir pırıltısı,  sönebilir de muhteşem bir maceranın başlangıcı da olabilir. İran'da buna benzer ha­diseler çok görülmüştür. İran içtimai bakımından zaman zaman volkanik bir arazidir. Yani Bahaizm, Babizm gibi birçok karanlık hareketler vardır tarihinde. Bu hareket onlara benzemez, kabul ediyorum. Fakat ne olacağını önceden kestirmek kabil değildir, vakit erkendir. Bu ka­dar kesin çizgilerle,  olmayan bir istiklali olmuş gibi telakki etmek yanlıştır. Bunu söylemek ancak falcılara mahsustur. Tekrar ediyorum, İran devrimi çok muhteşem bir hadise olabilir, İslâmiyet için bir uya­nış hamlesi olabilir, bir fecir pırıltısı olabilir, güzel bir günün başlangıcı olabilir, fakat sönebilir de. Henüz bitmiş değildir yani. Sadece dostça bir davranış ve bekleyiş içinde olmamız gerekir.

İHSAN IŞIK- Fransız ve Rus devrimleriyle karşılaştırılmasını erken buluyorsunuz.

CEMİL MERİÇ- Çok erken.

İHSAN IŞIK- Siz, bizdeki batıcılık macerasını en iyi bilenlerdensiniz; aynı şekilde batı medeniyetinin insan ayağının değdiği her noktaya damgasını her vuruşunu da. Bu bir kaçınılmaz sanılırken ters bir örnek verildi İran'da. Bu coğrafya da İslâm devrimi uzun zaman egemen olmuş batılı anlayış, kavrayış ve hayat tarzına rağmen kucaklandı. Bu konu için düşünceleriniz?

CEMİL MERİÇ- Yukarda söyledim. Çok güzel, göz yaşartıcı, göğüs kabar­tıcı bir hadisedir. Fakat bitmeyen bir hadise hakkında hüküm vermek yersizdir. Yukarıdaki sualin cevabı bunun da cevabıdır. Ben sadece ü­mitle bekliyorum ama henüz bir şey söyleyemem. Yani böyle beş muvaf­fakiyet üç başarısızlık bir şey ifade etmez. Tarihte bazen böyle alda­tıcı şeyler vardır. Yani fecri kazipler vardır. Fecir sökmeden evvel bir şey söyleyemeyiz. Fecri sadık mıdır,  fecri kâzip midir, bunu nasıl bileyim ben? Aşağı yukarı bütün neşriyatı takip ettim, Türkiye’de çıkan. Bana sadece ümit verdi. Sonra bu aksi hal, yani Irak-İran savaşı ümitlerimi zayıflattı. Yani eskisi kadar heyecanlı değilim. Bu aksi şey tabii, İran devriminin hatası değildir, böyle bir şey olması. Fakat Amerika, Rusya, her neyse harici kuvvetler bu hale getirdiler. Mukavemet edebilecek mi bu fırtınaya? Bunu bilemiyorum. Yüzde yüz nikbin de değilim, bedbin de değilim. Bu medeniyet, İran medeniyeti gibi eski bir medeniyet, bu fırtınalara karşı koyabilir. Atlatabilir bunları. Fakat atlatamayabilir de. Tarihle birçok hadiseler beklenmedik neticeler ve­rebilmiştir. Sadece çok hoşuma giden dostça karşıladığım ve başarısını temenni ettiğim bir hamledir. Yalnız bu hamlenin bütün meyvelerini verdi­ği ve kesin bir tahlile tabi tutulabileceğini söylemek erkendir bence.

İHSAN IŞIK- Erken bulduğunuzu söylediniz. Fakat konu ile ilgili bir soracağım daha vardı. Müsaadenizle soruyorum.

Deniliyor ki;  “Marksizm, İran devrimini kavramakta aciz kalıyor. Kapitalizm sürecini tamamlamadan devrim oluyor ve bu devrim sınıf devrimi değil. Üstelik otoritenin en güçlü, ekonominin en rahat zamanında. Devrim sınıf önderliğinde olmadığı gibi, bir parti veya herhangi bir örgüt de yok. Ve İran halkı devrime ekonomik talepler belirtmeden sarılıyor, Allah-u Ekber diyerek katılıyorlar."

Bu tespitlere bakılarak, İslâm topraklarında Marksizm’in işinin bit­tiği, sözü İslâm dirilişinin alacağı söylenebilir mi?

(Celim Meriç, bu konuları yukarda cevapladım dercesine susunca,  so­ruyu niçin gerekli gördüğümü anlatmaya çalıştım.)

İHSAN IŞIK- Özellikle şunun için soruyorum: Deniliyor ki, "Komünist partilerin ilk kurulduğu yerlerden birisi de İran'dır. Bütün çalışmaları­na rağmen. İran'da bir devrim oluyor fakat bu devrim Marksist bir devrim olmuyor, İslâm devrimi oluyor. "

CEMİL MERİÇ- Doğru. Bunların hepsi güzel, hepsi doğru. Yalnız tekrar ediyorum, mesele belli değil henüz. Yani bu başarılacak mı başarılamayacak mı? Böyle bir ümit belirmiştir. Çok güzel bir şey bu. Birçok peşin hükümler yıkılmıştır. Bu da çok güzel bir şey. Fakat bitmedi ki mesele.

MİSAFİR GENÇ- Şöyle bir şey sorabilir miyim? Arzu etmeyiz ama mu­vaffak olamadığı takdirde ne olabilir?

CEMİL MERİÇ- Evet,  tabii.

MİSAFİR GENÇ- Muvaffak oldu, tamam. Fakat diyelim ki olamadı, çe­şitli harici güçler İran'daki bu ümidi söndürdüler veyahut saptırdılar. O zaman ne olacak? Hiç de gayri mümkün değil, yani mümkün olabilir.

CEMİL MERİÇ- Tabii, olabilir. Solon'un meşhur hikâyesi. Fıkra ile ce­vap vereceğim. Solon'un meşhur cevabını vereceğim. Solon, Yunanistan'dan ayrılıp seyahate çıkar, dünyayı dolaşır. Bu dolaşmada dostlarının arzusu­nun tesiri vardır. Çıkar Yunanistan'dan, Firikya'ya gider. Orada hüküm­dar meşhur Karun'dur. Solon tanınmış bir adam, izzet ikram eder misafiri­ne Karun. Zengin adam biliyorsunuz; hazinelerini gezdirir, Solon'un göz­lerinin kamaşacağını zanneder. Gezdirme bitince sorar Solon'a: "Dünyanın en bahtiyar adamı kim?" diye. Karun, beklemektedir ki Solon "Sensin" desin. Solon, düşünür der ki, "Dünyanın en bahtiyar kadını Yunanlı bir kadındır. Çocukları muharebede öldüler. Kadın tek başına kalmış, fakat gayet bahtiyardır." "İkinci bahtiyar adam kimdir?" diye sorar Karun. Solon, ona da müteakip sorulara da benzer cevaplar verir. Karun şaşı­rır, "Ben böyle yaşarken nasıl olur?" der. Solon ona, "Sen yaşıyorsun, bitirmedin hayatını. Bütün bu ihtişamın,  bütün bu servetin yarın ne şekil alacağı belli değildir" cevabını verir. Bir insan hakkında hüküm vermek için hayatının tamamlanması lazım. Hikâyenin devamını biliyor­sunuz. Darius Frikya'yı istila eder. Karun'u yakalayıp asmaya götürür­ler. Darağacına gelince Karun, "Solon, Solon !" diye bağırır. Darius, "Deli mi bu adam, niçin bağırıyor?" diye sorar. Karun cevap verir. "Efendim” der, "Böyle bir hikâye oldu. Mağrurdum, son derece bahtiyar olduğumu zannediyordum. Dünyada benim hazinelerimden daha büyük hazine­ler yoktu. Fakat Solon, "Belli olmaz, ölünceye kadar hakkında hüküm vermek doğru değildir" demişti. Filhakika böyleymiş. Zatıâlinizin de böyle bir akıbete duçar olup olmayacağı belli değildir" der. Darius emir verir, Karun'u serbest bırakırlar,  Tarihte böyle garip hadiseler, çok güzel başlayan, çok kötü biten hadiseler vardır. İnşallah bu böyle değildir. Yani,  temennimiz, gönlümüz İran'la beraberdir. Fakat bir ilim adamı olarak vaktin erken olduğu kanaatindeyim, isterim iyi olması­nı ama konuşamam.

İHSAN IŞIK - İngiltere, Amerika ve birçok Batı ülkesinde İslam’ın bilgiden ziyade tarikatlar yoluyla müntesipler bulduğunu öğreniyoruz. Türkiye'de de bu temayül yenileniyor. Son yıllarda aralarında bir hayli yazar-çizer ve bürokrat olmak üzere tarikatlara ilgi gösterenler var. Bu temayülün âmilleri hakkında düşünceleriniz?

CEMİL MERİÇ - Batıda İslam’ın misyoneri yoktur. Tarikatlar bu vazi­feyi görüyorlar. Bir nevi misyoner vazifesi görüyorlar. İslamiyeti gö­türüyorlar. İnsanlar hakikati görsün, ne yolla görürse görsün, fena bir şey değil. Yalnız, Türkiye'de böyle bir şey olduğunu,  tarikatlara kucak açış hamlesi olduğunu zannetmiyorum. Çünkü tarikatlar, bir yerde ayırır insanları, birleştirmez. Ve Türkiye'de bilhassa böyle. Ben tarikatlardan yana değilim kişi olarak. Ama bunlar da İslamiyet’e faydalı oluyorsa fevkalâde güzel. Söylenecek bir şey yoktur. Tarikatlar dışın­daki insanlar eğer İslamiyet’in   yayılmasına hizmet etmiyorlarsa, bu kendi cehaletleri, kendi gafletleri, kendi hatalarıdır. Ediyorlarsa fevkalâde güzel.

İHSAN IŞIK - Şüphesiz öyle de, asıl öğrenmek istediğim şu: Acaba, niçin bunlar bilgi yoluyla değil de tarikat yoluyla, duygu yoluyla da­ha çok etkileniyorlar?

CEMİL MERİÇ - İnsanlar öyledir, işin içine çeşitli madrabazlıklar karışabilir, fakat karışmayabilir de. Bir tarikat kurucusu pekâlâ İslamiyeti yayabilir. Mesele yaptığı iştir. Ben Türkiye'de tarikatların lüzumuna kani değilim. Ama yabancı memlekete gidebilir, misyoner ola­rak. Eğer muvaffak oluyorsa, Avrupalıları İslam yapabiliyorsa alkışlamağa layıktır. Başka bir şey söylenemez ki.

İHSAN IŞIK - Ama mesela İngiltere'de Müslüman olan bazı aydınlar da var. Üniversitede görevli kişiler,  bilgiyle uğraşan insanlar. Fakat bunlar İslam’a bilgi yoluyla değil,  duygu yoluyla ulaşıyorlar?

CEMİL MERİÇ - İnsanların zaafı bu. "Bir örümcek götürür hakka beni" diyor şair. Olabilir. Gelsin de nasıl gelirse gelsin. Bugün gönül­le gelir yarın kafayla gelir.

İHSAN IŞIK - Fakat bunu ferdi planda mı düşünmek lazım?

CEMİL MERİÇ - Başka çare göremiyorum. Nasıl olabilir başka türlü? Şöyle diyelim: Maalesef Türkiye'de insanlar geniş ölçüde atalet için­dedir. Vazifelerini yapmadılar. Yapmamalarının birçok sebepleri de vardır. Tanzimat’tan beri İslam düşüncesi zeval halindedir. İnsanlar uyanmak için dürtülmeğe, kamçılanmağa muhtaçtırlar. Bu tarikatçı in­sanlar daha çok enerjik, daha çok konuşabiliyorlar. İnsanların zaafla­rından daha çok istifade edebiliyorlar. Ama bu salim bir yol mudur? Zannetmiyorum ama salim değildir diye ilk hamlede reddedemeyiz. Adam gelmiş İslam olmuş. Nasıl oluyorsa olsun. Evvela bir yola giriş bahis konusudur. Sonra düzelir. Başka çaresi yok. Ne yapsın adam? Bunları anlattım. 18., 19. asra kadar Kuran-ı Kerim tercümesi yok batı dille­rinde. Eee? Niye bu adamlar Müslüman olmuyor? Nereden olacaklar? Ne hadis var, ne Kuran-ı Kerim var. Tanımalarına imkân yok. Şimdi de bir takım misyoner rolünü oynuyor tarikatlar. Hatta sağlam ve dürüst tarikatlar bile. Mesela Celaleddin Rumi hazretleri. Evvela gönüller ge­lir, sonra derinlere inebilir insanlar. Yok,  başka bir şey olamaz ki. Öbür Müslümanlar duracak, seslerini çıkarmayacak, bu adamlar hareket edecek, gidecek, yorulacak, tehlikeleri göze alacak.

İHSAN IŞIK - Şüphesiz seveni de sevmeyeni de bulunan Muhammed Hamidullah'a atfedilen bir sözü hatırlatmak istiyorum. Hamidullah,  "Be­nim Fransızlara dönük şu kadar yayınım var. Fakat onlar kitaplardan çok dervişlerin sihirleriyle etkileniyorlar, hayret ediyorum" demiş.

CEMİL MERİÇ - Çok doğru. Avam böyledir. Halk böyledir. Bir yerde üniversite hocası da halktır. Hepimiz böyleyiz bir parça. Hazret-i Muhammed varken Celaleddin Rumi'ye gidiyorlar. Neden? Bu, zaafıdır in­sanların. Fakat onu anlamak kolay değil. Hamidullah bir zirvedir. Onu, söylediklerini,  söylediklerinin birçoğunu anlamak kolay değil. Fakat oraya gidip raks yapan insanları anlarlar. Kendileri o seviyededir. Bunu, gayet yerindedir diye söylemiyorum, maalesef böyle, realite bu. Başlangıçtan itibaren söylüyorum,  ben tarikatlara muhalifim. Hazret-i Muhammed zamanında tarikat mı vardı? Yoktu. Tarikat sonradan çıkmıştır İslam bir bütündür ve tarikatlara lüzum yoktur. Said-i Nursi hazretle­ri gayet güzel söyler. Belki eskiden lüzum vardı, çünkü insanlar bir­birleriyle temas halinde değildiler. Birçok şeyleri bilmiyorlardı. Binaen aleyh tarikatlar kuruldu. İnsanları terbiye mahiyetinde birer müesseseydi tarikatlar. Faydalı oldular. Birçok milletler tarikatlar sayesinde İslamiyet’e geldiler. Türkler de böyle. Tarikatların büyük faydası olmuş.

İHSAN IŞIK - Günümüz için şöyle diyor Said-i Nursi: "Şimdi tarikat zamanı değil, hakikat zamanıdır."

CEMİL MERİÇ - Tabii, ben de o fikirdeyim ama eğer tarikat müessir oluyorsa, eğer insanlar bundan hoşlanıyorlarsa, vaki olan her şeyi görmek lazım.

Neden istifade etmeyelim? Tarikatlar faydalıdır. Ben de tanıdım. Ne kadar insan geldi buraya, Fransız, İngiliz vesaire. Hepsi ta­rikat yoluyla İslamiyet’e gelmişler. Benim tanıdıklarımın çoğu tarikat­lar yoluyla gelmiştirler. Realite bu. Güzel bir şey tarikat. Bir yerde güzel bir şey, çünkü insanı yalnızlıktan kurtarıyor, bir zamanın içine atıyor. Yaşayan bir canlı oluyor. Yalnız ben, dediğiniz kadar geniş bir çevreye hitap edebileceğini sanmıyorum. Var, bazı istisnalar var, bunları biliyorum ama bu Türkiye ölçüsünde mühim bir şey değil. Yani, mesele "Bir örümcek götürür Hak'a beni"; gelsin, nasıl gelirse gelsin. Sonra düzelir.

İHSAN IŞIK - "Homo Ekonomikus'un kanlı fetihlerini gizlemeye yarayan bir şal" diyerek sömürgecilik yanına dokunduğunuz kültür. Birçok misaline rastlanan bir tuhaflığı sormak istiyorum bu defa. Hem batılı değerler ve zevkleri yerleştirmeye çalışıp, hem kültür sömürgeciliğine karşı çıkma bayrağını açanlar var. Ne diyorsunuz buna? Kültür sömürgeciliği derken asıl anlaşılması gereken nedir sizce?

CEMİL MERİÇ - Kültür sömürgeciliği doğrudan doğruya bütün değer hükümlerinden koparmak ve başka bir dünyaya, başka bir camiaya, başka bir medeniyete bağlamak. Kültür sömürgeciliği bu. Güzel bir şey değil tabii bu. Anlamadım dediğini?

İHSAN IŞIK - Birçokları var kültür emperyalizmine veryansın eden. Fakat tavsiye ettikleri yine batı kültürünün başka ürünleri.

CEMİL MERİÇ - Bunların hepsini "Mağaradakiler"de yazdım. Bu konuda söyleyeceklerimin hepsi orada söyledim. Kültür emperyalizmi saçma sapan bir şey. Kültür emperyalizmi olamaz. Bunları okuyun.

İHSAN IŞIK - Bir kitapta,  batı kültürünün üstünlüğü anlatılmaya çalışılırken, yazar, doğu kültürünün monolitik bir kültür olduğunu, dolayısıyla ondan artık bir şey beklenemeyeceğini söylüyor. Ne dersi­niz?

CEMİL MERİÇ - Hiç bir yaşayan kültür monolitik kültür değildir. Yaşayan her kültür çok cephelidir, dal budak salar ve söylenecek birçok sözü vardır. Doğu kültürü için monolitik sözü yanlıştır.

MİSAFİR GENÇ - O ne demek hocam?

CEMİL MERİÇ - Monolitik, tek yönlü, tek cepheli demek.

İHSAN IŞIK - Hocam, sorularım bitmedi. Vaktinizi çok aldım gerçi?

CEMİL MERİÇ - Devam edin evladım.

İHSAN IŞIK - Ali Şeriatî'den bahsederken andığınız isimler: Cevdet Paşa, Tunuslu Hayreddin, Mehmet Akif ve Necip Fazıl. Said Nursi ve Necip Fazıl'ı değerlendirirken daha çok celadet­leri ve aksiyonları üzerinde duruyorsunuz. Ya fikirleri?

CEMİL MERİÇ - Tabii onların üzerinde duruyorum. Ben Said-i Nursi hakkında fikirlerimi muhtelif yazılarımda anlattım.

İHSAN IŞIK - Daha çok celadetlerini takdir eden ifadeleriniz var orada...

CEMİL MERİÇ - Mühim olan celadettir. Celadet son derece mühim. Aydınların ne kadar tabansız olduğunu belirtirken söyledim. Necip Fa­zıl hakkında söylemiyorum bunu, Said-i Nursi hakkında söylüyorum. Said-i Nursi demek celadet demektir, şahsiyet demektir, kahramanlık demektir. Bir manayı tek başına bütün husumet dünyasına karşı müdafaa etmiş adamdır. Neden celadet demeyeyim? Müdafaa ettiği fikirleri za­ten Kuran-ı Kerim. Kuran'ın bir nevi sarihidir. Bir Müslüman müte­fekkirdir ve başlıca hususiyeti celadetidir. Belki onun gibi düşünen­ler çoktu Türkiye'de. Milyonlarca insan vardı. Fakat onların hepsi sindiler ve sustular. Said-i Nursi sinmedi ve susmadı. Bütün zorbalı­ğa rağmen iktidara karşı koydu. Bir davanın müdafaasını yüklendi üze­rine. Artık burada mühim olan celadettir. Çünkü ferdi iman, şahsi iman, susan iman, şerle mücadele etmeyen, kendi evinde oturan iman hürmete layık değildir. Ali Şeriati için gösterdiğim muhabbet de ondan. Bir fikir uğruna kafasını koydu adam. Said-i Nursi de koydu. Necip Fazıl için bir şey söyleyemem. Necip Fazıl hiç bir şeyini koymadı.

İHSAN IŞIK - Fikirleri üzerinde durmuyorsunuz. Bilmiyorum, erken mi buluyorsunuz?

CEMİL MERİÇ - Necip Fazıl'ın veya Said-i Nursi'nin fikirlerini şerh etmek değil, doğrudan doğruya Ali Şeriati'den bahsetmek söz konusu­dur orada. Orada bir mukaddime var. Mukaddimede kısa olarak yerlerini tespit ettim. Necip Fazıl bulanıktır zaman zaman. Said-i Nursi değildir. Bir celadet göstermiştir. Burada mukayese edilen adam şehittir. Buna mukabil karşısına çıkaracağımız adamlar, celadeti temsil eden adamlar olmalı. Mehmet Akif'in son derece pısırık olduğundan bahset­tim. Mehmet Akif'i sevmediğimden değil, fakat öyle olduğunu söyledim.

İHSAN IŞIK - Fakat ben sadece o yazıyı sormuyorum. Başka bir ya­zıda da fikirleri üzerinde durulmadı.

CEMİL MERİÇ - Bu yazı Said-i Nursi hakkında yazılmış değildir. Necip Fazıl hakkında da yazılmış değildir. Yalnız Türkiye'de İslam’ı temsil eden insanların nasıl pısırık olduklarını, medeni cesaret gös­teremediklerini anlatırken,  bunun istisnası var diyorum. Bilhassa Said-i Nursi diyorum. Necip de gençler arasında.

İHSAN IŞIK - Hocam, kitaplarınızda ele aldığınız birçok yazar var. Türkiye'den de başlı başına yazı konusu aldığınız birçokları var. Bunların fikirlerine, kitaplarına, yazılarına değiniyorsunuz. Ben bahsettiklerimin fikri cephelerini sormuştum ama bir de Sezai Karakoç'u sormak istiyorum. Sezai Karakoç'tan bahsetmediniz şimdiye kadar. Hak­kında konuşmayı "erken bulduğunuzdan mı?

CEMİL MERİÇ - Efendim, ben Sezai Karakoç'u bu çapta bir insan görmüyorum. Ne Said-i Nursi -hâşâ-, ne Necip Fazıl, genç bir adam. Genç bir kabiliyettir, genç bir arkadaştır, genç bir şairdir. Muhak­kak ki hürmete layık bir insandır. Fakat kendisiyle fazla tanışmam. Ama kanaatim şu merkezdedir ki,  bu isimler yanında zikredilemez. Sa­id-i Nursi'nin, Necip Fazıl'ın yanında Sezai Karakoç'tan bahsetmek yerinde olmaz.

İHSAN IŞIK - Yani,  Sezai Karakoç'u henüz eserleriyle birlikte ilgilenmeye değer görmüyorsunuz? Yani ilginizi çekmiyor?

CEMİL MERİÇ - Öyle demek de doğru değil. Mesela "Sütun"u okudum, çok zayıftı maalesef. Fakat bir takım şeyler yapmak istemedim. Ben kendi kendimizi yıkmak düşüncesi içinde değilim. Muhabbetle karşıla­dım. Çok tenkit ettiğim tarafları vardı, lüzum yok yani, bu kadar çok çatılacak insan varken. Birbirimizi incitmemeliyiz kanaatindeyim. Bu sırada kendi safımızda, bir polemik havası estirmek istemem. Dosttur, mademki İslam’ı müdafaa ediyor güzeldir, iyidir, alkışlanmağa layıktır. Ama benim adamım değil. Ben Sezai Karakoç'tan daha büyüğüm; yaş ola­rak, kültür olarak büyüğüm. Yani Sezai Karakoç benim için mühim bir adam değildir.

İHSAN IŞIK - Birçok kitabı var.

CEMİL MERİÇ - Okuduğum eserlerinde dikkate layık hiç bir şey bu­lamadım. Ama İslam’a hizmet ediyor, alkışlanmaya layıktır. Onu da ka­bul ediyorum. Binaenaleyh onu okuyanı kötülemek istemem. Benim için dosttur, mücadele edilecek bir insan değildir. Ama büyük bir insan da değildir...

İHSAN IŞIK - Demek İslam Toplumunun Ekonomik Strüktürünü beğenmediniz?

CEMİL MERİÇ -  Onu hiç beğenmedim... (***)

İHSAN IŞIK - Kala kala bir buçuk sorum kaldı.

CEMİL MERİÇ - Buyurun.

(Konuşmanın sonuna yaklaşırken, bir kitapla ilgili özel bir soru sordum. Cevabının sonundaki eklerini aktarıyorum)

CEMİL MERİÇ - Evvela bu mefhum, nedir, İslamcı roman ne demek?

İHSAN IŞIK - İslami roman karşılığı kullanılıyor.

CEMİL MERİÇ - Nedir, İslami roman nedir? Romanın İslamisi Hristiyanisi olmaz. İslam yazmışsa İslamidir, bu kadar. Roman, İslamiyet’in müdafaa vasıtası değildir ki. Benim için bu mefhumlar son derece bu­lanık mefhumlardır.

İHSAN IŞIK - Son soruya geldik. 

CEMİL MERİÇ - İstediğin kadar sorabilirsin.

İHSAN IŞIK - O halde soruyorum. Eserlerinizde çok sayıda batılı, daha az sayıda doğulu kavram ve kişi resmigeçit halinde. Kritiklerle ele almanıza rağmen daha çok batıyla meşgulsünüz. Böyle olmasını hiç garipsediğiniz oldu mu?

CEMİL MERİÇ - Hayır, hiç garipsemedim. Niçin garipseyeyim? Ben Avrupa’ya karşı kendi ülkemin, kendi inançlarımın, kendi dinimin müdafaa­sını yapıyorum. Bu itibarla kendi ülkeme de Avrupa'nın gerçek çehresini göstermeye çalışıyorum. Göstermeye çalışırken, Avrupalıdan bahsediyo­rum. Sonra ben bunları bilirim daha çok. Ötekilerle yaşarım, ötekiler dosttur. Dostlarla benim işim yok ki?

İHSAN IŞIK - Yanlış anlamayınız, muhakkak ki bunlardan istifade ediyoruz.

CEMİL MERİÇ - Yani ben bunları iyi bilirim. Bunlar son derece yan­lış anlatılmıştır memleketimizde. Ben doğrusunu anlatmaya çalışıyorum. Ötekiler, isteyenler başkalarından bahsederler. Onları da hürmetle se­lamlarım, okurum. Ama benim yapmak istediğim bu. Ben iki kültürün mu­hasebesini yapmak istiyorum. Batı kültürünün nereleri kuvvetli, nerele­ri zayıf, onları tespit etmek istiyorum. Benim bildiğim bu. Ben Fran­sızca hocasıyım. Sosyoloji hocasıyım. Bir adam her şeyi yapamaz ki. Yıkılması gereken bir putu yıkıyorum. Avrupa’ya karşı yazmaya başladığım sırada memlekette Avrupa bu kadar biliniyor değildi. Avrupa bir put mahiyetindeydi herkeste. Ben bu putu yıktım. Ben bildiğim hakikatleri haykırdım. Bunları anlatırken kimseyi aldatmamaya, her şeyin doğrusunu göstermeye çalıştım. Ne yapabilirdim ki başka? Ben Tefsir kitabı, Ha­dis kitabı yazmıyorum ki? Benim yaptığım bu. Daha çok Avrupa edebiya­tını bilirim. Onu da yapacağız inşallah.

İHSAN IŞIK - Acaba düşündünüz mü, diğerlerine daha fazla vakit ayırabilseydim diye düşündünüz mü?

CEMİL MERİÇ - Ben Fransız Filolojisi'nden mezunum, Fransızca, Sosyoloji hocasıyım. Hayatım bunlarla geçti. Bunları öğrendim, bildim. Bu hususta hiç bir hatam yok. Başkalarının yaptıklarını da hürmetle alkışlarım. Tek insan, tek yazar değilim. Türkiye'de birçok insanlar yazıyorlar. Dikkat ederseniz bizim saftan hiç kimseye çatmamış, hiç kimseyi incitmemişimdir. Batıya karşı pek zalimim belki, kendimize karşı hiç de zalim değilim.

İHSAN IŞIK - Fakat bizdeki İslami tefekkürü yeterli görmüyorsunuz. Bu hususta…

CEMİL MERİÇ - Bu kadar yazar var birader, bu kadar İslam tefekkürüyle meşgul olan adam var. Benim meşgul olduğumla kimse meşgul olma­mış. Anlatabiliyor muyum; ben vaiz değilim, ben hoca değilim.

İHSAN IŞIK - Sormak istediğim şuydu: "Vak'a-yi Hayriyye"den beri bizde İslam tefekkürünün büyük isimleri çıkmamıştır diyorsunuz. Bunun…

CEMİL MERİÇ - Çıkmamıştır. Said-i Nursi var, hürmete layık başka adam tanımıyorum. Ben onu tanıdım. Ben Müslüman mütefekkir deyince celadetiyle, cihadetiyle onu tanıdım,  başka tanımadım. Hepsi pırt deyin­ce kaçan, firar eden insanlar. Mehmet Akif de dâhil. Bir tane başka örnek görmedim ki. Ama mazide var. Onları da yazdım. Cevdet Paşa var, Tunuslu Hayreddin var. Aşağı yukarı bunlar var, başkası yok yani. Ben Tanzimat'tan bu güne kadar gelen Türk edebiyatını, Türk düşüncesini ga­yet iyi bilirim. Bunların arasında iki tanesini çok seviyorum; Cevdet Paşa'yla, Tunuslu Hayreddin. Ötekiler karışık. Namık Kemal şairdir. Severim ama şair olarak severim. Aynı zamanda İslam’ı müdafaa eden bir şairdir, o tarafını da beğenirim. Fakat bu İslam’ı beğenen şair sarhoş­tur. Bir binlik şarap içer oturduğu zaman. Hayatı bu şekilde geçmiş, kırk sekiz yaşında ölmüştür. Hepsi de öyle; Hamit de öyle, Süleyman Nazif de öyle. Yani bunlar şairdirler, İslam tefekkürünün içine giremez­ler. Ama İslam’ın müdafiidirler zaman zaman, çok doğru. Saygı gösteri­rim, bahsederken hürmetle bahsederim. Ama bunlar mütefekkir değildirler, bunları ele alıp konuşamam. Bunlarda yok İslami tefekkür. Var, bazı mutasavvıflar var. Onlar muhterem zatlar, şüphem yok, fakat benim konum değil. Bir İbrahim Hakkı'dan bahsetmek benim konum değil. Bundan bahsedecek birçok insanlar var. İlahiyat Fakültesi'nde, Yüksek İslam Enstitüsü'nde hocalar var. Bunlar hürmete layık çok güzel şeyler. On­ları okur istifade ederim. Ama benim uğraşma saham değil bunlar. İnsan her şeyle uğraşamaz, her şeyi bilemez ki. Tanzimat’tan sonra büyük İs­lam mütefekkiri yok,  olsaydı zaten bu hale gelmezdik. Yani olsaydı bir mücadele olurdu. Hiç bir mücadele olmadı. Giyin dediklerini giydik, atın dediklerini attık. Dili de mahvettik. Bütün bu cinayetler olurken olurken herkes sustu. Tek sesini çıkaran Said-i Nursi oldu, o kadar.

İHSAN IŞIK - Bu yüzden celadetine daha fazla önem verdiniz.

CEMİL MERİÇ - Tabii. Son derece mühim. İslam celadet demektir, başka bir şey değil. Şahsiyet celadet demektir, kabadayılık demektir. Hiç bir tehlikeye girmeden hiç bir şey olmaz. Fakat o kısım ayrı mesele. İslam tefekkürü bakımından Said-i Nursi’nin değeri nedir? O ayrı bir tetkik mevzuudur. Bu davada, benim ele aldığım davada mühim olan in­sanların insan olması, şahsiyetli olması, kahraman olması, celadet, göstermesidir. Bunlar beşeri kıymetlerdir. İslam’ın bu beşeri kıymet­lere sahip olduğuna inanıyorum elbette. Zaten bu kıymetlere sahip olmasaydı, dünyayı istila edemezdi, muzafferiyetler de kazanamazdı. Ka­zandı ve bu celadeti kaybettiği gün sukut etti. Zürriyeti, erkekliği kalmadı. Her darbeye, her zıpçıktıya teslim olan bir hale geldi. Gü­nahlarımız büyüktür maalesef. Ve günahlarımızın başında celadet mah­rumiyeti gelir. Medeni cesaretten mahrumiyet yani.

İHSAN IŞIK - Çok vaktinizi aldım, çok teşekkür ederim.

CEMİL MERİÇ - Rica ederim, çok memnun oldum.

_______________

 

(*) İhsan Işık / Cemil Meriç'le Bir Konuşma (Yeni Devir, 9 Ocak 1981).

(**) Mustafa Armağan – Sezai Coşkun / Bulutları Delen Kartal -  Cemil Meriç İle Konuşmalar, 2004)

(***) Konuşmanın bu bölümünde, benim çok beğendiğim bu eser ve yazarı hakkında Cemil Meriç'in kullandığı aşırı derecede haksız bulduğum ifadelerini yazıya geçirmeyi doğru bulmadım (İ. Işık)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

KÜLTÜR EMPERYALİZMİ NEYİN NESİ?

 

İHSAN IŞIK

 

Kiminin ‘hars’, kiminin ‘ekin’, kiminin ‘irfan’ dediği ‘kültür’, bazılarına göre ‘medeniyet’le aynı şeydir.

 “Bir toplumun benimsemiş olduğu maddi ve manevi değerlerin tümü”nün bilgi olarak ‘kültür’ü, deney ve yapı olarak ‘Medeniyet’i ifade ettiğini söyleyebiliriz. Deneyin bilgiye, bilginin sonra olguya dönüşmesi nedeniyle kültür ve medeniyet ilişkisini karşılıklı etkileşimler ilişkisi olarak da kabul edebiliriz.

Emperyalizm, bir yabancı gücün diğer bir güç aleyhine askeri, ekonomik, politik ve kültürel alanda güçlerini zorbalıkla yaymak ve kendi lehinde egemenlik kurmak istemesidir. Kültür Emperyalizmi ise, bir çok yabancı düşünüre aynı olguyu ifade etmiştir: Kültür zorbalığı, bir yabancı kültürün emperyalist amaçlarla zorla benimsetilmek istenmesi... Bu iki kelimenin sözlük anlamlarına takılıp üzerinde tereddüt geçirenler olmuşsa da, kavramın sosyolojik gerçekliğini inkar etmenin mümkün olmadığını belirtmişlerdir sonunda.

 ‘Medeniyet’in daha kapsamlı bir tanımla Allah-insan-doğa-toplum ilişkileri düzeni olduğu söylenebilir. Yeryüzündeki tüm medeniyetleri de, din medeniyetleri ve beşeri medeniyetler diye ayırt etmemiz  mümkündür. İslam medeniyeti, din medeniyetlerinin sonuncusu ve en olgunu olarak hayatımızdaki ilişkiler düzenini tek yaratıcı ve yönlendirici Allah’ın bildirdiği ilkelere göre düzenlemeyi öngörür. Bu medeniyet, dünya ve ahiret hayatını birlikte göz önünde tutup düzenleme dengesi ile, insanüstü tek otorite olarak yaratıcıyı kabul etme özgürlüğü gibi temel ayırt edici özellikleri içerir. Diğer medeniyetlerin içinde en yaygın ve etkini, yahudileşmiş Hristiyan kafasıyla teknoloji ve hedonizm (zevkçilik) tanrılarına köleliği öngören batı uygarlığıdır.

İşte, kültür emperyalizminin çağdaş kültür sorunlarının başında görmemizi gerektiren başlıca özelliği ve önemi, insanları şirk’e (teknoloji ve hedonizmin çağdaş ilahlarına kul olmaya) çağıran batı uygarlığını tek ve biricik evrensel uygarlık gösterip, bu görüşe dayalı olarak uluslar arası çapta kültür asimilasyonları ve alinasyonları örgüsü ile beraberinde siyasal ve ekonomik sömürü ve zorbalıkları sergilemesidir.

Batı uygarlığının maddi ve manevi tüm güç ve kozlarını egemenliklerinde tutan çağdaş dünyanın müstekbirleri, zorbaları olan süper devletler (çağdaş imparatorluklar), sömürüye ve zulme en geniş imkânları tanıyan bu medeniyetin tek evrensel uygarlık olarak benimsenip yaygınlaşmasına çalışmaktadır. Batı kültürünü batı emperyalizminin bir öncü gücü, çağdaş Truva atı olarak kullanıp tüm yeryüzünü diledikleri ölçüde zorbalık ve sömürü alanı haline getirmeyi ve böylece muhafaza etmeyi istemektedirler.

Kültür Emperyalizmi diye bir şey var mıdır?

Başka ulusların insanları bu soruya nasıl cevap verir pek bilemem. Ama dünyanın ortadoğusunda ve bu bölgenin Türkiye adlı devletinde yaşayan ve düşünce namusuna sahip olduğunu iddia eden herkes şunlara benzer sözleri söyleyebilir:

Kültür emperyalizmi mi? Oooo, onu çok iyi tanıyorum. Emin olmak için buyurun biraz konuşun benimle. Dilerseniz üstüme başıma dikkat edin önce. Gelin birlikte dolaşalım yaşadığım kenti. Memleketimin bir özeti olan kentimdeki kitapçılara, gazete-dergi bayilerinin sattıklarına bir göz atın. Sinema, tiyatro afişlerini görün. Orijinallerini okumamışsanız taklitlerini okuyun, seyredin. Mağaza vitrinlerine baka baka, isimlerini okuyarak bir okulumuza teşrif edin. İsterseniz bir Amerikan okuluna, dilerseniz İngiliz, Fransız, İtalyan, Avusturya okuluna da uğrayabilirsiniz. Yok eğer susamışsanız, buyurun “drink Coca Cola or Persi Cola... Akşama buyurun fakirhaneye, yerli yemeklerden atıştırırken Philips teypten, Grundig TV den yararlanabiliriz. Sakalınız uzamışsa biraz, buyurun Braun marka traş makinasını, eleğini her seferinde ithal yoluyla almak zorunda kalsak da...

  Kültür Değişmesi mi?

 

  Sakın bu, kültür emperyalizmi dediğimiz, gözümüzde boş yere öcüleştirdiğimiz bir şey, meselâ kültür değişmesi olgusundan ibaret olmasın?

  Olamaz, çünkü aralarında farklar vardır. Kültür emperyalizmi yoluyla beliren ‘değişme’ değil, ‘değiştirme’dir. Doğal kültür alış-verişi nedeniyle isteyerek benimsenenler ancak ‘değişmeyi’ ifade edebilir. Bir ulusun kültürünü, onun gerçek ihtiyaçları, yararları ve istekleri göz önüne alınmaksızın zorla değiştirmeye, onu kültüründen bütünüyle koparmaya (asimile) kültür değişmesi değil, bir başka tanımla ancak kültür zorbalığı denilebilir.

  Kültür değişmesi ise, doğanın ilahi kanunlarına, adım adım ilerilere, daha iyiye, daha güzele varmak için ihtiyacı olanı arayıp bulup seçip benimsemektir. Örneği Türkiye tarihinde de vardır:

  Türklerin, İslam kültürü çerçevesine girmeleri, zorlayıcı etkinlikler dolayısıyla değil, kültür değişmesi gereğinin doğal seyrinde duyulmasıyla, eski kültürlerini bilinçli biçimde terk etmeleriyle gerçekleşmiştir. Müslüman Arap orduları vasıtasıyla tanışılan İslamlık, değişimin doğal şartlarını tamamlama görevini yerine getirmiştir o kadar. Klan-aşiret özelliğinde göçebe uygarlığı yaşayan Türkler, değişik yerleşik uygarlıklarının etkilerine açık bulunuyorlardı. Bu uygarlıkları bütün aşiretler toplu halde benimseyemedikleri için parçalanıp bölünüyorlardı. Aynı soydan gelmeleri aralarında birlik kurmaya yetmiyordu. Tam tersine, soydaşlarıyla uzun ve kanlı savaşları sürdürerek güç kaybediyorlardı. Şehir uygarlığına mevcut kültürleriyle geçemedikleri için dilleri ve edebiyatları ilkel kalmış, gelişmemişti. 10. Yüzyıldan itibaren hızla İslamlığı kabul etmeleri ne bir işgal, ne bir baskı yüzündendir.

  Türkler İslam’da , aradıkları herşeyi, hayatın yüce amacını; birliğe, kardeşliğe, sevgiye götüren yolu buldular. yepyeni bilgilerle donandıran İslamlığı kabulle, ilkel klan gelenekleri dışında bir şey kaybetmediler; tarihe, onurla anılacakları geniş sayfalar açan uzun ömürlü devletler kurarak daha da güçlendiler, yüceldiler.

  Pekiyi, yine Türklerin batı kültürü ile ilişkileri aynı biçimde veya benzer şartlarda mı gözlemlenmiştir?

  Türkiye tarihinde batılılaşmanın istekle ve de ihtiyaçlar dolayısıyla doğal şartlarda başlayıp sürmediği açıktır. Türklerin batı kültürü etkinliğine zorlanması sırasında evrensel bir kültürü, üstün uygarlık değerleri vardır. Ülkenin ve halkın birliğini sağlayan bu kültür değerleridir. Ülkede batı kültürü, batılı akımlar ve batılı yaşayış tarzı etkisini gösterir göstermez, önceki örneğin tersine birlik bozulmuş, parçalanmalar ve bölünmeler bunalımlara ve çatışmalara varan ölçüde tehlikeli boyutlara ulaşmıştır. Halbuki Türkler, batı kültürüne ne mecbur kalmış, ne de hevesli olmuştur. Zorlamalar vardır batılılaşma boyunca. Pembe gözlüğünü çıkarabilenler, Türklerin batıya öykünmeden, kültürel sosyo-ekonomik sorunlarını çözümleyeceğini anlamış ve söylemiştir. Kültürü değiştirilmeye zorlanan Türkiye’nin bu süreçten ne kazandığı bellidir: Dünyanın en geri ülkeleri arasında sayılmak, sondan beşinci olmak...

  Türkiye’de gözlemlenen kültürel sorunların kaynağında kültür değiştirmeye zorlama vardır. Eğer olgu, kültür değişimi özelliğinde olsaydı, ihtiyaç ve istekler yerine getirilmiş, sorun çözümlenmiş bulunacaktı. Demek ki değil.

  Değil. Emperyalist ülkelerin zorbalık çağına çevirdikleri çağımızda, kültür değişmesinin doğal şartlarından gerçekleşen, kültür değişimi denilebilecek bir sosyolojik hadiseye tanık olmak zaten güçtür. Çağımızdaki kültür değişmeleri, yeni zorlama teknikleriyle, modernleşme biçiminde beliren kültür soyları oluşturmaktadır. Yeni geniş tüketim pazarları üreten kültür değişmeleri, kültür emperyalizminin yerleştiği toplumlarda batı teknolojisi ürünü tüketim maddelerine ihtiyaç zorlamaları peşinde, batılı yaşayış tarzını tarzını benimsetmeye uğraşmaktadır.

  Batıcı aydınlar buna, çağdaşlaşma, uygarlaşma, kültür değişmesi vs. diyebilir. Fakat bu olgu sadece kültür emperyalizmidir.

(Kültürümüzün Kimliği, 1982, 1983, 1990).

 

AYDINLIK GAZETESİNİN CEHALET ÖRNEĞİ HABERİNE CEVABIMIZ:

 

TARİHTEN HABERSİZ GERÇEKLERDEN RAHATSIZ BİR GAZETENİN HAZIMSIZLIĞI  

 

İHSAN IŞIK

 

Diyarbakır Valiliği tarafından geçen ay yayımlanan “Geçmişimizden Günümüze Diyarbakırlı İlim Adamları Yazarlar ve Sanatçılar” adlı eserimde 1.100 civarında Diyarbakırlı yazar ve sanatçı hakkında geniş bilgiler verilmiş, çalışmanın bilimsel temellere dayanıyor olması ve Valiliğin bu bilgileri gün yüzüne çıkarması kamuoyunda takdirle karşılanmıştı.

Bu çalışmamda tarih boyunca Diyarbakır’dan yetişen fen ve sosyal bilim dallarındaki bilim adamları, edebiyatçılar ve çeşitli alanlarda yetişen sanatçıların yanı sıra bölge medreselerinden yetişen sıra dışı İslam alimlerine de yer verilmiştir. Çünkü bölge -Diyarbakır merkezi başta olmak üzere- tarih boyunca ünlü İslam medreselerine ev sahipliği yapmış, bu medreselerden yetişen binlerce alim, imparatorluğun çeşitli şehirlerinde müderrislik ve kadılık görevlerinde bulunmuştur. Dünya çapındaki mekanik bilgini El Cezeri ile Fatih Sultan Mehmed’in hocası Molla Gürani, bunlardan sadece ikisidir.

Elbette bilim tarihçisi bunları yazacak. Bu bilim adamlarının içinde hapse atılan, sürgüne gönderilen, idam edilen varsa bunları da yazacak. Yayınevlerinin de, valiliklerin de bilimsel kitaplar yayımlandığında bilimsel gerçekleri olduğu yayımlaması kadar daha doğal ne olabilir. Aydınlık gazetesi tarihi gerçeklerin yazılmasından rahatsız olmuş ve bu yüzden kitabımıza karalama kampanyası açmış. Ayıp kelimesi hafif kalıyor, fazlasını tanımlamaya edebimizi izin vermiyor.

Maalesef 27.08.2014 tarihli Aydınlık gazetesi, bu eserde idam edilmiş Nakşibendi şeyhi Şeyh Said’ten, mürid ve talebesi ilim adamlarından söz edilmiş olmasını, bazı alimlerin vaktiyle zulme uğramış olduklarını yazmış olmamı kabahatmiş gibi gösterip, kitabın yazarı olarak beni ve kitabın yayıncısı olarak valiliği eleştirmiş.

Tarihi gerçekleri yazan bir kitabı içine sindiremeyen, dört bil bilen ve müftülük yapmış ünlü bir bilgini kendilerinden biri gibi zanneden, adı aydınlık ama yayınları zifiri karanlık olan bu araştırmacı gazetecilikten bihaber bu gazeteyi kınıyor, ekte sunduğum haber metnini ve söz konusu biyografiyi okuyucuların takdirine bırakıyorum.

“Şeyh Sait’in müridini ‘alim’ yaptılar” başlıklı bu haberde özellikle eleştiri konusu yapılan “Hanili Salih Bey” maddesi ile bu şair ve alim zatın, döneminin ırkçı ve karanlık terör örgütü İttihad ve Terakki fırkası yöneticilerini hicveden ünlü bir şiirini ayrıca paylaşıyorum.

Son olarak, bu kitabı yayımlamakla çözüm sürecine önemli bir katkıda bulunmuş olan Diyarbakır Valiliğini kutluyor, teşekkürlerimi sunuyorum.

 

 

 

HANİLİ SALİH BEY

 

Bilgin, şair (D. 1873, Hani / Diyarbekir - Ö. 29 Haziran 1925, Diyarbekir). İlk dini eğitimini dayısı Şeyh Maruf’tan aldı. Hani Rüştiyesi’ni bitirmesini müteakip, çeşitli medreselerde eğitim gördü. Yörenin tanınmış âlimlerinden özel dersler aldı. Diyarbekir Şûle-i Terakki Mektebinde bir süre öğretmenlik yaptıktan sonra, Ergani, Maden ve Hani’de müftülük görevlerinde bulundu.

Din âlimi olmanın yanı sıra bir şairdi de. Çeşitli konularda şiirler yazdı. Hürriyet ve İtilaf Cemiyeti taraftarı olduğundan dolayı, bazı şiirlerinde muarızı olduğu İttihat ve Terakki Cemiyeti mensuplarını hicvetti. Gençlik yıllarında arkadaşı olduğu Ziya Gökalp’ın İttihad ve Terakki’nin Genel Merkez üyesi seçilmesi üzerine yazdığı ve Gökalp’ı sert bir şekilde hicvettiği “Bir İttihadçı’nın Ağzından” başlıklı şiiri ünlüdür. Anadili olan Zazaca’dan başka, Türkçe, Kürtçe, Arapça, Farsça ve Fransızca bilirdi. İngilizce özel ders de almıştı.

Nakşibendî Tarikatı’nın Palu Tekkesi postnişini Şeyh Said’in müridi olan Salih Bey, 13 Şubat 1925’te Piran’da çıkan inkılâplar karşıtı İslâmi kıyama destek vermekten dolayı, Şeyh Said ve arkadaşları ile birlikte Diyarbekir’deki Şark İstiklâl Mahkemesi’nde yargılandı.

Salih Bey, iddia makamının yönelttiği “Siyasi Kürtçülük” bağlamındaki suçlamaları şiddetle reddettiği savunmasının bir bölümünde şu hususları dile getirdi:

“Maksat dinden ibarettir. Medreselerin seddi her tarafta su-i tesir yaptı. Din öğrenimi men olunca teessür başladı, galeyan arttı. Başka kat’iyyen bir saik yoktur. Hükümet dine ait şeylere müsaadekâr bulunsun diyordum.. Ben dinimi siyasi gayelere âlet edecek adam değilim, dini âlet etmek tabirini kendimden çok uzak buluyorum.. Bu mahkemeye gelmezden evvel demek ki çok gafil imişim. Kendimi bileli böyle siyasi bir Kürtlük cereyanı olduğunu bilmiyordum. Akvam-ı İslâmiyye arasına münaferet sokacak bir hareketi, her cereyanı takbih ederim. Beni mahkûm da etseniz, idam olunurken de söylerim; siyasi hiçbir cereyandan haberdar değilim. Bu isnat benim için bir lekedir, ölürken bile bu lekeyi reddederim.”

Yargılama sonucu, Salih Bey ve diğer maznunlara (47 kişi) verilen idam cezası 29 Haziran 1925 günü sabaha karşı Dağkapı’da infaz edildi. Oğlu Hasan 15 yıl hapis cezası aldı. Diğer oğulları Said ve Ömer Batı illerine sürüldüler, daha sonra çıkan afla serbest kaldılar. Hasan Bey [Bora], 1950-1960 yılları arasında Hani Belediye Başkanlığı, torunu Ferit Bora (Hasan Bey’in oğlu) 1973-1977 yılları arasında Hani Belediye Başkanlığı, 1987-1991 ve 1995-1999 yılları arasında iki dönem DYP Diyarbakır Milletvekilliği yaptı.

HAKKINDA: Şevket Beysanoğlu (Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları, c. 2 (1997); Hasip Koylan / Kürtler ve Şark İsyanları-I: Şeyh Said İsyanı (1946); Adır Sur / “Biraz İnsaf!..”, Piya Dergisi 8Sayı: 7 (1989), M. Ali Erdoğan / “Şehid Salih Begê Hêni” (Doğru Haber Gazetesi, 19 Ocak 2012), Kaynak kişiler: Ferit Bora (Salih Bey’in torunu ve Diyarbakır eski Milletvekili), Celal Kayhan (Hani eski Belediye Başkanı), Hayri Başbuğ / "Hanili Salih" (İhsan Işık / Diyarbakır Ansiklopedisi, 2013).

 

 

 

BİR İTTİHADÇININ AĞZINDAN

 

 

HANİLİ SALİH BEY

 

 

İttihadın oğluyum

Gayri anam babam yok

Cemiyet amalini

Yürütmeye borçluyum

Ne buyursa yaparım

Haklı haksız emrine

Körü körüne taparım,

Bu hususta hayam yok

Severim her hâlini

Hattâ anın uğruna

İmanım bulunmazsa

 

"Gözlerimi kaparım"

Vicdanımı satarım.

 

 

Attilâ büyük babam

Hiç bir zaman unutmam

-Tahribatla anarşi-

Babamın yadigârı

Hep insanlara karşı

Ruhumda var intikam

Anı asla uyutmam

Uğradığım yerleri

Yakar "Turan" yaparım

Başka işim olmazsa

Yâni ma'mûreleri

"Gözlerimi kaparım"

Yakıp viran yaparım

 

 

Amucem Timuçin'in

Kanunumdur yasası

Türkçülük âyininin

İşte odur esası

Hâtırımdan çıkmıyor

"Karakurum" yaylası

Dimağımı sarsıyor

Hele "Kızılema"da

Cihangirlik hülyası

Aklımı çıldırtıyor

Yağmacılık sevdası

Mümkün ise rüyada

Uyanıkken olmazsa

"Gözlerimi kaparım"

Cihangirlik yaparım.

 

 

"Ergenekon"dur benim

Asıl ana vatanım

Orada tahtım, tacım

Saltanatım, şeririm

Orada kurulursa,

Derneğim kurultayım

Ben anda bir kalfayım

Sanmayın ki dilmacım

Han oğlu Han Giray'ım

İman eden olursa

Jön Türklere yalvacım

Münkirler bulunmazsa

"Gözlerimi kaparım"

Peygamberlik satarım

 

 

Geçmişlerim, ecdadım

Hep kahraman gürbüzler

Hulâgu'lar, Oğuzlar

Nümûnedir meydanda

Yakutlar'la Tunguzla

Kendimi Türk sanırım

Neden söylenmez adım

Ben de bu son zamanda

Bir inkılâb yaparım

Hem bir şan kazanırım

Hem bir külâh kaparım

İstediğim olmazsa

"Gözlerimi kaparım"

Avrupa'ya kaçarım

O da ele girmezse

Malta'ya can atarım

Yan gelir de yatarım.

 

(Şevket Beysanoğlu / DFSA (c. 2, 2. bas. 1997, s. 186).

 

KAYNAK: İhsan Işık / Aydınlık gazetesinin cehalet örneği haberine cevabımız (tyb.org.tr, 28.08.2014).

 

 

 

 BU ŞEHİR SENİ BEKLİYOR

 

İhsan IŞIK

 

Bir haber bekliyorsan bir mucize

Kendin yazmalısın onu

Kırılması gereken kapıları kır

Bu kente şarkılarını haykır

Söyle artık ne söyleyeceksen!

 

Bir şiir çiçekleniyorsa içinde

Onu sevdiğine sunmaktan korkma

Seni seviyorum diye bağır

Şehrin en büyük meydanlarında

 

Bir şehre girdiğinde

Sabah ezanıyla birlikte

Öyle güven kendine ki

Zafer şarkılarını söyle

Sensin gelen sen
Kapıları açıp ve ilerleyen
“İnna fetahna leke fethan mübiyna
Ve yansurekallahu nasran aziza”

 

Olmasın isterse hiç karşılayan

Bando mızıka filan

Dudaklarında “İza câe nasrullahi...”

Ve bir "Fatiha" duan

Silkele, şu homurdanan şehri!

Bir tek kurşun atmadan

Bir devrimi müjdele!

 

Bu şehir seni bekliyor!

Bu ülke, bu dünya, inan!

Yeter ki, aç gönlünü insanlara

Onlar ki, kimsesiz, yalnız, perişan

Onlar ki, terk edilmişler

Ne arayan, ne soran

Bekleyenler o sıcacık elini

Bir sevgi sözcüğüne susayan

 

Unutma ey yorgun devrimci!

Senin sevgin bir devrim

Bir devrim ki

Bugüne kadar mazlum

Bugünden sonra zalime hüsran!

Hesap soracak haksızlıklara

Hesap soracak firavunlara

Mazlumlara ağlayan

Şefkatte merhamette çağlayan

Bir sel ki, boğan nefreti, kini

Gönülden gönüle akan

 

 

 

Bütün mağluplara müjde!

Bundan sonra sancakları yükselen

Sensin gelen, sen!

Sensin Müslüman sen!

Heybesinde yeni bir gün şafağı

Pırıl pırıl bir iman

Küçük değil, güçsüz değilsin

Adın senin Müslüman!

Yani güzel bir insan!

 

 

 

YAZAR VE YAYINCI İHSAN IŞIK’TAN BAKAN ALBAYRAK’A ÇAĞRI

 

İLESAM eski Genel Başkanı, Türkiye Yazarlar Birliği eski Genel Bakan Yardımcısı, yazar ve yayıncı İhsan Işık, yeni KDV düzenlemesi hakkında Maliye Bakanı Berat Albayrak’a “İkinci adım daha önemli, asıl onu bekliyoruz” çağrısında bulundu.

İhsan IŞIK, yaptığı açıklamada önerisini şöyle özetledi:

“Sayın Bakan, yeni düzenlemeyle kitap ve dergiden  % 8 KDV muafiyeti kararı güzel bir adım olmakla birlikte ancak topal bir adım sayılabilir. Çünkü yayıncılar halen matbaaya, kâğıtçıya ve ciltçiye % 18 KDV ödüyor. Bu durum değişmedikçe yayıncı nefes almış olamaz, okuyucu da ucuz kitap okuyamaz. Kitap girdilerindeki % 18 KDV, ayrıca % 20 Kurumlar Vergisinin minimize edilmesi lazım.. Bekliyoruz Sayın Bakan, başladığınız güzel adımın devamını bekliyoruz...

Sayına Bakan’ın attığı adıma ayrıca Kültür Bakanı’nın da eşlik etmesi gerekiyor. Türkiye’de 1000’in üzerinde halk kütüphanesi varken, Bakanlığın yayıncılardan sadece il kütüphanesi sayısınca 81’er adet kitap alıyor olması son derecede yanlıştır. Bakanlığın ayrıca atması gereken başka adımlar da var. Görüş isterlerse sunarız..”

10.02.2019

SEYFÜDDİN ÂMİDÎ KİMDİR, ÖNEMİ NEREDEN İLERİ GELMEKTEDİR?

İhsan IŞIK

Değerli Hanımefendiler ve Beyefendiler,

 

Özellikle Diyarbakır Tanıtma, Kültür ve Yardımlaşma Vakfı'nın toplantıyı düzenlemesinden duyduğum memnuniyeti, bu toplantıda bana konuşma yapma ve bildiri sunma imkânı verilmesinden duyduğum sevin­ci ifade etmek isterim. Teşviklerinden dolayı, Diyarbakırlıların medar-ı ifti­harı olan kıymetli ilim adamı mümtaz şahsiyet Şevket Beysanoğlu Beyefendiye de teşekkürü borç biliyorum.

 

Bendeniz de doğum yerimin Diyarbakır olmasından daima sevinç ve övünç duyan biriyim. 1952'de bu sevdalı şehrin merkezindeki Hasırlı mahallesinde dünyaya geldim. İlk tahsilimi Gazi İlkokulu'nun Melikahmet'teki şimdi maalesef yerinde yeller esen tarihi binasında tamamladım. İmam-hatip Okulu'nu istasyondaki eski küçük binada okudum. Şehrimizde 1969 yılında aylık edebiyat ve düşünce gazetesi Özlem'i, 1974 yılında da yine bir edebiyat ve kültür dergisi olan Çile der­gisini yayımladım. Daha sonra Erzurum Edebiyat Fakültesini bitirip İstan­bul'da öğretmenlik, yayıncılık, müşavirlik; Ankara'da ise Bakan Danışmanlığı ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü yapıp 1998'de emekli oldum. Şimdiye kadar şiir, dış politika, biyografi ve kültürel inceleme alanlarında iki tanesi Almanca'ya tercüme edilmiş 18 kadar kitap çalışması yapma fırsatı buldum. Halen Türkiye Yazarlar Birliği yönetim kurulu üyesi ve Ankara Büyükşehir Belediyesi Kültür-Sanat Danışmanı olarak görev yapıyorum.

Bugün arzedeceğim bildiri konum olan Seyfeddin Amidî'ye gelince.. SEYFÜDDİN ÂMİDÎ

Takdir edersiniz ki yaşadığı dönemin üzerinden uzun yıllar, hele hele yüzyıllar geçmiş olan şahsiyetler hakkında söz etmenin hem avantajları, hem de dezavantajlan vardır. Yaşayan ya da vefaünın üzerinden fazla bir zaman geçmeyen ilim ve sanat adamları üzerinde araştırma yapmak isteyenler geniş kaynaklar bulma imkânına sahiptir. O şahsiyeti tanıyan ve henüz hayatta olan insanları bulmak, onlarla konuşmak ve"onların yol göstermesiyle önceden bilinmeyen şahıs ve eserlere ulaşmak mümkün ola­bilmektedir. Aradan fazla zaman geçmediği için o şahsiyetin telif eserlerine ve bu eserler üzerine yazılmış eserlere sahip olmak da mümkündür.

 

Yaşayan şahsiyetlerin kritiğinde dezavantaj ise o kişi ve eserleri için. tarih ve sosyolojinin hükmü belli olmadan sadece sübjektif yorum ve eleştiriler­le karşt karşıya kalmaktır. Aradan yeterince zaman geçmediği ve yaşanan olaylar ve dönemler o şahsiyetin eserlerini tekzib veya tasdik etmeden peşi­nen serdedilen kıymet hükümleri ise çok defa yanıltıcı olabilmektedir. Yaşadığı dönemin konjonktürel avantajlarından çok iyi yararlandığı için uzun yıllar boyu hep alkışlanıp göklere çıkarılan pek çok isim daha sonra kaçnılmaz biçimde tarihin yargılaması sonucu gerçekte hakettiği yere gömülmekten kurtulamamıştır. Tarihin hükmü önünde sonunda sadece siyasi ve askeri liderleri değil edebi ve ilmi şahsiyetleri de bir süre sonra farklı bir konuma getirmiştir. Döneminde çok popüler olan bir yazar ve şair, daha sonra unutulup gittiği halde yaşadığı dönemde ismi pek duyul­mayan hakiki bir kıymet ise yıllar sonra hakettiği yeri bulabilmektedir. Gayet tabii bunların istisnaları da vardır.

Demek istiyorum ki ulaşabildiğimiz kaynaklar, Seyfeddin Amidî hakkında bize yüzyıllardan süzüle süzüle sayı bakımından az ve fakat fikir verme bakımından oldukça kıymetli veriler ulaşürmışür. Daha da önemlisi Seyfüddin Amidî hakkında sahip olabildiğimiz bilgiler, bugün üzerinde tartışılan bir takım ilmi meselelerin çözüm yolları için oldukça kıymetli bil­giler ve görüşler içeriyor olmasıdır.

Bu nedenle şimdi sizleri kuru biyografik bilgiler arasmda dolaştırmak yerine, Seyfeddin Amidî'nin hayatı ve eserleri hakkında kısa bir bilgi aktar­makla yetinip, konuşmamın final bölümünde onun 21. Yüzyıl insanlığı ve müslümanlığı açısından ne kıymet ifade ettiği konusu üzerinde durmayı tercih edeceğim.

 

SEYFÜDDİN AMİDÎ KİMDİR?

Seyfüddin Âmidî, 12. ve 13. Yüzyıl İslam dünyasının kelâm, fıkıh ve felsefe bilginlerinin ünlüleri arasındadır. Lakabı: Ebül-Hasan Seyfüddin el-Âmidî b.Ebî Ali Muhammed b.Et-Tağlebî'dir. Ansiklopediler ondan Arap din bilgini olarak söz ederler. Miladi 1156 yılında o dönemde adı Amid olan Diya|bakır'da doğdu. 1233 yılında Şam'da vefat etti. Türbesi Şam'dadır.

Diyarbakır'da doğduğu, öğreniminin ilk bölümünü Diyarbakır'da yap­tığı ve bu şehirdeki hocaları tarafından dehasının tesbit edilip yön­lendirildiği; ancak gençlik yıllarında tahsilini tamamlamak üzere dönemin ünlü ilim merkezlerine gittiği anlaşılıyor. Diyarbakır'da Kur'an'ın değişik okunuş tarzlarnı (Kıraat bilimi) ve Hanbelî fıkhını tanınmış üstadlardan öğrendikten sonra Bağdat'a gitti. Orada Hanbeli mezhebini bırakıp Şafiî mezhebine girdi. Ebül-Feth ibn-il-Münâ'dan fıkıh, Ebül-Feth Şatil'den hadis dersleri aldı. Şafiî fıkıhçılarından Ebül-Kasım b. Fazlân'a öğrenci oldu; bu

 

 

 

 

dönemde seçkin bir öğrenci oldu.

Âmidî, bilgisini daha çok genişletmek amacıyla Bağdat'ın Kerh böl­gesinde yaşayan Hristiyan ve Yahudi bilginlerinden de felsefe ve tıb dersleri aldı. Fıkıh ve felsefeyi özümleyen Âmidî'nin rakipsiz bir duruma yük­seldiğini gören fikıhçılar kendisinden hoşlanmamaya başladılar. Bunu sezen Âmidî, 1198'de Bağdat'ı terk edip Şam'a göç etti.

Şam'da da fıkıh ve felsefe bilgisini arttırıp aklî bilimlerde zamanın en büyük bilgini oldu. Bir süre sonra Mısır'a geçti. Karâfe-i Sugra'da İmam Şafiî hazretlerinin kabri civarındaki medreseye müderris yardımcısı oldu.

Ayrıca, Kahire'deki Cami-i Zafirî'de ders vermeğe başladı. Burada usul-i din, kelâm ve fıkıh usulüne ilişkin ders ve eserleriyle büyük bir ün kaza­narak ilgi topladı. Ancak İbn Halligân'm ve Taşköprülü Zade'nin bildirdik­lerine göre, bilginlerden bir bölümü onun bu ününü çekemeyerek kendisi­ni filozofluk ve itikat bozukluğu ile suçlayarak, kanının helâl olduğu hakkında genel bir şikâyetname yazıp imzaladılar. Bazıları onlara katıl­madı, bu hareketin anlamsızlığını ifade etmekten çekinmediler.

Âmidî, öldürülmekten kurtulmak için Kahire'den gizlice kaçarak Hama'ya geldi. Burada Eyyûbi'lerden Hama hükümdan Melik-ül-Mansur'un hizmetine girdi. Melik Mansur ona yüksek bir görev olan "El-Câmekiyyet-üs-Seniyye" unvanını verdi. Ayrıca birçok yardımlarda bulun­du. İki sene onun hizmetinde kalan Âmidî, Hama seçkinlerinin önde gelen­lerinden bir oldu.

Bu hükümdarın 1220'de yılında vefatı üzerine Âmidî tekrar Şam'a döndü. Şam Valisi Şerefüddin İsâ onu çok iyi karşıladı, bütün isteklerini yerine getirdi. Bununla da kalmayarak Âmidî'yi Aziziye Medresesi'ne müderris yaptı. Bu medresede derslerini izleyenler onun bilgisine ve hita­betine, özellikle güzel sözlerine hayran olur, şaşıp kalırlardı. Amidi tam 13 yıl bu görevde kaldı.

Eyyûbiler Diyarbakır'ı zaptettiğinde Amid'in eski hükümdarının, kadılık etmek üzere Âmidî'yi davet ettiği yapılan gizli mektuplaşmalardan anlaşılınca Eyyübi hükümdar kızarak onu müderrislikten azletti. Bunun üzerine evine çekilip münzevi bir halde yaşayan Âmidî, 8 Kasım 1233'te vefat etti. Şam'ın meşhur kabristanı olan Cebel-i Kâsiyun'a gömüldü.

 

FİKİRLERİ

Âmidî, şöhreti ülkeler aşan büyük bir bilgin olarak tanınmıştır. Ondan sözeden bütün eserler Âmidî'nin önemini bildirmekte ittifak halindedir. Meşhur Şafiî fikıhçısı İzzüddin b. Abdüsselâm kendisi için şunları yazmıştır:

 

 

 

"Ben ondan daha iyi ders okutanı işitmedim. Her şeyden önce çok güzel konuşurdu. Eğer El-Vâsît'in (Gazali'nin eseridir) bir sözünü değiştirse yer­ine koyduğu söz orijinalinden daha yerinde olurdu. Biz, söz ve tartışma sanatını ondan öğrendik."

 Amidî için şöyle de denmiştir:

"İnançları-.-kuşkuya düşürerek dine zarar verecek bir inancı bozuk gelse, onun karşısına çıkacak Âmidî'den başka kimse bulunamazdı. Çünkü bu alanda yeterlilik ve kabiliyet adına ne gerekiyorsa tümü onda toplanmıştı."

Prof. İsmail Hakkı İzmirli diyor ki:

"Seyfüddin Âmidî, tüm İslami ilimlerde olduğu gibi Fıkıh Usulü'nde de önemli bir yere sahiptir. Fıkıh usulünde iki ekol vardır: Biri Kelamcılar ekolü, diğeri Fıkıhçılar ekolü. Kelamcılar, meseleleri fıkhm ayrıntılarından ayırarak mümkün olduğunca akılcı hükümler verme yoluna eğilim göster­mişlerdir. Âmidî kelamcılar ekolündendir.

Seyfüddin Âmidî, Fıkıh usulü imamları arasında seçkinleşmiştir. Ondan sonra gelen usulcüler onun bir takım görüşlerini benimsemişlerdir. Bu hususu bazı örneklerle açıklayalım:

 

1-       Kavl-i Sahabî (Sahabi Sözü)

Ashaptan olmayan müçtehid veya fetvada, ashaba karşı gelmeyen Tabiîn için Sahabî sözünün hüccet olup olmaması hususunda farklı yak­laşımlar vardır. Âmidî, Gazalî ve Râzî'ye uyarak sahabî sözünün bilimsel kanıt olduğunu kabul etmiyor. Ondan sonra gelen İbn Hacib ile Beyzâvi de Âmidî'nin bu görüşünü benimsemişlerdir.

 

2-       Asrı saadette müçtehid olan Sahabinin içtihadı:

Asrı saadette müçtehid olan sahab'ınin içtihadı caiz midir? Caiz olduğu pratikte görülmüş müdür? Bu hususlarda farklı görüşler vardır. Âmidî, Kadı Ebubekir Bâkillânî Gazalî ve Râzı'ye uyarak mutlaka (yani peygamber huzurunda olsun.olmasm) müçtehid olan sahabinin içtihadının caiz olduğu görüşündedir.

 

3-       İçtihadı yenilemek:

Bir müçtehidin evvelce içtihad edip hükmünü bildirdiği bir olay tekrarlanırsa içtihadı yenilemenin zorunlu olup olmamasında farklı görüşler ortaya atılmıştır. Âmidî'ye göre müçtehid, ilk içtihadını hatırlamaz ise içtihadı yenilemesi zorunludur. Eğer hatırlıyorsa yeni bir içtihadda bulunması gerekmez. Nevevî de Âmidî'yle aynı görüşte olduğunu belirt­miştir.

 

 

 

4- Telfik:

Telfik, iki mezhebi bir yere getirerek amel etmektir. Elbette Telfik aynı konuda mümkün değildir. Farklı konularda telfik, belli bir mezhebe bağlanan ve bağlanmayanın durumuna göre iki çeşittir.

Belirli bir mezhebe bağlanmayanın telfiki konusunda görüşler farklıdır. Âmidî' ye göre böyle bir tercih mümkündür. Onun ardından da İbn Hacib ve İbn Humam aynı görüşü benimsemişlerdir.

 

KELAM-FELSEFE ÇELİŞKİSİNDE TERCİHİ:

Âmidî, Gazalî'den (505) başlayarak ortaya çıkan sonraki kelamcılar çizgisindedir. Ondan önce gelen ünlü kelamcılar dan Bakillânî (403), oğlu Ebu Haşim (320), Abdülcabbar Hemedanî (415), Ebül-Hasanil Basri (463) gibi Mu'tezilî'ler, Kirâmî İbn-ül-Heysam ve nihayet İbn-ül Nevbahtî, mantık usulüne ve üzerine kurulan felsefe ekollerine karşı çıkarlardı. Onlara göre Mantık kuralları kabul olunsaydı, ona bağlı olan kelama mahsus delilleri red olan görüşler iptal olunacak, sonuçta dinin inançları değişecekti.

Gazalî, kendisinden önceki kelamcılara muhalefet ederek mantık usulünü kabul etti. Böylece eski kelamcıların yolundan farklı yeni bir yol belirdi. Gazalî bundan başka, mantığı da fıkıh usulüne ekledi, "mantık bilmeyen kimsenin ilmine güvenilemez" demekle manüğı bilimlerin öncüsü kıldı. Gazalî, felsefe incelemelerine de önem verdi. Felsefeyi Ehl-i Sünnet tarafından izlenilebilecek bir hale getirdi.

Bir asır sonra gelen Fahreddin-i Razı bunu tamamladı, kelam ile felse­feyi bir tek bilim saydı, akılcı yaklaşıma son derece özen gösterdi eski kelamcıları da eleştirmekten geri durmadı.

Âmidî ise Râzî'den bir ileri adım daha atarak kelamda felsefeyi genişlet­ti; filozoflar gibi, "Kemalat, ma'kulatı, akli bilimleri ihata etmekte hasıl olur" davasını ortaya attı. İşte sonraki kelamcıların iki önde gelen ismi Razı ile Âmidî'dir. Daha sonra Beyzavi de kelam ile felsefeyi birbirinden ayrıl­mayacak derecede birleştirdi. Sonra gelenler hep bu yolu tutturmuşlardır.

Akılcı yaklaşım yolunda giden kelamcılar kelam ile felsefeyi bir­leştirmekle kelamcı felsefe ortaya çıktı. Felsefi bir kelam ekolü ise Fahri Râzî tarafından başlatıldı. Bu medresenin başına Âmidî geçti, bu medreseyi İslam aleminde o yürüttü. Sonraki Maturîdiler de bu felsefi kelam ekolünü benimsemişlerdir.

 

 

 

 

 

 

ESERLERİ:

Amidî'nin otuza yakm eseri vardır. En ünlü olanlan şunlardır:

1-      İhkâm-ül Ahkâm.:

Usul-i fıkıh hakkındadır. İstanbul kütüphanelerinde vardır.

2-      Ebkâr-ül-Efkâr:

Usul-i. dine dairdir. Dört cilttir. Sekiz kaide üzerine tertip edilmiştir.İstanbul kütüphanelerinde vardır.

3-      Rümuz-ül-Künuz:

İkinci eserin muhtasarıdır. İstanbul kütüphanelerinde bulunur.

4-Menâihü'l-Karaih

5-Kitabü' 1 Bahir fi Ulum-il-Evail-î vel-Evahir

6-Gayetü'1-emel fil-cedel

7-Dekeyikü'l-Hakayik (Hikımete dair)

8-Münteh-es-sûl (usule ait)

9-Kitabü' 1-Mübin fı Maani elfaz-il-Hükemâ-i vel Kelamcıin

 

10-Et-Tercihat (Hilaf a dair)

11-El-Muhafazat (Hilafa dair)

12-Et-Talıkat-üs-sagîre vei-kebîre (Hilafa dair)

13-Ele Me'haz alel-imam-ir-Râzî fi şerh-il-işarat

14-Hulâset ül-İbrîz Tezkiret ül-Melik ül-Aziz (Akaid)

15-Delîlü Müttehid ül-i'tilaf ve Cârü fı Cemî-î Mesâil ül-Hilâf

16-Şerh-i Kitâb ül-Cedel lil-Şerif ül-Merâgî

17-Tarikat fi'l-Hilâf

18-Gaayet ül-Merâm (Kelâmdan)

19-El-Garâib ve Keşf ül-Acaîb Fi'l-İktirânât ül-Şartiyye

20-Ferâidü' 1-Fevâid (Hikmet)

21-Kitabü'1-Tercihat (Hilaf'a dair)

22 -Keşfü' 1-Temvîhât fi Şerhü' I-Tenbîhât

23-Lübâbü' 1-Elbâb (Manıtıktan)

24-Mümtehâ üs-Sâlik fi Rütübü'l-Mesâlik

25-El-Mevâhiz ül-Celiyye fi-Mevâhizâtü'l-Cedeliyye

26-En-Nûr ül-Bâhir fîl-Hükmü'z-Zevâhir (5 cilt).

SEYFÜDDİN AMİDÎ'NİN BUGÜN İÇİN ÖNEMİ:

Seyfüddin Âmidî, Diyarbakır'da doğup yetişen büyük bir İslam bilgini. 12. ve 13. yüzyılda kelam, felsefe ve fikıh alanlarında isminden oldukça söz ettimiş bir şahsiyet olması elbette önemlidir. Ancak Seyfüddin Amidî'nin asıl önemi, açtığı çığırla sadece döneminin bilim dünyasına değil, çağımızın önemli bilimsel tartışmalarına da ışık tutacak görüşleri ortaya atmış olmasıdır.

Bilindiği gibi İslam dünyası, son iki yüz yıldır gerileme sürecine girmiş

 

 

ve bu yüzyıllarda bir silkiniş içine giren Batı dünyasının her bakımdan hem gerisinde kalmış, hem de dolaylı dolaysız baskı ve tehditleriyle karşılaşmış olmanın sıkıntısını yaşamaktadır. Bitirmekte olduğumuz yüzyılda ve özellikle bu yüzyılın son çeyreğinde İslam dünyasınm bir çok merkezinde ve hatta batı dünyasında bu sosyolojik evrilmenin nedenleri ve gelecekteki durumu üzerine çok önemli bilimsel ve düşünsel tartışmalar yapılmakta ve bu konularda çok sayıda eser yayımlanmaktadır. Bu tartış­malarda elbette birbirinden farklı bakış açıları sonucu çeşitli yorumlar ortaya çıkabilmektedir. Ancak hemen hemen üzerinde görüş birliği sağlanan tesbitlerden biri, İslam dünyasındaki geri kalmışlığında düşünsel ve bilimsel üretimin yüzyıllardır yetersiz kalmasının en önemli rolü oynadığı ve buna da dini düşüncenin yeterli bir evrimi gösterememesidir. Çağdaş müslüman aydınlar şunun altını üzellikle çiziyorlar: Eksik olan nakli bilgiler değil akli bilgiler ve bunu üretecek olan dini düşüncenin evrimidir.

İşte Seyfeddin Âmidî'nin 700-800 yıl önce üzerinde durduğu nokta dini düşüncede aklın yeterince rol oynaması kapısını açacak ya da genişletecek olan kelam ve felsefenin birleştirilmesidir. İkinci olarak dikkatimizi çekme­si gerekecek yaklaşımı belki de sahabe, tabiin veya daha sonra gelen müs-lümanların içtihad yapma veya mezheplerden herhangi birinin görüşünü benimsemede özgür sayılmasını belirtmesidir. Buna sahabi sözünün bile dini konularda hüccet sayılmayacağına ilişkin görüşü gibi benzer tesbit-lerini de ekleyebiliriz.

Konuşmamı burada noktalarken hepinize saygılar ve sevgiler sunarım.

 

KAYNAKÇA:

1-İslam-Türk Ansiklopedisi

2-İslam Ansiktopedisi

3-İnönü Ansiklopedisi

4-İbn Ebî Usaybia: Tabakatı'l Hükema

5-İbn Halligan: Vefeyadü'l A'yan

6-Ebûl Feda Tarihi

7-Taşköprüzade

8-Mevzuatû'l Ulûm

9-Usul-i Hudrî

10-Zehebî. el Iber

11-İ. Hakkı İzmirli: İlmi Hilaf ve islam Felsefesi Tarihi        

12-Şemsedin Sami: Kamus-ül Alam

13-Ali Emirî: Diyarbekirli Bazı Zevatini Terceme-i Halleri

14-Esmaü'l Müellifin

15-15-            Şevket Beysanoğlu, Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları 1. Cilt, s. 13-22, Ankara 1996.

 

KAYNAK: 1. Bütün Yönleriyle Diyarbakır Sempozyumu (27-28 Ekim 2000, Ankara, 2000; İhsan Işık / “Seyfüddin Âmidî Kimdir, Önemi Nereden İleri Gelmektedir?”, s. 194-200).

İhsan IŞIK: “ALİ NAR OKULUMUZU KÜLTÜR MERKEZİNE ÇEVİRMİŞTİ”

 

Merhum Ali Nar hocamızın Diyarbakır İmam Hatip Okulunda çizmeye başladığı örnek öğretmen imajı, aradan 51 sene geçmesine rağmen, hâlâ unutulmuş değil.

 

Söyleşi Ahmet Serin (dunyabizim.com)

 

İhsan Işık “Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi” gibi Türkiye’de alanında tek, devasa bir çalışmanın müellifi. Bu çalışmanın yapılması önemli bir şey elbet ama bu alanda çalışma gerektiğini görüp bu alanda çalışmak başlıbaşına önemli. İşte İhsan Işık, bu önemin farkına varıp bu çalışmanın altından kalkabilmiş birisi. Bunu düşünüp uygulayabilmek için ciddi bir birikime ihtiyaç var ve bu birikim de hemen kazanılmıyor. Ve ayrıca, bunun için ciddi bir itici güce ihtiyaç var. İhsan Işık’ın geçmişine baktığımızda, ona hem bu birikimi kazandıran hem de edebiyat alanında çalışmasını sağlayan bu itici gücü görüyoruz: Ali Nar! İhsan Işık’la hocası merhum Ali Nar hakkında konuştuk. Yararı olması dileğiyle sunuyoruz.

 

Rahmetli Ali Nar’ın ilk öğrencilerinden birisiniz ve ondan etkilendiğinizi biliyorum. Daha çok edebiyatçı kimliğiyle bilinen Ali Nar’ın bir eğitimci olarak portresini çizer misiniz? Rahmetli Ali Nar Hocanın okula gelmesinden sonra okulda gözle görülür bir değişiklik olup olmadığını merak ediyorum. Çünkü bazen bir öğretmen bir okulun çehresini değiştirir. Benzer durum Ali Nar Hoca için de geçerli mi acaba?

 

 Sadece biz öğrencileri değil Diyarbakır halkı da unutmuş değil. Bana göre bu işin sırrı yürekte bir sancının var olması ve aradan yıllar geçse de bu sancının hiç kaybolmayışıdır. Hasretini çekmeye başladığımız, şimdi benzeri bulmada zorluk çektiğimiz sancılı insanlardan biriydi Ali Nar Hoca. Bu sancıdan ne kastettiğimi şimdi makam, mevki, para ve kadına tapmaya başlayan Süslümanlar değil, ümmet bilinci olan, Üstad Necip Fazıl'ın "İdeolocya Örgüsü"ndeki "Divanelere Muhtacız" yazısında profilini çizdiği samimi (hasbî) Müslümanlar anlar ancak.

Çünkü, Türkiye'de pek çok kişi birkaç sene "İslam Davası" diye özetlenebilecek yüce ve kutsal ideale hizmet etmeye başlamış, daha sonra pragmatizm, konformizm  ve hedonizmin kucağına düşerek sonunda birer "Süslüman" tipe dönüşerek kendilerini heder etmişlerdir. Bu yozlaşma ve çürüme, oluşan yalaka çevreleri de etkilediğinden sonuçta İslam’a ve yüce idealimize zarar veren tuhaf yaratıklara dönüşmüşlerdir.

İşte Ali Nar, ta o zamanda başlayan bu çürüme sürecinde istikametini, yüreğindeki sancısını ve ümmet bilincini baki aleme göç edene kadar koruyabilen ender şahsiyetlerdendir. Ne yaptı da Ali Nar, böylesine örnek bir eğitimci ve örnek Müslüman olarak gönüllere taht kurabildi? Genişliğine ve derinliğine incelenmesi gerek bir konudur bu.

Kısaca özetleyecek olursak: Ali Nar, İstanbul Yüksek İslam Enstitüsünü bitirdikten sonra, ilk görev yeri olarak 1965 yılında Diyarbakır İmam Hatip Okuluna meslek dersleri öğretmeni olarak geldi. Branşı meslek dersleri olmasına rağmen, aynı zamanda okulun gerçek edebiyat öğretmeni idi.

Siyer-i Nebi dersinde Hz. Peygamber'i (sav) öyle bir anlatışı vardı ki, biz öğrencileri, duygulanarak Asr-ı Saadet'i içimizde hissettiğimiz gibi, zihnimizde örnek İslam toplumunun ana çizgilerini de görmeye başlıyorduk. Resulullah (sav), Allah'ın elçisi, örnek devlet adamı, örnek öğretmen, güzel ahlakın en güzel özelliklerine sahip örnek Müslüman olarak zihnimize yerleşiyor, ancak onu örnek alarak iyi birer insan olabileceğimizi düşünmeye başlıyorduk.

O öğrenmeye muhtaç olduğumuz hakikatleri sadece ders saatlerinde  anlatmıyor, maaşının önemli bölümünü kitap almaya ayırıyor ve bu kitapları biz öğrencilerine ücretsiz olarak hediye ediyordu. Kitapları hediye etmekle kalmıyor, her kitabın ön sayfasına bizi motive eden, okumaya ve düşünmeye teşvik eden, büyük düşler kurmamızı sağlayan çok güzel mektupcuklar yazıyordu. Bana hediye ettiği kitaplardan hatırladığım iki tanesi Muhamed Hamidullah'ın İslam Peygamberinin Savaşları ve İslam Peygamberi (2 cilt) adlı eserleriydi. Her iki kitaba benim için yazdığı teşvik edici sözler hâlâ ezberimdedir.

Özel bir ilgi gösterdiği öğrencilerinden hatırladığım Şaban Arslan, güzel sesi ve kendisini dinleten Kur'an tilavetiyle dikkat çekiyordu. İşadamı ve sosyal yönü çok güçlü İbrahim Halil Keresteci, şair ve yazar Celal Moray, yazar ve yayıncı (Beyan Yayınları sahibi) Ali Kemal Temizer, yazar Yüksel Kanar, sporcu ve öğretmen (şimdi merhum) Hatip Korkusuz, Dr. Bedri Mermutlu, Emir Eş (o dönem Diyarbakır'da görev yapan Selahaddin Eş'in kardeşi), Dr. Abdullah Baran, Prof. Dr. Sabri Orman, Prof. Dr. Sait Şimşek, Prof. Dr. Yasin Ceylan, Tarım Bakanlığı yapan Dr. Mehdi Eker, Mehdi Eker'in ağabeyi yazar ve çevirmen (şimdi merhum) Hamit Eker, Prof. Dr. İbrahim Sarmış, işadamı Ali Alabalık, Ak Parti kurucularından işadamı Muammer Kakı, Dr. Şakir Diclehan, avukat ve milletvekili Cavit Torun, avukat Saffet Saygın, avukat Muhittin Doğrucu, öğretmen ve yazar Siraç Öztoprak, yazar Hüsamettin Aydın, yazar ve arşivci Şefik Korkusuz gibi şimdi bazılarını hatırlayamadığım pek çok değerli şahsiyet Ali Nar'ın öğrencilerindendir.

Sırf örnek olsun diye söz edecek olursam; beni yazarlığa teşvik için zamanını fedakârca ayıran bir hocaydı Ali Nar. Diyarbakır İmam Hatip Okulunun tedrisata başladığı ilk bina TCDD'den tahsis edilmiş, küçük ama güzel bir bahçesi olan şirin bir binaydı. Bu binanın üst katında yatılı öğrencilerin odaları yanında müdür yardımcısı Hüseyin Tulpar ile Ali Nar'ın kaldığı odalar vardı. Biz yakın öğrencileri, kendilerini odalarına çıkarak da ziyaret eder, sorular sorarak kendimizi geliştirmeye çalışırdık. O dönemde Üstad Necip Fazıl'ın Büyük Doğu dergisi haftalık olarak yayımlanıyor ve Cuma günleri çıkıyordu. Ali Nar her hafta bana üç dergi parası verip Dörtyol'daki gazete bayiine gönderiyordu. Bu dergilerden biri benim, diğer ikisi Ali Nar Hoca ile Hüseyin Tulpar Hoca'nındı.

 

Bir gün, Siyer-i Nebi dersinde ders anlatışımı beğenen hocamız, beni öğretmenler odasına çağırdı, güzel sözler söyleyerek, bana "Temizlik" konusunda kendi yazdığı güzel bir yazıyı verdi ve bu yazıyı özetleyip kendisine getirmemi istedi. Ben önce bu hareketini anlayamadım ama, "Peki hocam" diyerek yazdığım özet metni ertesi günü kendisine götürdüm. İki gün sonra beni tekrar yanına çağırdı, masanın üzerindeki "Yeni Şark Postası" gazetesini verdi. "Aç, bak" dedi, "İçinde adın geçiyor". Açtım baktım, iç sayfalardan birinde "Temizlik" başlıklı bir yazı vardı ve bu yazı, hocanın yazısından benim özetlediğim yazıydı. Altında da benim adım yazıyordu. İşte o gün bugün ömrüm yazmakla geçiyor. Beni bu nezaketi ve teşvikiyle sürekli yazmaya teşvik eden Ali Nar Hoca olmuştu.

Örnek bir Müslüman aydın eğitimci olan, Ali Nar, girdiği derslerde sadece müfredat konuları ile sınırlı kalmaz, düşünce dünyamızı, vizyonumuzu geliştirecek birçok konuda bilgiler vermeyi ihmal etmezdi. Biz bütün öğrenciler, Üstad Necip Fazıl ve Üstad Sezai Karakoç olmak üzere çok sayıda Müslüman şair ve yazarın adını ondan öğrendik. Hocanın bu yönlendirmesi sonucu arkadaşımız İbrahim Halil Keresteci, okulda bir kitap büfesi açtı ve Necip Fazıl, Sezai Karakoç, Seyyid Kutub, Muhammed Kutub, Mevdudi, Hamidullah, Abdurrahim Karakoç, Muhammed Ebu Zehra gibi o dönem daha çok gündemde olan yazarların kitaplarını getirdi. Getirdiği kitaplar büyük ilgi görüyor, kısa zamanda tükeniyordu.

 

Bize derslerde ezberinden çok şiir okurdu Ali Nar. Bunlardan Halim Yağcıoğlu'nun "Cehennem Bu Olacak" şiiri, Ayhan İnal'ın "Seni anlamış olmanın hazzı" dizesiyle başlayan "Esmer Meleğim" şiiri, Üstad Necip Fazıl'ın "Sakarya", "Muhasebe" şiirleri; Ali Nar hocadan birkaç defa sınıfta dinleyerek ezberimde kalmıştır.

Hocanın konuşmaları ve şiir okumaları beni ve bazı arkadaşlarımı şiir ve yazı yazmaya başlattı. Kısa bir süre sonra ben ve sınıf arkadaşım Emir Eş'le birlikte, adını "Özlem" koyduğum duvar gazetemizi çıkarmaya başladık. Bu gazetede birçok arkadaşımızın şiir ve yazı denemeleri yer alıyordı. Bize en çok yardımcı olan, bizden iki sınıf geride olan Yüksel Kanar ile Muhittin Doğrucu isimli arkadaşlarımız idi. Bu arkadaşlar hem kendi yazdıklarını yayımlıyor, hem de güzel yazılarıyla bazı yazıları temize çekiyorlardı.

Ali Nar Hoca, laikliğe aykırı faaliyetleri olduğu gerekçesiyle Diyarbakır'dan Erzincan'a sürgün edildikten birkaç yıl sonra, hocanın teşviklerinin bir meyvesi olarak ben ve İbrahim Keresteci, "Özlem" adıyla bu defa matbaada basılıp bayilerde satılan aylık bir edebiyat ve düşünce gazetesi çıkardık. Ayrıntılarını yakında çıkacak bir kitabımda anlatacağım bu gazete yurdumuzun bütün imam hatip okullarında okunuyordu.. Hoca'nın ayrılışından birkaç sene sonra Diyarbakır'da aylık Çile dergisini de çıkardım. Çile, edebiyat çevrelerinde, medyada ilgi gören, Türkiye'deki tüm gazete bayilerinde satılan, ünlü yazarların da yazı ve çevirilerini yayımlayan bir dergiydi.

 

Naif bir insan olan Ali Nar’ın aynı zamanda mücadeleci bir kişi olduğunu da biliyoruz. Kuruluşunda yer aldığı STK’lar ve yayıncılık faaliyetleri bunu bize göstermektedir. Onun inandıklarını hayata geçirmek için neleri göze aldığını, neler yaptığını anlatabilir misiniz bize?

 

Evet örnek bir mücadeleci Müslümandı Ali Nar Hoca. Yavuz Sultan Selim'in "Ateş kesilir geçse saba gülşenimizden" dizesini sık sık tekrarlardı. Ben bir Müslümanın, öyle eline vur ekmeğini al, ümmetin başına galen her felakete sadece üzülen zavallı kişiler olmaması gerektiğini ondan öğrendim.

Bunları bize sadece anlatmıyor, canlı örneğini kendisi veriyordu. Ali Nar Hoca'nın önderliğiyle Diyarbakır'da Komünizmle Mücadele Derneği, İlim Yayma Cemiyeti kurulduğu gibi, okulumuzda "Mesleki Tatbikat Kolu"nu kurarak biz öğrencileri her cuma - ilçeler dahil- Diyarbakır'daki camilere dağıtıyor, camilerde vaaz ve hutbe tecrübemizi, hitabetimizi arttırıyordu. Diyarbakırlılar da bu sayede hutbe ve vaazlarda sadece menkıbe dinlemekten kurtulup İslam dininin toplumsal yaşayışla ilgili özelliklerini dinlemiş oluyordu.

Ali Nar Hoca'nın organizasyonu ile, sadece hutbe ve vaazla yetinmiyor, okulda sık sık kültürel etkinlikler düzenliyor, piyesler de oynuyorduk. Bu piyeslerin çoğu Mehmet Akif'in "Safahat"ından uyarlanan manzum metinlerdi. Piyeslerin en önde gelen ismi, merhum Hatip Korkusuz idi. Hatip, hem okul futbol takımızın kaptanı, hem de piyeslerin baş aktörüydü ve oyunculukta çok başarılıydı. Mizaha da çok yetenekliydi. Rahmetle ve muhabbetle anıyorum.

 

Ali Nar Hoca'nın organizatörlüğünde Diyarbakır İmam Hatip Okulu, Türkiye'deki pek çok imam hatip okulundan ilerde, tam anlamıyla bir kültür-sanat merkezine dönüşmüştü. Okulumuzda hemen her hafta düzenlediği kültür-sanat etkiliklerine Diyarbakır halkını da davet ediyor, onu çok seven halktan yüzlerce kişinin katılımıyla bu etkinlikler büyük bir izleyici topluğu önünde gerçekleşiyordu. Öyle ki, bir süre sonra okulumuzun yemekhanesi bu etkinlikleri dar gelmeye başladı ve yakınımızdaki Mehmetçik İlkokulu ile Dağkapı'daki Öğretmen Okulunun salonlarını da kullanır hale geldik. Bu salonlarda gerçekleştirdiğimiz hitabet yarışmaları, anma günleri, tiyatro oyunları yine halkın katılımıyla gerçekleşiyordu. O dönemde yine Ali Nar'ın önderliğinde, DSİ Müdürü Recai Kutan, mühendislerden Fehim Adak ve Mehmet Helvacı, hem okulumuzda derslere giriyor, hem etkinliklere katkı sağlıyordu.

 

Elbette Ali Nar'ın bu hizmetleri, Diyarbakır'da İslami uyanışın yaygınlaşmasından rahatsızlık duyan bazı çevrelerin hiç hoşuna gitmiyordu. Birilerinin, özellikle derin çevrelerin endişeleri artıyordu. Yaygınlaşan İslami etkinliklerle, Kürtçülüğün ve Türkçülüğün önü tıkanıyordu. Kemalistlerin tuzakları bozuluyordu. Marksistler kızgınlık içindeydi. O dönemde Diyarbakır'da görev yapan General Faruk Güventürk, sinsi sinsi Ali Nar'a savaş açtı, onu şikâyet etmeye başladı.

Sonunda Milli Eğitim yetkilileri örnek öğretmen Ali Nar'ı cezalandırmaya, bir an önce Diyarbakır'dan uzaklaştırmaya karar verdi. Ali Nar, bu düşmanlıklar sonucu, çok sevdiği öğrencileri ve yüzlercesiyle dostluk oluşturduğu Diyarbakırlılardan ayrılma zorunda bırakılarak, Erzincan'a sürgün edildi. Ali Nar Diyarbakır'dan gitmek zorunda kaldı ama bize çizdiği yol hiçbir zaman takipsiz kalmadı. Bu izde yürüyüş hayatımız boyunca devam edecek, biiznillah.

 

Bildiğiniz kadarıyla, özellikle Ali Nar’ın etkisinde kalarak edebiyata yönelen arkadaşlarınız oldu mu hiç? Ben Ali Kemal Temizer ismini biliyorum mesela. Biraz da bu etkilenmeden bahsetseniz…

 

Ali Nar’ın etkisinde kalarak edebiyata yönelenler oldu tabii. Sadece edebiyata değil ilmî çalışmalara da.. Şair ve yazar Celal Moray, yazar ve yayıncı (Beyan Yayınları sahibi) Ali Kemal Temizer, yazar Yüksel Kanar, Emir Eş (o dönem Diyarbakır'da görev yapan Selahaddin Eş'in kardeşi), Dr. Abdullah Baran, Tarım Bakanlarından Mehdi Eker'in ağabeyi yazar ve çevirmen (şimdi merhum) Hamit Eker, şimdi hatırlayabildiklerimdir.

Ali Nar'ın öğrencisi olan ve ilmî çalışmalarda isim yapanlardan hatırladıklarım ise: Prof. Dr. Sabri Orman, Prof. Dr. Sait Şimşek, Prof. Dr. Yasin Ceylan, Yrd. Doç. Dr. Bedri Mermutlu, Tarım Bakanlarından Dr. Mehdi Eker, Prof. Dr. İbrahim Sarmış, öğretmen ve yazar Siraç Öztoprak, yazar Hüsamettin Aydın ile yazar ve arşivci Şefik Korkusuz..

 

KAYNAK:  İhsan Işık: “Ali Nar Okulumuzu Kültür Merkezine Çevirmişti” (Söyleşi: Ahmet Serin, dunyabizim.com, 24 Temmuz 2016).

 

İHSAN IŞIK’LA GÜNEYDOĞU GERÇEĞİ

 

Röportaj: Necati ÇAVDAR

 

 

-  Sayın Işık, sizinle hem bölge insanı olmanız ve bir aydın sorumluluğu içinde zaman

zaman yazılarınızda Güneydoğu sorununu dile getirmeniz dolayısıyla Güneydoğu sorununu ve çözümüne bakışınızı okuyucularımızla paylaşmak istedik. Güneydoğu da yaşanan tabloyu  özetler misiniz?

 

-  Türkiye nasıl Dünya üzerinde geri kalmış bir ülke ise ve geri kalmışlığın sorunlarını çeşitli boyutlarda yaşıyorsa Güneydoğu’da böyle bir geri kalmışlık tablosunu ortaya koymaktadır. Güneydoğu bölgesi için önümüzde ki ekonomik tablo ve terör blançosu devletin bölge insanına ilişkin siyasal ve kültür politikalarının başlangıçtan itibaren yanlış olmasının bir sonucudur.

Diyarbakır başta olmak üzere Güneydoğunun bu gününe baktığımızda gerçekten yoksulluğun ön planda olduğu, şehirlerde büyük kalabalıklar ve orada yaşanan terörden üreyen çok boyutlu sorunlar görülür.

Bugün büyük kentlerimizin varoşlarında yaşayan insanların büyük çoğunluğu Güneydoğu kökenlidir. İstanbul, Ankara İzmir, Adana, Mersin hatta Karadeniz illerimize kadar yoğunlaşmakta olan bu göçmen topluluğu gerçekten büyük ekonomik yoksunluklar içinde yaşamakta aynı zamanda yaşadıkları şehirde de  o şehrin problemlerini üretmektedir.

Yapılan araştırmalar ve farklı siyasi parti temsilcilerinin açıklamalarında ortaya çıkan gerçekler göstermektedir ki eğer devlet yakın geçmişten itibaren bile Güneydoğuya fonlar ayırıp yatırım yapmış olsa idi bu gün terörün bedelini böylesine ödemek zorunda kalmayacaktık.

Terörün bedelini sadece Güneydoğu insanı değil doğusundan batısına bütün işçilerin, memurların, esnafın ve iş adamının toptan Türkiye’nin ödemekte olduğunu açıkça görmekteyiz. Türkiye’nin bu gün yaşamakta olduğu ve oldukça etkileyici olan ekonomik krizin temel faktörlerinden bir tanesi Güney doğuda devam eden teröre bu güne kadar ayrılmış silahlı mücadele paylarıdır.

Yapılan araştırma ve açıklamalar açıkça şunu ortaya koymuştur. Güneydoğuya devlet; yaklaşık son yirmi yıl içerisinde 80 -100 milyon dolar arasında terörle mücadele için para harcamış durumdadır. Tüm ekonomi, iş ve siyasi çevreler her defasında şunu söylemektedirler. Eğer devlet terörle mücadele için harcamış olduğu bu yüksek paralar ki bu para Türkiye’nin tüm dış borçlarına eşit durumdadır. Eğer bu paranın değil tamamı yarısı hatta dörtte biri Güneydoğuya harcanmış olsa idi,ne terör nedeni ile bu kadar insan canını yitirir,nede bu kadar insan yer ve yurtlarından çıkarak göç etmek durumunda kalırdı. Bu göçün açı sonuçlarından hem güneydoğu hem de Türkiye’de ki diğer insanlar bu derece etkilenmeyecekti.

Gerçekten bu gün Diyarbakır’a, Batman’a, Van’a, Urfa’ ya baktığımızda on binlerce insanın önlerinde uyduruk tezgahlarla geçimlerini sağlamaya çalıştığını görüyoruz. O bölgede korkunç gizli ve açık bir işsizler ordusu büyümektedir.

Elbette ki işsizlik ve yoksulluk terörün olsun değer sosyal problemlerin oluşması için en uygun ortamı meydana getirmektedir. Eğer Diyarbakır’da bu gün binlerce kahvehanede on binlerce genç işsiz güçsüz durumda bulunuyorsa kahvehanelerde vakit öldürmek zorunda kalıyorlarsa  o zaman terör örgütünün  insan toplayacağı merkezler ortadan kaldırılmamış demektir.

 

Bu gün biliyoruz ki belli bir işi belli bir barınağı ve belli bir sosyal güvencesi olan insanların kendilerini maceraya atması, böyle bir riske girmesi çok daha zayıf ihtimaldir. Fakat hayatında kaybedeceği hiçbir şeyi olmadığına inanan insanların başkaları tarafından kandırılması,yanlış bir takım yollara   sürüklenmesi çok daha  kolay olacaktır.

 

-   Hükümetler bu konuda nasıl bir tedbir almaktalar bu tedbirler yeterli mi?

 

-  Güneydoğunun sıkıntısı bu gün bütün Türkiye’de yaşanmaktadır. Bu da devletin bu konuya mutlaka eğilmesi, acil gerçekçi, inandırıcı çözüm paketlerini bir biri  ardına tatbik safhasına koyması gerekmektedir. Halbuki bu güne kadar bu böyle olmamıştır. Şimdiye kadar ilan edilen Güneydoğu paketleri basınımızda bu gün alay konusu haline gelmiştir. Gelen giden hükümetler basın toplantısını, bakanlar kurulunu Diyarbakır’da toplamışlar, her biri birer Güneydoğu paketi ilan etmekte fakat bunlardan hiçbir tanesi tatbik edilmemektedir. Bu durum bile güneydoğu insanını bu güne kadar hep hükümetler tarafından aldatıldığını, istismar edildiğini, hep yanıltıldığını ortaya koymaktadır.

 

 

BÖLGEDE İNSANLAR NORMAL İDAREYİ BİLMİYOR

 

 

-  Bölgede yetmişlerde başlayan bir sıkıyönetim uygulaması ve sonrasında da uzun zamandan beri uygulanmakta olan olağan üstü hal  devam ediyor. Şu anda yirmi yaşında olan bir genç normal yönetimi hiç görmemiş demektedir. O zaman yirmi yaşında olan şuanın orta yaşlıları da hayatlarının en üretken zamanlarını normal bir yönetimde geçirmemiş demektir.40-50 yaş üstü olan tecrübeli kuşak da yıllar var ki normal yönetimleri bilmiyor. Uzun zamandır yaşanılan sıkıyönetimli ve OHAL’li yönetimlerin bölge ve Diyarbakır insanı üzerinde ne gibi  etkileri  var?

 

- Olağanüstü şartlarda yaşayan insan normal şartlara göre yaşayan insandan ister sosyoloji ister psikoloji bilimi açısından olsun çok daha tedirgin çok daha problemli olan insandır. Bu gün uzun yıllardan beri bölge insanının hep sıkıyönetim ve olağanüstü hal  yönetimlerinde yaşıyor olması onun devlete olan güvenini azaltıcı hatta yitirici bir  sonucu ortaya koymaktadır. Bugün zaten Diyarbakır ve Güneydoğuda HADEP’in aldığı  yüksek oylar aslında bu psikolojik ortamda yaşayan insanların devlete karşı bir protestosunu  ifade eder özelliktedir. Çünkü bu insanlar netice itibari ile devlete olan güvenlerini maalesef yitirmektedirler. Devlet her ne kadar biz terörist ile bölge halkını bir birinden ayırıyoruz açıklamasını yapsa da uygulamada bu o kadar başarılı olmamıştır. Bu gün Güneydoğu’nun pek çok il ve ilçesine gündüz saat üçten sonra giriş ve çıkışlar yasaktır. Dolayısıyla bu gün olağanüstülüğün birçok gerekleri hala yaşanmaktadır.

Diğer şehirlerimizde insanlarımızın rahatça ortaya koymuş olduğu kültürel ve sanat aktivitelerini  insanların Güneydoğuda ortaya koyabilme şansı  pek te yoktur. İnsanların  bu tür faaliyetler için çok önceden izin alması gerekmekte ve bu izinlerin bir çoğu da verilmemektedir. TC vatandaşlarının katılmadıkları çeşitli konulardaki demokratik protestolarını, eylemlerini yapma şansları Güneydoğuda yoktur. Diyelim ki, Diyarbakır’da insanların Bosna, Kosova için bile başörtüsü konusunda bile demokratik protesto ve taleplerini bildirmek için miting yapmalar,  yürüyüş yapmaları söz konusu değildir. Böyle bir izni alabilmeleri bu tür demokratik haklarını kullanabilmeleri mümkün değildir.

Gerçekten asker, polis, koruyucu vatandaşlardan oluşan güvenlik güçleri Güneydoğu insanının hayatında adeta sabit varlıklar gibi yerini almışlardır. Çocukluklarından itibaren hep onlarla birlikte yaşamışlardır.

Uzun zamandır demokratik hayatı soluma imkânını bu insanlar bulamamıştır.

 

 

DEVLET IRKÇI BİR SÖYLEM İÇİNDE

 

-Sorunların bu denli ağır olmasının ve çözümünün gecikme sebebi nedir?

 

-Devletin başlangıçtan itibaren kültür politikasının yanlış olması ortaya çıkan diğer problemlerin ana kaynağıdır.

Devlet, Güneydoğuda gerçekten bölge halkı tarafından ırkçı olarak algılanan söylemlerle yüzünü  göstermektedir. Örneğin bir Türk milliyetçiliği orada ki insanın gözünde adeta kendilerine dayatılmak istenilen bir devlet görüşüdür. Bu gün Diyarbakır’ın merkezinde, Şırnak’ın girişinde, çeşitli il ve ilçelerde sabah kalkan insanın dışarıya çıktığında ilk göreceği bir şekilde sürekli olarak  “Ne mutlu Türküm diyene” sözünün yazılı olması inanın Türkiye’nin nasıl milli birlik ve bütünlüğünün korunmak istendiğini benim anlamamda zorluk çekmemi doğurmaktadır. Ben bunları anlamakta zorluk çekiyorum. Çünkü bu şekildeki yaklaşımlar bölge halkını ters yönde etkilemektedir. Yani “Bir Türk Dünya’ya bedeldir. “Ne mutlu Türküm diyene” söylemleri yerine eğer devlet bu gün  Türkiye’de Türkleri, Kürtleri, Arapları ve çeşitli kökenden gelen insanları İslam çimentosu ile  birleştirebilmek gibi bir şansa sahip iken bu şansı ,potansiyeli ve kültür gücünü maalesef ihmal etmiştir.

 

LAİKLİK YANLIŞ UYGULANDI

 

Devlet laikliğin yanlış uygulaması sonucu, İslamiyet’in birleştirici, kardeşlik, hoşgörü, toplumsal uzlaşma unsurlarını içeren temel prensiplerini daha da geliştirmek ve ondan istifade etmek yerine İslamiyet’in kabul etmediği ırkçı düşüncelerin gelişmesine, boy göstermesine, güçlenmesine adeta istenmeden bile olsa ortam hazırlamış olmaktadır. Ben çok iyi hatırlıyorum çocukluğumdan itibaren bölgede ki yatılı bölge okullarındaki öğretmenlerin  %90-99’u sol görüşlü, Marksist görüşlü, bir çoğu ateist  olan öğretmenlerdi. Bu öğretmen kadrosu bölge çocuklarını daha küçük yaştan itibaren ateist yetiştirmeye, İslamiyete karşı bir dünya görüşüne göre yetiştirmeye başlamışlardı.

 

ŞOVENİZM BELA GETİRDİ

 

Yanlış bir milliyetçilik anlayışı ki; milliyetçilik anlayışının doğrusu, vatanseverliktir, yurtseverliktir müsbet anlamda ki bir milliyetçilik Türkiye milliyetçiliği olabilir. Buna hiçbir vatandaşın da itirazı yoktur. Hepimiz Türkiye’yi seviyoruz ve dünyadaki bütün devletlerden de üstün olmasını istiyoruz. Bu uğurda her türlü fedakarlığı yapmaya bütün vatandaşlarımız hazırdır. Ama ırkçılık kokusunu taşıyan yanlış bir milliyetçilik Türkiy’ede birleştiriciliği değil ayrımcılığı teşvik eden bir tablo ortaya çıkarmaktadır.  Bu gün Kürt milliyetçiliği,  devletin Türk milliyetçiliğini dayatmasının tabii bir sonucudur. Tavuk mu yumurtadan çıktı,  yumurta mı tavuktan çıktı misali gibi. Nihal Atsız’ın Türk milliyetçiliği anlayışı ile Apo’nun Kürt milliyetçiliği anlayışı  çizgileri bir birinin varlığından güç alan çizgilerdir. Bir birinin etki ve tepkisinin kaçınılmaz sonucudur. Bu yöndeki bir Türk milliyetçiliği görüşü Güneydoğuda PKK ve Apo’nun güçlenmesine, insanların Kürt milliyetçiliği yolu ile Marksist ve ateist yapılmasına istenmeden bile olsa hizmet edilmesine yol açmıştır.

Bu yanlış kültür politikasının sonucu olarak Türkiye’de şovenizm yaygınlaşmakta Türk ve Kürtleri karşı karşıya getiren unsur olmaktadır. Halbuki Türkiye’nin şovenizme ihtiyacı yoktur ve Türkiye bu şovenizmden zarar görmektedir. Bundan bir an önce kurtulunması gerekir.

Biz artık globalleşen bir dünyada yaşıyoruz. Dünyada ülkelerin sınırları kalkmakta birleşik devletler kurulmaktadır. Bu gün ABD’lerinin yanı sıra ortak bir Avrupa birliği kurulmaktadır. Bir NAFTA vardır. İslam ülkeleri kendi aralarında işbirliği yapma istek vea özlemindedir. D-8’ler bunun ciddi bir adımıdır. Yani bu  gün çağdaş bir insanın artık kafasında ırkçılığın yeri  olmamalıdır.Artık dünya ekonomisi ,dünya kültürü evrensel boyutta herkes tarafından soluklanmakta, paylaşılmaktadır.

Dolayısıyla bu gün artık Kürt milliyetçiliği, Arap milliyetçiliğin ve Türk milliyetçiliğini, Fransız, Alman  vs milliyetçiliğinin bir önemi kalmamıştır. Artık bunun Türkiye’de idrak edilmesi gerekmektedir. Artık yurt sevgisine önem verilmesi gerekir. Evrensel uygarlığa biz ne katabiliriz ... Bunlara önem verilmesi gerekir.

 

REALİTEYİ TANIMAK..

 

ÖZAL BÜYÜK BİR VİZYONA SAHİPTİ

 

- Devlet yöneticilerimiz tarafından  “Kürt realitesini tanıyoruz.” şeklinde açıklamalar  dile getirildi.  Bu realiteyi tanıma ne idi ve sonuçları ne oldu?

 

- Rahmetli Özal, büyük bir vizyona sahip çağın dünyasının nereye gittiğini gören ender devlet adamlarımızdandı. Türkiye’de terörün sadece askeri tedbirlerle  sona erdirilemeyiceğini, aksine; sosyal, kültürel ve ekonomik önlemlerle  kökünün kurutulabileceğini biliyor, anlıyor ve buna göre de projeler üretiyordu.

Bunlardan bir tanesi de kendisini Kürt olarak niteleyen insanların Kürt olduğunun kabul edilmesi idi. İşte Kürt realitesi dediğimiz şey, aslında kendisini Kürt kültürüne ait kabul eden bir insanın Kürt olduğunu söyleyebilmesi rahatça ortaya koyabilmesi hürriyetidir. Bu hürriyeti hiç kimseden almamak lazımdır.

Ben eğer bu günün Türkiye’sinde Ermeni’ce gazeteler yayınlayabiliyorsa, Yahudiler İbranice,  İspanyolca gazetelerini yayınlayabiliyorsa bu gün  Türkiye’nin çeşitli şehirlerinde Fransızların, Avusturyalıların, Almanların İngilizlerin, Amerikalıların, İngilizlerin kendi kültürlerini kendi dilleri ile ortaya koydukları eğitim kurumları  varsa niçin Türkiye’de bulunan bu vatandaşlarımızdan esirgensin. Yani bu gün Kürt vatandaşlarımızda elbette kendi dillerinden radyo, televizyon, gazete, kitap yayıncılığı yapmak eğitim kurumları kurma hakkına sahip olmalıdırlar.

Aslında bu tür yasaklar istismar edile edile bu günkü HADEP’in tahrikleri ortaya çıktı. Eğer bu izin yıllar önce verilmiş  ve tatbik edilmiş olsa idi ben eminim ki ne doğuda nede  Türkiye’nin çeşitli yerlerinde Kürtçe okullar, gazeteler,  radyo ve televizyonlar çok da fazla ilgi  ile karşılanmayacaktı. Nitekim rahmetli  Özal’ın izni ile Kürtçe türkü şarkı kasetlerine izin verildikten sonra Kürtçe kasetler çok da fazla ilgi görmüş değildir. Türkiye’de Türkçe bile maalesef eğitim dili olmaktan çıkmakta  ve insanlar çocuklarını daha iyi eğitmek için yabancı dille eğitim yapan okullara gönderirken bu gün Kürtçe eğitim yapan  bir kurumun toplumda iyi bir geleceğe  sahip olması istenen çocuklar için çokta revaçta olacağını düşünmek mümkün değildir. Ama en azından bu izin bir insan hakkı olarak verilmelidir.

 

 

TERÖRÜN, BÖLÜCÜLÜĞÜN PAN ZEHİRİ İSLAMDIR

 

Yani devlet bence Türkiye'de ırkçılığın, bölücülüğün ortadan kalkması için gerekli olan kültürel tedbirleri alacak sağlıklı bir kültür politikası üretmemiş ve uygulamamıştır. Sorunların ağırlığı, yanlış bir laiklik anlayışı ve yorumundan kaynaklanmaktadır.  Devlet yanlış bir laiklik uygulaması ile adeta bölücü terörün ekmeğine yağ sürmektedir. İnançlarının gereğini yerine getirmek isteyen insanlara karşı tavrı devlet düşmanlarının işene yaramaktadır. Bu gün Türkiye'de işlerin yolunda gidebilmesi ve sağlıklı bir topluma ulaşabilmemiz için sağlıklı bir ekonomi, eğitim sistemine ulaşabilmesi için Devletin İslam’la barışması ve laikliği  İslam düşmanlığı anlayışından çok daha farklı İslam’la, kendi halkıyla barışık bir yorumla değiştirmesi gerekmektedir. Türkiye’de  bölücülüğün panzehiri  İslam’dır. Bu millet müslümandır.  Bu gün HADEP’e oy veren insanların % 60-70’i namazını kılan dindar insanlardır. Fakat o kadar ezilmişler, o kadar hor görülmüşler ki, o kadar mahrumiyete gömülmüşler, o kadar sahipsiz bırakılmışlardır ki HADEP’ten başka birinin kendilerine sahip çıkmamalarından dolayı HADEP’i destekler duruma gelmişlerdir. Eğer devlet gerçekten şefkat elini, gülen dost yüzünü insanlarımıza göstermiş olsa HADEP böylesine bir ilgiyi kesinlikle görmemiş olacaktı.

 

 

FP, DEVLETİN DOST YÜZÜNÜ TEMSİL ETMEKTEDİR

 

-        Peki Güneydoğuda seçime giderken partilerin durumu ve yaklaşımları nedir?

 

-  HADEP’in malum sebepler ve yukarıda sıraladığımız nedenlerle Güneydoğuda  bir potansiyeli vardır. Ancak FP’nin dışında diğer partilerin de bir varlık göstermesi mümkün  görülmemektedir.

Nitekim halk bizim bu söylediklerimizi hakikaten düşünüyor ve hissediyor olmalı ki HADEP’in dışında FP’ne büyük bir teveccüh gösteriyor. FP, vicdan, adalet duygusu  sahibi;  kendisine  Türküm, Kürdüm, Arabım  diyen insanlar arasında ayrım yapmayan müslümanların kardeşliğine inanan ,yoksullara sahip çıkacak olan,insanları sıkıntıdan kurtarmak için samimi gayretler içerisinde olabilecek kadrolara sahiptir. FP, bölge halkı için devletin dost yüzünü temsil etmektedir. Devlet adına en çok güvendiği kadrolar FP’nin inançlı kadrolarıdır.

FP’nin yerel yönetimlerde göstermiş olduğu başarı, güneydoğudaki müslüman halkın FP’ye olan güven ve bağlılığını daha da artırmıştır. Ben eminim ki  18 Nisanda yapılacak olan seçimlerde bölge halkı Türkiye’nin birliği, beraberliği ve kardeşliği için HADEP’ten daha fazla FP’ye oy vermeyi tercih edecektir.

 

HALK HİZMET EDENİ UNUTMAZ

 

-FP ve diğerlerinin çözümü nedir?

 

 

Yukarıda da söyledim. Bu güne kadar Güneydoğu için hükümetlerin gerçekçi bir çözüm paketi olmamış halk yanıltılmış ve oyalanmıştır. Sonuç olarak görüyoruz ki  bu gün güneydoğuda sanayi adına kaç tane kuruluş varsa FP saflarında toplanan MSP ve RP devrelerinde  bu kadrolar içerisinde yetişen insanlar tarafından ortaya konmuş olan tesislerdir. Mardin Çimento fabrikasından, Ergani Çimento fabrikasına kadar Güneydoğudaki pek çok sanayii kuruluşu, pek çok baraj ve yer altı hizmetleri bu gün FP lideri olan Sayın Recai Kutan ve yine eski devlet bakanı olan sayın Fehim Adak gibi insanlar tarafından ortaya konmuş olan hizmetlerdir. Burada kapatılmış olan RP lideri Prof Dr. Necmettin Erbakan’ı saygıyla anmamak mümkün değildir.

Çünkü Güneydoğu halkına verilmiş olan hizmetlerin büyük bir bölümü sayın Erbakan’ın lideri olduğu partiler tarafından verilmiştir. Bu gerçeği kimsenin inkar etmesi mümkün değildir.

Ama bu güne kadar ne RP nede MSP tek başına iktidar olmuştur. Bu güne kadar verilen hizmetleri de elbette o koalisyonların şartları içerisinde vermesi çok da mümkün olamamıştır. Ancak ellerinden geleni yapabilmişlerdir.

 

SAMİMİ OLMAK GEREK

 

-    Güneydoğuda insanların ekonomik sorunlarının çözümü için ne yapılmalıdır?

 

 -   Elbette  bölge için  çok geniş kapsamlı tedbirler düşünülmelidir. Amerika’yı yeniden keşfetmeye gerek yoktur. İşsizliğin ortadan kalkmasının tek çözüm yolu bölge insanını daha fazla istihdam edecek olan iş yerlerinin kurulmasıdır. Dolayısıyla bölgede  üretilen ne varsa,tarım endüstrisi başta olmak üzere bölgede geliştirilmesi  gereken bir çok endüstri kolu vardır. Esasında yatırım imkanı da vardır.

Eğer hükümetler kendi yandaşlarına kendi siyasi çıkarları  için hiçbir zaman gerçekleşmeyecek yatırımlara teşvik kredisi verip arkasını takip etmemekten vaz geçer de ciddi anlamda bir takım şirketlerin  oluşmasına teşvik verir, devletin kontrolü, himayesi ile işadamlarının özendirilmesi ile bölgede gerçekten büyük bir iş alanları açılarak istihdam oluşturulabilir. Yeter ki samimi olunsun. Ama yakın geçmişteki hükümetleri bu samimiyet içerisinde görmemiz mümkün değildir. Mesela yakın geçmişte bölgeden gelen sendika temsilcileri güneydoğuda ki kuruluşlarının en son özelleştirilme kapsamına alınması ricası ve teklifinde bulunmuşlardı. Halbuki ANASOL’D hükümetinin tatbikatı tam tersine olmuştur. Hükümetlerin özelleştirme bağlamında öncelikle başvurmaları gereken devlet bankalarının özelleştirilmesi iken nisbeten kalkınmış olan bölgedeki kuruluşların özelleştirmelerde öncelik verilmesi gerekirken güneydoğudaki devlet kuruluşlarının özelleştirilmesinden başlanması bu konuya ne kadar samimiyetsiz yaklaşıldığının açık bir göstergesidir.

Nitekim Diyarbakır’ın merkezinde Sümerbank’ın iki fabrikası en önce özelleştirilen devlet kuruluşları arasında yer almıştır. Halbuki bugün Diyarbakır halkı büyük bir infial içerisindedir. Diyarbakır iplik ve halı fabrikası özelleştirilmiş, en azından birkaç yıllığına oradaki istihdam ve üretim durmuş ve orada çalışanlar işsiz kalmıştır. Orada işsizliğin sona erdirilmesi için uygulanan hükümet politikası işsizliğin daha da çoğaltılmasına sebep olmuştur. Bunlar bölge halkının huzur ve mutluluğuna hizmet eden yaklaşımlar mıdır? Bunun iyi olduğunu kabul etmek için insanın akıllı olmaması gerekmektedir.

 

EĞTİMDE FIRSAT EŞİTLİĞİ ŞART

 

-Bir de olayın eğitim boyutu var bu konuda ne düşünüyorsunuz?

 

-  Elbette devletin ekonomi boyutu itibari ile alması gereken önlemler son derece önemlidir, fakat insanın eğitim yönünden de kalkındırılması güçlendirilmesi  için atılması gereken adımlar hep ihmal edilmiştir. Bu bölgenin çeşitli şehirlerindeki eğitim düzeyi zaten yeterli boyutlarda değildir. Bir öğretmene Ankara’da 28, İstanbul’da  40, Bitlis’te 44, Siirt’te 56, Şırnak’ta ise 86 öğrenci düşmektedir. Ben uzun yıllar bürokrasiden önce eğitim kurumlarında hizmet vermiş olan bir insan olarak iyi biliyorum ki eğitimde başarının ön koşulundan bir tanesi dersliklerdeki öğrenci sayısının az olmasıyla orantılıdır. Bu durumda üniversiteye girişte Güneydoğu’ya büyük haksızlık yapılmaktadır. İstanbul’daki Galatasaray, Sen Jozef Lisesinde öğrenim gören ve onların öğrenim gördükleri sınıflarda üniversite kazanma şansları % 99 iken üniversite sınavında Galatasaray Lisesi ile Diyarbakır Lisesi, Ağrı lisesi öğrencisine aynı sorular sorulmaktadır. Aynı puanlara tabi tutulmaktadır. Bu kadar korkunç adaletsizlik sonucu olarak bu insanların yeterince yüksek öğrenimden paylarını almaları mümkün müdür?

Güneydoğuda eğitim konusunda büyük teşvikler verilmelidir. Eğitim kurumlarının sayısı artırılmalıdır. Öğretmenlerin güvenlikleri sağlanmalıdır. TC Anayasası devletin vatandaşlarının eğitim ve sağlık hizmetlerini yapmakla mükellef  olduğunu açıkça ortaya koymuş iken, tatbikatta maalesef bunu görmemiz mümkün değildir. Bunun en acıklı sonuçlarını güneydoğuda müşahede ediyoruz.

Güneeydoğuda zaten çok sayıda okul zaten kapalı durumdadır. Türkiye’de milli gelir düzeyi en düşük olan insanlar zaten Güneydoğuda yaşamaktadır. Yoksulluğun çok yoğun olduğu bölgede insanlar çocuklarını özel eğitim kurumlarına yüksek ücretlerle göndermelerini beklemek  gülünç olacaktır.  Çünkü Ege ve Marmara’da kişi başına milli gelir 5446 dolar iken Güneydoğuda bu rakam 2777 dolara düşmektedir.

Bu gün Türkiye’de milli birlik ve bütünlüğün korunması için  bu gelir adaletsizliğini ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bir ülkede bir bölge insanları bir başka bölge insanlarının milli gelirdeki payının yarısı ile yetinmek durumunda ise o ülke yöneticilerinin bu sosyal sosyal adaletsizliği ortadan kaldırmak için gerekli çözümleri önemsenmesi gerekmektedir.

 

-  APO ve PKK konusunda görüşleriniz nedir?

 

-  Bu günkü Kürt milliyetçiliği ve PKK’nın şöyle bir analizini yapmak mümkündür: Uluslararası emperyalizm başlangıçta PKK aracılığı  ile diğer  Marksist Kürt  örgütlerini  kontrol altına almayı amaçladılar. Daha sonra PKK iyice gelecekte  bir Ermeni  devleti kurmak isteyen insanların kontrolü ve yörüngesine  girmiş oldu. Ben PKK ve Abdullah Öcalan hadisesini Saddam’ın durumuna benzetiyorum. Saddam, ABD tarafından güya İslam fundamentalizmini, İran İslam Devrimini engellemek  ve önlemek için büyütüldü. Saddam’ı  ABD İran İslam devrimine karşı bir canavar olarak  ortaya çıkardı, kullandı. Fakat kullandıktan sonra  o canavar kendi kontrollerinden çıktı. Şimdi  başta ABD ve batı  dünyası kendi canavarlarını imha etmekle uğraşıyor. PKK ve APO’nun durumu da Saddam’ın durumuna benzemektedir. Sovyet rejimine yakın  olan Kürt hareketini kontrol altına almak için  Abdullah Öcalan’ı destekleyen  merkezler daha sonra APO ve örgütünün kontrolden çıkması karşısında onu imha etmenin veya kendi saflarına çekmenin telaşına düştüler.

Fakat bunun bedelini  Güneydoğudaki milyonlarca  hatta Türkiye’deki 65 milyon insan ödemektedir.

 

 - Bağrında misafir ettiği büyük sahabeleri, ay ışığında muhteşem görüntüleri ile surları, Ulucami ve külliyesi ile enteresan mimarili camileri, kurduğu gibi büyük askeri kışlaları, memlekete kazandırdığı  edip ve şairleri ile kültür ve turizm merkezi Diyarbakır’ı  anlatır mısınız?

 

DİYARBAKIR KÖYLEŞİYOR ve ORADA MEDENİYET CAN ÇEKİŞİYOR

 

-  Meşhur karpuzu,  kültür zenginliği ve Dicle yatağındaki dillere destan bahçeleri ile bir açık hava müzesi olan Diyarbakır bu gün ne durumda?

 

-  Bu günün Diyarbakır’ına baktığımız zaman içimizi yakan bir takım gerçekler de vardır. Bir yazar olarak aydın sorumluluğu ile Diyarbakır ve çevre illerin bir çoğunun terör nedeni ile hızla köyleşmiş olmasından büyük üzüntü duymaktayım. Diyarbakır, terör nedeniyle köyleri yakıp yıkılarak yerlerinden edilen insanların göç ettiği ve köylü vatandaşlarımızın doldurduğu bir şehir haline gelmiştir. Yerli şehir halkının da önemli bir bölümünün büyük şehirlere göç ettiğini hatırlayacak olursak Diyarbakır’da  sosyo kültürel yapı değişmektedir. Kültür düzeyi yüksek olan yerli halk Diyarbakır’dan uzaklaşırken daha çok köy ve ilçelerden gelen insanlar onların yerine  bu günün Diyarbakır’ını oluşturmaktadırlar. Bu da elbette yoksulluğun artmasının yanında şehrin kültür düzeyini de düşürmektedir. Bu durum yüzyıllarca kültür ve sanata merkezlik etmiş bir şehrin kültür seviyesinin düşmesi bir talihsizliktir.

Diyarbakır türkülerinde yer bulan Evsel, Benüsen bahçeleri  artık maalesef mazi olmuştur. Yani o güzelim Diyarbakır karpuzunu bile yetiştirmek için Dicle kenarında karpuz bahçelerini bulmak mümkün değildir. Karpuzun tadı bozulmuş oda maalesef yerini taklitlerine bırakmıştır. Bu gün onların yerinde yoksulluğun, çamurun diz boyu  olduğu gece kondu bölgeleri oluşturulmuştur. Güzelim Dicle Nehrinin çevresi gecekondularla dolup taşmıştır. Buradaki evlerin, burada ki yaşayan  insanların halleri gerçekten  yürekler parçalayıcı  bir durumdur. Orada bir tarih bir medeniyet can çekişmektedir.

Diyarbakır Büyükşehir ve diğer belediyeler devletten ne yazık ki  bu konuda gerekli yardımı alamadıkları için oraya  arzu ettikleri hizmetin  ancak bir bölümünü verebilmektedirler. Devlet bu konuda da bölgeye elini uzatırsa gerçekten bir ünversite , sağlık, kültür ve turizm merkezi olarak çok büyük canlılık kazanabilir.

 

-  Biraz da Diyarbakır’da  yerel yönetimlerin çalışmalarını bölge halkı nasıl değerlendiriyor?

 

-  Diyarbakır’ın bu gün yine de yaşanabilir bir şehir olduğunu görebiliyorsak, şehir merkezinde birtakım güzel işlerin ortaya konduğunu görüyorsak bu fazilet partili Büyükşehir Belediye Başkanı sayın Ahmet Bilgin’in gerçekten yüksek becerilerini ortaya koymasının bir ürünüdür.

 

Diyarbakır’da son üç dört yıl içerisinde diğer şehirlerde örneğini göremeyeceğimiz kadar çok sayıda bulvar açılmış, bütün yollar bataklık ve küçük küçük sokak olmaktan çıkarılıp bulvarlar haline dönüştürülmüş, çiçekler ekilmiş, ışıklandırılmış, yer altı ve üstü geçitler yapılarak şehrin çehresi değiştirilmiştir.

İlginçtir bu gün Diyarbakır’da insanlar hangi dünya görüşüne sahip olursa olsunlar FP’li büyükşehir belediye başkanı  Ahmet Bilgin’in ortaya koymuş olduğu bu şehircilik hizmetlerini kabul etmekte, inkar etmemektedirler.

 

KAYNAK: Necati Çavdar (Yeni Dönem, 6/10/2000).

 

 

 

 

  

Eli kalbinde yürüyen genç

Taşırsana gönlünü

Susanmamıştı sevgine böylesine

Baksana bağrışır

Kardeşlerin senin

Hasret sesine

 

At bu yorganı pek ağır

Dinle vaktin sesini

Bir koro tutsun sana

Ve duyursun seni

 

Nasıl aldatır seni bu hava

Havayı havanında dövecek sensin

Evet en güçlü sensin

Yeter ki bilensin o dev gibi imanın

O en büyük silahın

Her sabah uyanıp hep sana bakmak

Uyanınca seni görmek ne güzel

Yarim yarim diye şiirler yazmak

Gözlerine bakakalmak ne güzel

 

              Ne güzelsin ne güzelsin ne güzel

              Ne güzelsin ne güzelsin ne güzel

 

Dünyanın kahrını bir yana koyup

Seninle ağlayıp seninle gülmek

Seninle yaşamak bir ömür boyu

Ölünceye seni sevmek ne güzel

 

              Ne güzelsin ne güzelsin ne güzel

              Ne güzelsin ne güzelsin ne güzel

SEVGİLİM UZAKLARDA (*)

 
Uzaktasın yârim, çok uzaklarda

Yol bulup yanına gelmek isterim

Sensiz kanat çırpan bu şafaklarda

Kapının önünde olmak isterim

 

Demet demet çiçek sunup da sana               

Sevgilim bu senin demek isterim                 

Yüzün gülüyor mu, kederde misin?

Şimdi ne haldesin bilmek isterim   

 

Beni hiç sevdin mi bilmedim ama

Aklına geldim mi duymadım ama

Sensizlik tak etti artık canıma

Hayalin karşımda ölmek isterim

 

(*) Beste “Uzaktasın Yarim” adıyla: Turhan Taşan, Sanatçı: Udi Bestekâr Murat Demirhan (2018)

Diğer ülkelerde olduğu gibi, ülkemizde de tarih boyunca birçok yazar yetişmiş ve arkalarında birtakım eserler bırakarak fânî ömürlerini tamamlamışlardır.

Bunların arasında küçük bir bölümü, tarihin ve okurlarının eleğinden geçerek sonraki dönemlerde adlarından söz ettirmeye hak kazanabilmişlerdir. Binlerce yazar, ansiklopedi sayfalarında sadece birer madde olarak kalırken, az sayıda yazar gece gündüz açık birer fakülte gibi, vefatlarından sonra da insanları bilgilendirmeye ve aydınlatmaya devam etmeyi başarabilmiştir. Bunların da aralarından sıyrılan şahsiyetler ise birer üniversite gibi, birçok alanda insanlığa ışık tutmayı sürdürebilen seçkin insanlar arasında anılmaya hak kazanmışlardır. Mehmet Akif Ersoy'u bu hafta Türkiye'nin yüzlerce, binlerce yerinde rahmetle anıyor olmamızın, bunu mecburen değil, gönülden yapmamızın sebebi nedir? Bu sebebi, bence O'nun İstiklâl Marşı şairimiz olmasından ibaret değil; örnek bir Müslüman-Türk şairi ve fikir adamı olarak, günümüz Türkiyesine ve İslâm dünyasına birçok hayati meselede ışık tutmaya devam ettiğini fark ediyor olmamızdır.

Bu özelliği, sıradan yazarlarla, büyük mütefekkirleri birbirinden ayıran en önemli farktır. Altını çize çize söylemek isterim ki, Mehmet Âkif Ersoy, yaşadığı dönemde tanık olduğu önemli olaylar karşısında sergilediği duruş, eserlerinde savunduğu - bugün O'nunla görüş ve gönül birliği içindeki aydınlar gibi- görüşlerle bugün bir kez daha haklı çıkmakta ve zararın neresinden dönülürse kazançlı çıkma şansını hatırlatarak, ortaya koyduğu fikirleri önemsediğimiz takdirde bazı hayati meselelerimize çözüm bulabileceğimizi düşündürmektedir.

Mehmet Akif'in, bugün için de dikkate almamız gerek düşüncelerini, yedi şiir kitabını topladığı Safahat'ını okuyarak, bazılarında gayet açık, bazılarının satır aralarında ifade edilmiş hususları incelemek, üzerlerinde düşünmek ve bunlardan dersler çıkarmak imkânına sahibiz. Bize bu imkânı hâlâ bahşediyor olmasını da elbette şükranla karşılıyoruz.

Öncelikle dikkatinizi, istiklâl Marşı şairi Mehmet Akif'in şahsiyeti ve eserlerinin temel karakteristikleri, yani şiirlerindeki başlıca temaların üzerine çekmek istiyorum.

Önce, özellikle yazar-aydın kesimini düşündürmesi gereken bir duruş dersinden başlayalım.

Birinci Dünya Savaşının ardından Türkiye'nin birçok şehri Avrupa ülkelerinin işgali altındadır. Medeni (!) Avrupa ülkeleri ortaklaşa bir haçlı ruhu sergilemekte, yakıp yıkmakta, Müslüman ahaliyi öldürülmekte, Fatih Sultan Mehmet'le birlikte İslâm hakimiyetine girmiş olan İstanbul'un yeniden Konstantinopolis yapılması istenmektedir. Nazım Hikmet'in Kan Konuşmaz, Kemal Tahir'in Esir Şehrin insanları ve Esir Şehrin Mahpusları romanlarında ayrıntılarıyla tasvir edildiği üzere, başkent İstanbul'un kaymak tabakası hiç de iyi bir sınav vermemektedir. Halk büyük bir yokluk içindedir. Atilla İlhan'ın dediği gibi sefalet İstanbul sokaklarından sel gibi akmaktadır. Bir dilim ekmek peşinde insanların arasında kendini satanlar da vardır. Kadıköy Moda'da, Şişli Nişantaşı gibi o dönemin elit semtlerinde akşamları işgal subayları şerefine balolar düzenleniyor, sabahlara kadar eğlence ve kahkaha, içki su gibi akıyor. Ensesi kalınların, nam-ı diğer sosyetenin karıları kızları işgal subaylarıyla dansta, onlarla birlikte kadeh kaldırmaktadır.

Aydınlar.. Aydınların bir kesimi aralarında ihtilafa da düşerek her biri başka bir büyük Batı devletinin müzaheretinden medet ummakta, Batılı devletlerden birine yamanmadan ayakta kalamayacağımız fikri geniş rağbet görmektedir. Bir kısım aydın, millî bir mücadelenin gereğine inanmakta, bu görüşü savunmakta, fakat yetiştikleri ve yaşadıkları sosyal çevre dolayısıyla halkın geniş kesimleriyle buluşmaları, geniş kitlelere öncülük etmeleri mümkün olamamaktadır. Can havliyle milletten yana tavır koymaktadırlar ama milletin inançlarıyla, gelenekleri ve yaşam tarzıyla bir kopuklukları vardır. Bunlardan halkın arasına karışanı, onları Kur'an'dan ayetler okuyarak düşmana karşı direnişe çağıranı bulamazsınız. Mesela bu dönemde, Büyük Ada'nın Dil Mesiresinde iki ünlü Türk şairi karşılıklı oturmuş, dilberlerden ve şarap içerek eğlenmekten söz etmektedir. Bu şairlerden en ünlü olanı Yahya Kemal’dir, şöyle dediklerini yazıyor hatıralarında:

 

“İçelim içelim şarap içelim

Nice bir gav gibi ab içelim”

 

Aynı dönemde Osmanlı’nın ikinci büyük başkenti Bursa'ya Yunan askerleri girmiş ve Yunan bayraklarını asmış durumda. Bursa'nın düşman işgaline girmesinin ıstırabını duyan Mehmet Akif çılgına dönmüştür. Bu sırada ünlü şiiri Bülbül'ü yazar:

 

Eşin var âşiyanın var baharın var ki beklerdin

Kıyametler koparmak neydi ey bülbül, nedir derdin

Ne hicrandır ki: en şevketli bir mâzi serâb olsun;

O kudretler, o satvetler harâb olsun, türâb olsun!

Çökük bir kubbe kalsın ma'bedinden Yıldırım Hân'ın;

Şenâatlerle çiğnensin muazzam Kabri Orhan'ın!

 

Türkiye'nin işgal altında olduğu yıllarda yaşamış diğer şairleriyle Mehmet Akif, arasındaki fark, Çanakkale Şehitlerine yazdığı şiirde ortaya koyduğu ruhtadır. Yıl 1916; Çanakkale'de Müslüman Türk ordusu İngiliz, Fransız, İtalyan, Yunan, Kanadalı Haçlı kuvvetleri tarihin en kanlı savaşlarından birini yapıyor. Haçlıların hedefi İstanbul'dur. Ordumuz buna izin vermemek için kahramanca direnip her gün çok sayıda şehit vermektedir.

Aynı günlerde Mehmet Akif, Necid çöllerindedir. İngilizlerin kışkırttığı Arap kabilelerinin İslâm imparatorluğunun yanında olmasını sağlamak için devlet görevlisi olarak kabile reisleriyle görüşmeler yapıyor. Dikkat buyurun, ünlü bir şair olarak İstanbul'da, Beyoğlu'nda dinlenme ve eğlenmeyi tercih etmiyor. Binlerce kilometre ötedeki kızgın çöllerde yolculuğu tercih ediyor. Aklı fikri ise Çanakkale'dedir.

Bir akşamüstü, arkadaşlarıyla yine vatanın durumunu konuşurken İstanbul'dan bir telgraf alıyor: Telgrafta Çanakkale zaferinin kazanıldığı müjdelenmektedir. Hemen şükür secdesi yapıyor. Arkadaşlarından izin isteyip hemen orada, aldığı haberle ilgili duygularını bir şiir halinde yazıyor. Ve arkadaşlarına okuyor:

 

“Top tüfekten daha sık, gülle yağan mermiler...

Kahraman orduyu seyret ki bu tehdide güler!

Ne çelik tabyalar ister, ne siner hasırımdan;

Alınır kal'a mı göğsündeki kat kat îman?

Ey şehîd oğlu sehid, isteme benden makber,

Sana âğûşunu açmış duruyor Peygamber.

 

Yani ünlü Çanakkale Şehitlerine adlı bu ünlü şiirini, bu savaşı görmeden, binlerce kilometre ötede yazmıştır. Fakat ilginçtir ki, bu şiirdeki tasvirler, bu savaşta meydana gelenlerin birebir fotoğrafı gibidir. O âdeta bu savaşı gönül gözüyle görmüş, bütün ruhu ve kalbiyle oradaki savaşın manasını şiirinde dile getirmiştir. Çanakkale şirinin yazılış öyküsü, Mehmet Akif'in şahsiyeti, dünya görüşü hakkında bize çok önemli bir belgeyi vermiş olmaktadır. Şiirlerinde işlediği temalar bu ruhun, bu bakış açısının yansımalarıdır.

 

Mehmet Akif Ersoy, ülkemizin temel meseleleriyle İslâm dünyasının içinde bulunduğu durumun birbiriyle ilgili ve bağlantılı olduğunu savunmuştur. Safahat adı altında topladığı yedi şiir kitabı bu fikriyatın açıklandığı örneklerle doludur. Başka bir ifadeyle, Mehmet Akif, Safahat adlı eserini başta Türk milleti olmak üzere İslâm âleminin uyanıp kendine gelmesi ve Batı tahakkümünden kurtulmasının nasıl olacağını anlatmak için yazmıştır.

 

İslâm Dünyası

 

İslâm dünyasında olup bitenler ve olmasını bekleyip de gerçekleşmeyenler, Mehmet Akif'in ilgi alanındadır:

 

"Şarkı baştanbaşa yıllarca dolaştım, gezdim

Hem de oldukça görürdüm. Kafa gezdirmezdim!

Bu Arapmış, bu Acemmiş, bu Tatarmış demedim

Müslüman unsurunun hepsini gördüm kendim.

Küçük âdemlerinin rûhunu tetkik ettim

Büyük âdemlerinin fikrini ta'mik ettim."

 

Diyerek, geçmişteki ve günümüzdeki aydınlara büyük bir ders vermektedir. O, masa başında ceffelkalem ahkâm kesmemiştir. Doğuyu ve Batıyı dolaşmış, İslâm dünyasının ve onu boyunduruk altında tutanların ne durumda olduğunu görüp mukayeseler yapmış ve elde ettiği gözlemleri kendi halkına aktarmayı bir vazife bilmiştir.

Bugün, aydınlarımızın ve medyanın İslâm dünyasıyla ilgili haberleri daha çok uluslararası haber ajanslarının filtreli haberlerinden almakla yetindiğini görüyoruz. Mehmet Akif'in yaptığı gibi diğer ülkelerin Müslüman aydınlarıyla görüşüp istişarelerde bulunanlara pek rastlamıyoruz.

Mehmet Akif, bizzat görüp incelediği İslâm dünyası halklarını uyarmayı vazife bilmiştir:

"Ey koca şark, ey ebedî meskenet! Sen de kımıldanmaya bir niyet et.

Korkuyorum, garbın elinden yarın kalmayacak çekmediğin mel'anet"

 

Mehmet Akif'in, başında A'raf Suresi 155. ayetinin mealinin yer aldığı bir şiiri, yarım yüzyıldır değişmeyen bir Ortadoğu belgeselidir.

Meal şöyledir:

"İçimizdeki beyinsizlerin işledikleri yüzünden, bizi helâkeder misin, Allah'ım?" (A'râf Suresi 155. Ayetin bir kısmı)

 

Önemine binaen şiirin tamamını takdim etmek istiyorum. Dinlerken bugünkü Ortadoğu'yu, hiç değişmemiş yüzüyle göreceğimizi üzülerek belirtmek zorundayım:

 

“Yâ Râb, bu uğursuz gecenin yok mu sabâhı?

Mahşerde mi bîçârelerin, yoksa felâhı!

Nûr istiyoruz... Sen bize yangın veriyorsun!

diyoruz... Boğmaya kan gönderiyorsun!

Esmezse eğer bir ezelî nefha, yakında,

Yâ Rab, o cehennemle bu tûfan arasında,

Toprak kesilip, kum kesilip Âlem-i İslâm;

Hep fışkıracak yerlerin altındaki esnâm!

Bîzâr edecek, korkuyorum, Cedd-i Hüseyn'i,

En sonra, salîb ormanı görmek Harameyn'i!...

Bin üç yüz otuz beş senedir, arz-ı Hicaz'ın

Âteşli muhitindeki sûzişli niyâzın

Emvâci hurûş-âver olurken melekûta?

Sönsün de, İlâhi, şu yanan meş'al-i vahdet,

Teslis ile çöksün mü bütün âleme zulmet?

Üç yüz bu kadar milyonu canlandıran îman

Olsun mu beş on sersemin ilhâdına kurban?

Enfâs-ı habisiyle beş on rûh-u leimin,

Solsun mu o parlak yüzü Kur'an-ı Hakim'in?

İslâm ayak altında sürünsün mü nihâyet?

Yâ Rab, bu ne hüsrandır, İlâhi, bu ne zillet?

Mazlûmu nedir ezmede, ezdirmede mânâ?

Zâlimleri adlin, hani öldürmedi hâlâ!

Câni geziyor dipdiri... Can vermede mâsûm!

Suç başkasınındır da niçin başkası muhkûm?

Lâ yüs'ele binlerce sual olmasa du kurbân;

İnsan bu muammalara dehşetle nigeh-bân!

 

Eyvâh! Beş on kâfirin îmanına kandık;

Bir uykuya daldık ki: cehennemde uyandık!

Mâdâm ki, ey adl-i İlâhi yakacaktın...

Yaksaydın a mel'unları... Tuttun bizi yaktın!

Küfrün o sefil elleri âyâtını sildi:

Binlerce cevâmi' yıkılıp hâke serildi!

Kalmışsa eğer bir iki mâbed, o da mürted:

Göğsündeki haç, küfrüne fetvâ-yı müeyyed!

Dul kaldı kadınlar, babasız kaldı çocuklar,

Bir giryede bin ailenin mâtemi çağlar!

En kanlı senâatle kovulmuş vatanından,

Milyonla hayâtın yüreğinden gidiyor kan!

İslâm'ı elinden tutacak, kaldıracak yok...

Nâ-hak yere feryâd ediyor: âcize hak yok!

Yetmez mi musâb olduğumuz bunca devâhi?

Ağzım kurusun... Yok musun ey adl-i İlâhî!”

 

Akif'in çizdiği ve henüz değişmeyen Müslüman Ortadoğu manzarasının tek cümlelik özeti şudur: Hz. Muhammed (sav)’în ruhunu incitecek içler acısı bir duruma gelen İslam Dünyası, Haçlı ordularının işgali altındaki İslâm coğrafyası inim iniminlemeye ve kurtarıcısını, yeni Selahaddin-i Eyyubî'sini beklemeye devam ediyor.

 

Mehmet Akif'teki bu İslâmî duyarlılık, bugün hepimizin, tüm ülke yöneticileri, hükümet ve siyasi parti yetkilileri, milletvekilleri, aydınlar, işadamları ve her meslekten Müslüman Türk halkı olarak hepimizin muhtaç olduğu bir duyarlılıktır.

O büyük İslâm şairi, yukarıdaki şiirinden anlaşılacağı üzere, daha Birinci Dünya Savaşı yıllarında iki hususun altını çizmiştir:

Başta Hz. Muhammed'in yaşadığı ve yüce Kur'an'ı insanlığa ilk müjdelediği topraklar olmak üzere bütün İslâm âlemi Batı dünyasının tehdidi altındadır. Eğer İslâm ümmeti uyanmaz, İslam dinine, medeniyetine ve toprağına sahip çıkmaz ise Haçlı dünyası askerleriyle ve çan sesleriyle gelip bütün İslâm coğrafyasını kendi hakimiyeti altına alacaktır. O kadar ki Hz. Hüseyin'in (r.a.) dedesi, yani Hz. Muhammed (s.a.v.)’in ruhları bile hemen yanı başına yerleşen haçlıların çan seslerini duymaktan rahatsız olacaktır. Yani İslâm dünyası kötü bir durumdadır, Batının tehdidi ve sömürüsünden kurtulmak için uyanıp bir an önce ayağa kalkmak zorundadır.

 

Mehmet Akif'in şiirlerindeki diğer temalar:

 

İMAN

 

Mehmet Akif'te Allah inancı, tüm şairliğinin temelidir. O'nun nasıl bir imana sahip olduğunu anlamadan, onun niçin bu kadar toplumcu, niçin bu kadar vatanperver, cesur ve öncü karakter taşıdığını anlayamayız. Bu şairin yüreği Allah inancıyla nurlanmış ve koca bir ümmeti içine sığdıracak kadar büyümüştür:

Şöyle demiştir Akif:

 

"İmandır, o cevher ki İlâhî ne büyüktür

İmansız olan paslı yürek sinede yüktür" (49)

 

Çünkü imanlı yürekte Allah rızası isteği, Hak yolunda halka hizmet, yani Allah'ın hoşlandıkları; paslı yürekte ise egoizm, pragmatizm, hedonizm, şahsi çıkarlar, nefsin arzuları, hileler, desiseler, şeytanın hoşlandıkları vardır.

 

İMAN VE AHLÂK

 

Bir şiirinin başında, şu ayet meali vardır:

"Ey Müslümanlar, Allah'tan nasıl korkmak lâzımsa öylece korkunuz..."

(Al-i Imran: 102)

 

Bu ayetten aldığı ilhamla bir şiirine şöyle başlar:

 

"Ne irfandır veren ahlaka yükseklik ne vicdandır

Fazilet hissi insanlarda Allah korkusundandır.

Yüreklerden çekilmiş farz edilsin havfı Yezdan'ın

Ne irfânın kalır tesiri katiyen, ne vicdânın"

 

Bu şiir, dünün ve bugünün toplumsal ahlakı konusunda müthiş bir uyarıdır. Bugün kilise ile cami arasında yitip giden sosyal ahlâk, ticaret ahlâkı vs. erdemsizliğin egemenliği altına girmemizin tehlikesine işaret edilmektedir. Özellikle de aile hayatımızın ve millî eğitim sorumlularının dikkati çekilmek istenmiştir.

 

Mehmet Âkif, Allah inancının dayanan bir ahlâkımız olması gerektiğini ve bu ahlakı millî ahlâk olarak canlı tutmak zorunda olduğumuzu söyler:

 

"Oyuncak sanmayın! Ahlâk-ı millî, ruh-i millîdir,

Onun iflâsı en korkunç ölümdür: Mevt-i küllidir."

 

Son mısraın anlamı şudur:

Millî ahlâk çekerse milletin de hayatı biter. Kur'an, Mehmet Akif'in temel referansı ve sadece bizim için değil, tüm insanlığa ulaştırılması gerektiğini düşündüğü evrensel huzur reçetesidir. Bu görüşünü özetleyen dizeleri şöyledir:

 

“Doğrudan doğruya Kur'an’dan alıp ilhamı

Asrın idrakine söyletmeliyiz İslâm'ı

Allah'a dayan sa’ye sarıl hükmüne râm ol

Yol varsa budur bilmiyorum başka çıkar yol”

 

Bu şiirde Müslümanların modern dünyaya bir mesajı olduğunu, bu mesajı onlara anlayacakları bir üslupta iletmek gerektiğini belirtmektedir.

Bunun içindir ki, Mehmet Âkif için Kur'an bir ölü kitabı değil, sadece dua kitabı değil; bir kılavuz, bir hayat kitabıdır. Kur'an'ı bilinçli olarak, yeni bir göz ve yeni kafayla yeniden okuyup anlamak gerekmektedir.

Akif bu gerçeği şöyle özetlemiştir:

 

“İnmemiştir hele Kur'an şunu hakkıyla bilin,

Ne mezarlıkta okunmak, ne de fal bakmak için!

 

PEYGAMBER SEVGİSİ

 

Mehmet Akif’in Peygamber sevgisi şu mısralarla başlayan şiirinde çok güzel dile getirilmiştir:

 

“BİR GECE

 

Ondört asır evvel, yine böyle bir geceydi,

Kumdan, ayın ondördü, bir Öksüz çıkıverdi!

Lakin, o ne husrandı ki: hissetmedi gözler,

Kaç bin senedir, halbuki bekleşmedelerdi!

Nerden görecekler? Göremezlerdi tabiî:

Bir kerre, zuhûr ettiği çöl en sapa yerdi;

Bir kerrede, mâmûre-i dünyâ, o zamanlar,

Buhranlar içindeydi, bu günden de beterdi.

Sırtlanları geçmişti beşer yırtıcılıkta;

Dişsiz mi bir insan, onu kardeşleri yerdi!

Fevzâ bütün âfâkını sarmıştı zemînin.

Salgındı, bugün Şark'ı yıkan, tefrika derdi.

 

Derken, büyümüş kırkına gelmişti ki Öksüz,

Başlarda gezen kanlı ayaklar suya erdi!

Bir nefhada insanlığı kurtardı o Masum,

Bir hamlede kayserleri, kisrâları serdi!

Aczin ki ezilmekti bütün hakkı, dirildi;

Zulmün ki, zevâl aklına gelmezdi, geberdi!

Âlemlere rahmetti, evet, şer-i mübîni,

Şehbâlini adl isteyenin yurduna gerdi.

Dünya neye sâhipse, onun vergisidir hep;

Medyûn ona cem'iyyeti, medyun ona ferdi.

Medyundur o Mâsûma bütün bir beşeriyet..

Yâ Rab, bizi mahşerde bu ikrâr ile haşret...”

 

MANZUM HİKÂYEDE İKİ BÜYÜK USTADAN BİRİ...

 

Toplumsal konulara çok önem veren bir şairdir Akif. Seyfi Baba şiirinde, Selma'da (40) Küfe'de (52), Geçinme belası (62), Meyhane (65), Mezarlık (70), Bayram (76), Hasbihal (80) gibi pek şiirinde olduğu gibi içi yoksullar için yanar:

 

 

“SEYFİ BABA

 

Geçen akşam eve geldim. Dediler:

        – Seyfi Baba

Hastalanmış, yatıyormuş.

        – Nesi varmış acaba?

– Bilmeyiz, oğlu haber verdi geçerken bu sabah.

– Keşke ben evde olaydım... Esef ettim, vah vah!

Bir fener yok mu, verin... Nerde sopam? Kız çabuk ol!

Gecikirsem kalırım beklemeyin... Zîrâ yol

Hem uzun, hem de bataktır...

        – Daha a’lâ, kalınız:

Teyzeniz geldi, bu akşam, değiliz biz yalnız.

 

Sopa sağ elde, kırık camlı fener sol elde;

Boşanan yağmur iliklerde, çamur tâ belde.

Hani, çoktan gömülen kaldırımın, hortlayarak;

“Gel!” diyen taşları kurtarmasa, insan batacak.

Saksağanlar gibi sektikçe birinden birine.

Boğuyordum müteveffâyı bütün âferine.

Sormayın derdimi, bitmez mi o taşlar, giderek,

Düştü artık bize göllerde pekâlâ yüzmek!

Yakamozlar saçarak her tarafından fenerim,

Çifte sandal, yüzüyorduk; o yüzer, ben yüzerim.

Çok mu yüzdük, bilemem, toprağı bulduk neyse;

Fenerim başladı etrâfımı tektük hisse.

Vâkıâ ben de yoruldum, o fakat pek yorgun...

Bakıyordum daha mahmurluğu üstünde onun:

Kâh olur, kör gibi çarpar sıvasız bir duvara;

Kâh olur, mürde şuâ’âtı düşer bir mezara;

Kâh bir sakfı çökük hânenin altında koşar;

Kâh bir ma’bed-i fersûdenin üstünden aşar;

 

Vakt olur pek sapa yerlerde, bakarsın, dolaşır;

Sonra en korkulu eşhâsa çekinmez, sataşır;

Gecenin sütre-i yeldâsını çekmiş, üryan ,

Sokulup bir saçağın altına gûyâ uyuyan

Hânüman yoksulu binlerce sefîlân-ı beşer;

Sesi dinmiş yuvalar, hâke serilmiş evler;

Kocasından boşanan bir sürü bîçare karı;

O kopan râbıtanın , darmadağın yavruları;

Zulmetin, yer yer, içinden kabaran mezbeleler :

Evi sırtında, sokaklarda gezen âileler!

Gece rehzen, sabah olmaz mı bakarsın, sâil!

Serserî, derbeder, âvâre, harâmî, kâtil...

Böyle kaç manzara gördüyse bizim kör kandil

Bana göstermedi bir kerre... Niçin? Belli değil!

Ya o bîçâre de rahmet suyu nûş eyleyerek

Hatm-i enfâs edivermez mi hemen “cız!” diyerek?

O zaman sâmi’anın , lâmisenin sevkiyle

Yürüyen körlere döndüm, o ne dehşetti hele!

Sopam artık bana hem göz, hem ayak, hem eldi...

Ne yalan söyleyeyim kalbime haşyet geldi.

 

Hele yâ Rabbi şükür, karşıdan üç tâne fener

Geçiyor... Sapmayarak doğru yürürlerse eğer,

Giderim arkalarından... Yolu buldum zâten.

Yolu buldum, diyorum, gelmiş iken hâlâ ben!

İşte karşımda bizim yâr-i kadîmin yurdu.

Bakalım var mı ışık? Yoksa muhakkak uyudu.

Kapının orta yerinden ucu değnekli bir ip

Sarkıtılmış olacak, bir onu bulsam da çekip

Açıversem... İyi amma kapı zâten aralık...

Gâlibâ bir çıkan olmuş... Neme lâzım, artık,

Girerim ben diyerek kendimi attım içeri,

Ayağımdan çıkarıp lastiği geçtim ileri.

Sağa döndüm, azıcık gitmeden üç beş basamak

Merdiven geldi ki zorcaydı biraz tırmanmak!

Sola döndüm, odanın eski şayak perdesini,

Aralarken kulağım duydu fakîrin sesini:

 

– Nerde kaldın? Beni hiç yoklamadın evlâdım!

Haklısın bende kabâhat ki haber yollamadım.

Bilirim çoktur işin; sonra bizim yol pek uzun...

Hele dinlen azıcık, anlaşılan yorgunsun.

Bereket versin ateş koydu demin komşu kadın...

Üşüyorsan eşiver mangalı, eş eş de ısın.

 

Odanın loşluğu kasvet veriyor pek, baktım.

Şu fener yansa, deyip bir kutu kibrit çaktım.

Hele son kibriti tuttum da yakından yüzüne,

Sürme çekmiş gibi nûr indi mumun kör gözüne!

O zaman nîm açılıp perde-i zulmet, nâgâh,

Gördü bir sahne-i uryân-ı sefâlet ki nigâh,

Şâir olsam yine tasvîri olur bence muhâl :

O perişanlığı derpîş edemez çünkü hayâl!

 

Çekerek dizlerinin üstüne bir eski aba,

Sürünüp mangala yaklaştı bizim Seyfi Baba.

– Ihlamur verdi demin komşu... Bulaydık şunu, bir...

– Sen otur, ben ararım...

        – Olsa içerdik, iyidir...

Aha buldum, aramak istemez oğlum, gitme...

Ben de bir karnı geniş cezve geçirdim elime,

Başladım kaynatarak vermeye fincan fincan,

Azıcık geldi bizim ihtiyarın benzine kan.

 

– Şimdi anlat bakalım, neydi senin hastalığın?

Nezle oldun sanırım, çünkü bu kış pek salgın.

– Mehmet Ağ’nın evi akmış. Onu aktarmak için

Dama çıktım, soğuk aldım, oluyor on beş gün.

Ne işin var kiremitlerde a sersem desene!

İhtiyarlık mı nedir, şaşkınım oğlum bu sene.

Hadi aktarmayayım... Kim getirir ekmeğimi?

Oturup kör gibi, nâmerde el açmak iyi mi?

Kim kazanmazsa bu dünyâda bir ekmek parası:

Dostunun yüz karası; düşmanının maskarası!

Yoksa yetmiş beşi geçmiş bir adam iş yapamaz;

Ona ancak yapacak: Beş vakit abdestle namaz.

Hastalandım, bakacak kimseciğim yok; Osman

Gece gündüz koşuyor, iş diye, bilmem ne zaman

Eli ekmek tutacak? İşte saat belki de üç

Görüyorsun daha gelmez... Yalnızlık pek güç.

Ba’zı bir hafta geçer, uğrayan olmaz yanıma;

Kimsesizlik bu sefer tak dedi artık canıma!

– Seni bir terleteyim sımsıkı örtüp bu gece!

Açılırsın, sanırım, terlemiş olsan iyice.

 

İhtiyar terleyedursun gömülüp yorganına...

Atarak ben de geniş bir kebe mangal yanına,

Başladım uyku taharrîsine, lâkin ne gezer!

Sızmışım bir aralık neyse, yorulmuş da meğer.

Ortalık açmış, uyandım. Dedim, artık gideyim,

Önce amma şu fakîr âdemi memnun edeyim.

Bir de baktım ki: Tek onluk bile yokmuş kesede;

Mühürüm boynunu bükmüş duruyormuş sâde!

O zaman koptu içimden şu tehassür ebedî:

Ya hamiyyetsiz olaydım, ya param olsa idi!”

 

 

TÜKÜRÜN

 

Gitme ey yolcu, beraber oturup ağlaşalım:

Elemim bir yüreğin kârı değil paylaşalım:

 

Ne yapıp ye'simi kahreyleyeyim bilmem ki?

Öyle dehşetli muhîtimde dönen mâtem ki!

 

Ah! Karşımda vatan nâmına bir kabristan

Yatıyor şimdi Nasıl yerlere geçmez insan?

 

Şu mezarlar ki, uzanmış gidiyor, ey yolcu,

Nereden başladı yükselmeye, bak, nerede ucu!

 

Bu ne hicrân-ı müebbed, bu ne hüsrân-ı mübîn

Ezilir rûh-i semâ, parçalanır kalb-i zemin!

 

Azıcık kurcala toprakları, seyret ne çıkar:

Dipçik altında ezilmiş, parçalanmış kafalar!

 

Bereden reng-i hüviyetleri uçmuş yüzler!

Kim bilir hangi şenaatle oyulmuş gözler!

 

«Medeniyet» denilen vahşete lânet eder,

Nice yekpâre kesilmiş de sırıtmış dişler!

 

Süngülenmiş, kanı donmuş nice binlerle beden!

Nice başlar, nice kollar ki, cüdâ cisminden!

 

Beşiğinden alınıp parçalanan mahlûkât;

Sonra nâmusuna kurban edilen bunca hayat!

 

Bembeyaz saçları katranlara batmış dedeler!

Göğsü baltayla kırılmış memesiz vâlideler!

 

Teki binlerce kesik gözdeye âid kümeler:

Saç, kulak, el, çene, parmak Bütün enkaz-ı beşer!

 

Bakalım, yavrusu uğrar mı, deyip, karnından,

Canavarlar gibi şişlerde kızarmış nice can!

 

İşte bunlar o felâket-zedelerdir ki, düşün,

Kurumuş ot gibi doğrandı bıçaklarla bütün!

 

Müslümanlıkları bîçârelerin öyle büyük

Bir cinâyet ki: Cezâlar ona nisbetle küçük!

 

Ey bu toprakta birer nâş-ı perişan bırakıp

Yükselen, mevkib-i ervâh! Sakın arza bakıp

 

Sanmayın: Şevk-ı şehâdetle coşan bir kan var

Bizde leşten daha hissiz, daha kokmuş can var!

 

Bakmayın, hem tükürün çehre-i murdarımıza!

Tükürün: Belki biraz duygu gelir ârımıza!

 

Tükürün cebhe-i lâkaydına Şark'ın, tükürün!

Kuşkulansın, görelim, gayreti halkın, tükürün!

 

Tükürün milleti alçakça vuran darbelere!

Tükürün onlara alkış dağıtan kahbelere!

 

Tükürün Ehl-i Salîb'in o hayasız yüzüne!

Tükürün onların aslâ güvenilmez sözüne!

 

Medeniyet denilen maskara mahlûku görün:

Tükürün maskeli vicdânına asrın, tükürün!

 

Hele İ'lanı zamanında şu mel'ul harbin,

"Bize Efkar-ı umumumiyesi lazım Garb'ın";

 

Oda ALLAHI bırakmakla olur herzesini,

Halka iman gibi telkin ile, dinin sesini

 

Susturan aptalın idrakine bol bol tükürün

Yine hicran ile çılgınlıgın üstünde bu gün,

 

Bana Vahdet gibi bir yar-ı musaid lazım

Artık ey yolcu bırak, ben yanlız ağlayayım

 

AYDINLAR

 

Safahat'ın bir yerinde bazı şairlere eleştiri getirir:

Divanlarımız dopdolu oğlanla şarab

Biradan fâhişeden başka nedir şi'r-ü şebâb?

 

Bu eleştirisinin sebebini pek çok şiirinde açıklar.

Mehmet Âkif'e göre aydınlarımız, büyük bir sorumluluk içindedir. Ama bu sorumluluğun pek farkında değildirler. Ona göre aydınlar, milletimizin ve ümmetimizin dertleriyle yakından ilgilenmeli, onarlın çektikleri ıstırabı duymalıdır. Şiir anlayışını ve kendi şairliği için şu değerlendirmeyi yapmıştır:

 

"Şi'r için gözyaşı derler; onu bilmem, yalınız,

Aczimin giryesidir bence bütün âsârım!

 

Ağlarım ağlatamam, hissederim söyleyemem;

Dili yok kalbimin ondan ne kadar bizârım!"

 

Mehmet Âkif, büyük ıstırabın şairidir. Bu ıstırap, sevgilisinden ayrı kalmanın hüznü değildir. Şiirlerinden dökülen bu ıstırap ifadeleri, büyük bir millet ile büyük bir ümmetin içinde bulunduğu duruma bakınca duyduğu acıların ifadesidir. Şair olarak, yapmak istediği, bu ıstırabın paylaşılıp bir uyanışa vesile olmaktan ibarettir.

 

“Baksana kim boynu bükük ağlayan

Hakk-ı hayatın senin ey Müslüman!”

 

O bir Müslüman Türk aydını olarak, insanların ne hâlde olduğunu görüp sorunlarını yansıtmaktan sorumlu olduğunu düşünür Bu tip aydınlara ihtiyacımız olduğunu söylemiş olur aynı zamanda.

 

O'na göre fıkıh bilginleri ne kadar önemliyse, en az o kadar dinî ve siyasî düşüncede derinleşmek de en az o kadar önemlidir:

Birkaç yıl önce yapılan bir aydınlar diyaloğunda şu tesbit yapılmıştı: Ülkemizde eksik olan dinî bilgiler değil, dinî düşüncenin yeterince gelişmemiş olmasıdır.

 

Nitekim Mehmet Âkif, Süleymaniye Kürsüsü şiirinde şunları söyler:

 

Beni kürside görüp, va'zedecek sanmayınız;

Ulema değilim, şeklime aldanmayınız!

Dinin ahkâmını zaten fukahanız söyler

Anlatırlar size bir m üşkiliniz varsa eğer

Bana siz âlem-i İslâm'ı sorun, söyliyeyim;

Çünkü hiçbir yeri yok gezmediğim, görmediğim.

Şark-ı Aksâ'dan alın, Mağrib-i Aksâ'ya kadar.

Müslüman yurdunu baştanbaşa, kaç devrim var!

 

Akif'in, gezip gördüğü İslâm dünyasında gözlemlerinin elde ettiği sonuçlar dört maddede özetlenebilir:

 

TEMBELLİK

 

Ninni değil dinlediğin velvele, bak akıp gidiyor hep müstakbale

Bir acaib nur ki zamandır adı, durma sen de yetiş bu müthiş sele

 

Ben de birkaç cümleyle sizi bir sinema filmi karesine götüreyim;

 

Filmin kahramanı, sabahleyin uyanıp pencereyi açtığında, içeriye dolan sadece temiz veya kirli hava değil, şehrin o müthiş uğultusudur. Buradaki uğultu efekti, şehirdeki devinimi ve bu devinimin kahramanımızda ve izleyicide uyandırdığı arka planın izdüşümüdür.

Bu uğultu, bu devinim, şehirde yaşayan başkalarının müthiş bir hareketlilik içinde olduğunu, sıkıntılı bir hayatı sürdüren kendisinin de artık bir şeyler yapması gerektiğini, eğer böyle yapmazsa, şehirde her şeyin kendisine rağmen cereyan edeceğini, bu takdirde şikâyet etmek, kızmak ya da üzülmenin yararsız olacağını, artık odasında bir başına kendini dinleyip durmanın değil sokağa çıkmanın, yapması gereken ne varsa onları yapmaya başlamanın, artık çok çalışmanın, gerekiyorsa şehir meydanına çıkıp haykırmanın, şehrin velvelesine bir velvele de kendisinin katmasının zamanıdır.

 

Mehmet Akif'in açtığı pencere, fikir penceresi; gelen uğultu ise dünyadaki gelişmelerin, hareketlerin, büyük bir devinimin yankılarıdır. Çalışanların, koşanların, iş yapanların, üretimde bulunanların sesidir. Bu sesleri duyup uyumak olmaz. Bu yarışı görüp yerinde durmak olmaz. Ülkesinin, kültür ve gönül coğrafyasının insanları daha ne zaman kadar seyredecektir bu devinimi. Kimi uluslar çalışıp, büyük gayretlerle dünyanın her tarafını sömürü pazarı haline getirip sömürürken, dünyanın her tarafına silahlarıyla korkup salarken, bu sesleri ninni gibi dinlemek ancak büyük bir gaflet olur, yapılması gereken dava fazla vakit geçemeden bu yarışa katılmaktan ibarettir.

 

"Alınlar Terlemeli" şiiri aynı düşüncelerle şöyle başlar:

 

Cihan altüst olurken, seyre baktın, öyle durdun da,

Bugün bir serseri, bir derbedersin kendi yurdunda!

 

Bir başka şiiri, yine çalışmanın önemini anlatmak için şöyle başlar:

 

"Leyse lilinsani illa mâ se'a" derken Hûda;

Anlamam hiç meskenetten sen ne beklersin daha?

 

ÜMİTSİZLİK

 

Mehmet Akif'in dikkat çektiği konulardan birisi de ümitsizliğe düşmenin bir fayda sağlamayacağı hususudur. Malumunuz günümüzdeki psikolojik savaşın en önemli öğelerinden birisi, karşı tarafın zorla çöküntü içine sürüklenerek, daha kolay dize getirmektir. Ben, ülkemiz insanlarına ve tüm dünya Müslümanlarına bu şekilde kapsamlı bir psikolojik propaganda yürütüldüğü kanaatindeyim. Kültür Emperyalizmi kavramının tam karşılığı da bence budur.

 

Âkif, bu konuda yine bir ayeti hatırlatıyor:

 

"Dalalete düşmüşlerden başka kim Tanrı'sının rahmetinden ümîdini keser?" (Hicr, 56)

 

Sonra da Müslümanları, ümitsizliğe düşmemeleri konusunda uyarıyor:

 

“Lâkin, hani bir nefhası yok sende ümîdin!

Ölmüş"mü dedin? Ah onu öldürmeli miydin?

Ey, yolda kalan, yolcusu yeldâ-yı hayâtın!

Göklerde değil, yerde değil, sende necâtın:

"Devlet batacak!" çığlığı beyninde öter de,

Millette bekâ hissi ezilmez mi ki? Nerde!

Allah (c.c.)'a dayan, sa'ye sarıl, hikmete râm ol...

Yol varsa budur, bilmiyorum başka çıkar yol.

 

BİLGİSİZLİK VE BİLİNÇSİZLİK

 

Mehmet Âkif, İslâm dünyasını halkıyla ve aydınıyla büyük bir gaflet uykusu içinde görüp uyandırmak için çırpınmıştır:

 

“Baksana kim boynu bükük ağlayan

Hakk-ı hayatın senin ey Müslüman

Kurtar o biçareyi Allah için Arık ölüm uykularından uyan!" (342-343)

 

Jean Paul Sartre, Yahudilik Sorunu adlı kitabında şunları söyler:

 

"Biz Yahudiler, bulunduğum uz her ülkede, kendi alanımızda birinci olmak zorundayız, ikinci derecede bulunursak yok edileceğimizi düşünürüz."

 

Aslında bu bilinç, Kur'an'da Müslümanlara öğütlenerek, şu müjdeyle verilmiştir:

 

"Eğer inanıyorsanız, en güçlü olan sizsiniz."

 

IRKÇILIK VE BÖLÜCÜLÜK

 

Aklı başında olan bütün aydınların ortak görüşü, ırkçılığın insanlık düşmanı bir tehlike olduğu yolundadır. Milletlerarası savaşların, iç savaşların birinci derecedeki faktörü şovenizmdir, kavmiyetçiliktir, İslâmiyette ırkçılık yasaktır, bütün Müslümanlar hangi ırktan olurlarsa olsunlar Allah tarafından kardeş ilan edilmiştir. Ülkemiz tarihi ise, ırkçılık yüzünden bölünüp, küçülüp, büyük devletlere yem olmanın hazin bir belgeselidir.

Şimdi bu oyunun yeni ve kanlı bir sahnesi daha tezgâhlanıyor. Ve ülkemizin yaşayan aydınlarının, yöneticilerimizin, tarihsel sorumluluğu üstlenerek ırkçılığa bir kez daha açık ve net karşı çıkması gerekiyor.

Bu konuda da Mehmet Akif'in örnek bir aydın olarak bize ışık tuttuğunu hatırlayabiliriz.

Bu büyük şair ve fikir adamımız, yaşadığı günlerden bugüne, ülkemizin Türküyle Kürdüyle bütün insanlarına sesleniyor. Eğer ırkçı düşüncelerle bölme bölünme hevesinden vazgeçilmez ise, bu güzelim vatanda Türkler ve ne Kürtler dahil herkesin, emperyalist ülkelerin elinde perişan olabileceği tehlikesiyle karşı karşıya olacağını hatırlatıyor.

 

Akif'in bu önemli şiirinden birkaç beyit şöyledir:

 

"Müslümanlık sizi gayet sağlam, bağlamak lâzım iken,

Anlamadım, anlayamam, Ayrılık hissi nasıl girdi sizin beyninize?

Fikr-i kavmiyeti şeytan mı sokan zihninize?

Birbirinden müteferrik bu kadar akvâmı

Aynı milliyetin altında tutan İslâmî, temelinden yıkacak zelzele kavmiyyettir

Bunu bir lâhza unutmak ebedi haybettir.

Girmeden tefrika bir millete düşman giremez;

Toplu vurdukça yürekler, onu top söndüremez.

Müslüman, fırka belasıyla zebun bir kavmi,

Medeni Avrupa üç lokma edip yutmaz mı?

Ey cemaat, yeter Allah için olsun u yanın...

Sesi pek müdhiş öter sonra kulaklarda çanın!" (220-221)

 

KAYNAK: İhsan Işık: Mehmet Âkif'in Şiirinde Temalar ("Mehmet Âkif, Dönemi ve Çevresi" Vefatının 71. Yılında Mehmet Âkif Ersoy Bilgi Şöleninde sunulan bildirilerinden oluşan TYB'nin 32. Mehmet Akif Ersoy Araştırmaları Merkezinin 3. kitabı. Mart 2007 – tyb.org.tr, 26.04.2021).

 

 

Ey, en soylu ailenin öksüz çocuğu!

Dilsiz minarelerin suskun değil

Çağrın fasılasızdır duyanlara                                              

Ayasofya!..

 

Gözyaşlarımla akraba mısın?                                              

Ayasofya!..

Doktoru olmayan bir hasta mısın?..                        

Ayasofya!..

 

Ey, özgürlüğümün üzgün sembolü!

Nasıl, nasıl tıkadılar sana yönelen yolu?

Nasıl, nasıl kıydılar

Minarelerinden yükselen o ulvi ezanlara?

Nasıl kızmam?.. Nasıl köpürmem ki?..

Sen, Fetih mirasına kara yazı yazanlara,

Yaramız büyük yara,

Çilemiz büyük çile                                                   

Ayasofya!..

 

Halıları apar topar toplanan;

Minberiyle mihrabıyla ağlayan

Kubbesiyle yalvaran                                                

Ayasofya!..

 

Sen yıllar yılı ağlayıp durdun

Onlar

Göklere uzanan ellerini bağladılar

            Haçlıların ekmeğini yağladılar

                        Birkaç dolar bir “Aferin” sağladılar

                                   Anadolu insanının yüreğini dağladılar!.. Ayasofya!..

 

Ey, Feth-i mübinin sembolü ulu mabed,

Mahzunluğun sürmeyecek müebbed!

Bir gün, o büyük günümüz bizim..

Sesini on binlere yüz binlerle değil,

            Milyonlarla duyacağız

                        Çağrına uyacağız!.. Ayasofya!..

 

Ey, gözyaşlarımın akrabası!

Yüce Fetih mirası!

Milyonların dâvâsı!                                                 

Ayasofya!..

 

1971

 

 

 

Değerli siyaset ve devlet adamı Abdulkadir Aksu’nun muhterem babası Diyarbakır Postanesi Müdürü Muzaffer Aksu, benim çocukluğumun sevgili Muzaffer Amca’sıydı. Sümerbank dokuma ustası babam Salih Işık’ın en yakın arkadaşlarındandı.

Diyarbakır Ulu Camiine takriben yüz metre mesafedeki Afganlı Kadri amcamızın nur dolu çayevinde gerçekten nurlu insanlar neredeyse hemen her gün denecek sıklıkta bir araya gelir tatlı tatlı sohbet ederlerdi. Bu çayevinin hatırımda kalan en önemli konuklarının başında PTT Müdürü Muzaffer Aksu, her ikisi de öğretim üyesi olan Mehmet Said Mermutlu ile Bedri Mermutlu kardeşlerin muhterem babaları Dişçi Hacı Kadri Mermutlu, tanınmış işadamı Limak Holdingin sahibi Nihat Özdemir’in babası tüccar Fikret Özdemir, yine Kısmet Han tüccar takımından Hacı Selahattin Bor ve Hacı Reşit Kakı ile dükkanı çayevine on metre mesafedeki Berber Miktat Birbir, aklımda en çok kalan isimler oldu. İmam Hatip Okulu Edebiyat  Öğretmeni (benim de öğretmenim) ve Yeni İstanbul gazetesi köşe yazarı Asaf Gördük de aynı cemaatin içersindeydi.

Bu zatlar Diyarbakır’da oldukça tanınan, saygı duyulan, kendilerinden hep sevgi ve hürmet dolu ifadeleriyle söz edilen kişiler oldu uzun yıllar boyunca. Tertemiz insanlardı her biri. Hiçbirinde kumar, içki, fuhuş olmadığı gibi yalan dolan da yoktu. Kendileri birbirlerine o kadar güçlü bir sevgiyle bağlanmışlardı ki çok sık görüştükleri halde birbirlerini kırıcı söz söyledikleri duyulmamış ve görülmemişti. Hele hele Hacı Kadri Amca ile Muzaffer Amca nükte dolu insanlardı, tek bir cümleyle arkadaşlarının içindeki sıkıntıları hemen çöpe gönderirlerdi. Muzaffer Amca, ağırbaşlı ama kibirden uzak, nüktedan, oldukça nazik, ayrıca oldukça bilgili ve kültürlü bir zat idi. Bunu biz konuşmalarından hemen anlardık.

Onlar, bu güzel insanlar birbirlerine o kadar yakın idiler ki, aynı anneden doğmadıkları hale gerçek kardeşten farksızdılar. Neredeyse cepleri bile birdi. Birbirlerinin ihtiyaçlarını, sıkıntılarını hemen bir araya gelip anında çözerlerdi, yani kelimenin tam anlamıyla İslam kardeşliğinin timsaliydiler.

Ulu Caminin neredeyse daimi cemaatiydiler. Nerdeyse her gün Hacı Kadri’nin çayevinde buluşup öyle giderlerdi camiye. Cami çıkışı sohbetleri aynı çayevinde devam ederdi. Babam ben de istifade edeyim, bir şeyler öğreneyim diye sık sık beni de yanında götürürdü.  Onlar benim amcalarımdı, akraba amcalarım zaten vefat etmişlerdi.

Oradan yolun devamı Risale-i Nur medreselerinden birine çıkardı. İlk büyük medrese, askeriyeden atıldıktan sonra Risale-i Nur hizmeti için gönüllü olarak Diyarbakır’a gelen emekli yüzbaşı ve şair Mehmet Kayalar’ın Fiskayasına yakın bir evde kurduğu meşhur medreseydi. (Bu medresenin inşaatına tuğla taşıyanlardan biri de 7 yaşındaki çocuk İhsan  Işık olmuştu). Bu güzel insanlar, sonra açılan Melikahmet’teki Nur medresesi ve bu medreselerin dışında hemen hemen her hafta ayrıca birbirlerinin evinde toplanıp Risale-i Nur okurlardı. Bazı günlerde ise hanımları birbirlerini evlerinde konuk eder, bu defa onlar tıpkı eşleri gibi Risale-i Nur kitapları okurlar, kendilerini geliştirirlerdi.

Bunların arasında Muzaffer Aksu, siyasetle ilgilenen tek kişiydi babamın arkadaşları arasında. Emekli olduktan sonra Erbakan Hoca’nın kurduğu ilk parti olan Milli Nizam Partisi’nin (MNP) Diyarbakır Kurucu İl Başkanı olmuştu. Ben de bu partinin Diyarbakır Gençlik Kolu başkanı olduğumdan, siyasi çalışmalar için de kendisiyle sık görüşürdük, işadamı ve gazeteci Hikmet Hamzaoğulları ile birlikte.

Beraber Mayıs 1970’te MNP’nin açılış toplantısını düzenlemiştik. Ünlü Dilan Sinemasının yazlık kısmında gerçekleşen açılış törenine MNP Genel Başkanı Prof. Dr. Necmettin Erbakan, eski Maraş Senatörü Ali Oğuz, eski Tokat Milletvekili Hüseyin Abbas, eski İstanbul Milletvekili ve sonra devlet bakanı Hasan Aksay ile kalabalık bir heyet katılmıştı. Ben bu açılış töreninde Diyarbakır gençliği adına bir konuşma yaptım. Bu konuşma Hasan Aksay tarafından çok beğenilince beni kafileye dahil ettiler. Anı konuşmayı MNP’nin Elazığ, Adıyaman, Malatya, Maraş ve Adana açılışlarında da bana tekrar ettirdiler.

Bu güzel insanı, çocukluğumun Muzaffer Amca’nı hiç unutmadım. Sayın Abdulkadir Aksu ile ne zaman bir araya gelsek hep o günleri hatırlamışımdır. Muzaffer Amca, Dişçi Hacı Kadri Amca ve babamın bu nur yüzlü insanlarını daima rahmetle ve sevgiyle anıyorum.

KAYNAK: Bir Osmanlı Beyefendisi Muzaffer Aksu - İhsan Işık’ın kaleminden (habereburadanbak, 12.03.2021).

ALİ NAR HOCAMhakkında şunları söyledi:

 

Ali Nar Hoca ile tanışmak benim için Allah’ın bir lutfu oldu. Şükren lillah bu mazhariyet, o’nun vefatına kadar elli sene (1965-2015) boyunca çoğalarak devam etti. Benim için iyi bir Müslüman/öğretmen’in örneği oldu. Sırf bu yüzden yüksek punalrıma rağmen öğretmenlik mesleğini seçtim. Diyarbakır İmam Hatip Okulu orta ikide öğrencisi olmaya başladım. Maaşının en azından bir bölümünü kitap satın alarak öğrencilere dağıttığına şahidim. Beni okumaya ve yazmaya o teşvik etti. İlk yazımı Diyarbakır Yeni Şark Postası gazetesinde (1965) o yayımladı. Bana ve diğer öğrencilere Muhammed Hamidullah, Seyyid Kutub, Necip Fazıl ve Sezai Karakoç başta olmak üzere çok sayıda yazarı o tanıttı, çok sayıda kitabı o okuttu. Sınıfta bize yönlendirici konuşmalar yapar ve şiirler okurdu. Çok da güzel okurdu. O kadar ki, bu şiirlerden bazıları hâlâ ezberimdedir. Diyarbakır İmam Hatip Okulunu Diyarbakır şehrinin en faal kültür-sanat merkezi haline getirmişti. Kurduğu Mesleki Tatbikat Kolu faaliyeti olarak il merkezi ve ilçelerindeki camilerde hutbe okur, vaaz verirdik. Diyarbakır’daki birçok okulun salonu ve tüm sinemaları onun döneminde bizim etkinliklerimizle dolup taşardı. Halkla ilişkileri çok güçlü idi. Şehir halkının çoğu onu tanır, çok sever ve çok saygı gösterirdi. Bundan tedirginlik duyan bir general (Faruk Güventürk) ile mücadeleden çekinmemişti.

Müesses batı uşağı sistem, Ali Nar’ın Diyarbakır’da İslama yaptığı kıymetli hizmetleri hazmedemedi, onu sürgünlere gönderdi. O devrimci bir Müslümandı, mert, cesur ve ataktı. Gördüğü zulümler onu yıldırmadı, sadece azmini ve direncini kamçıladı. Her yıl yeni hizmetler vermeye başladı. Telif ve tercüme eserleriyle, cemiyet hizmetleriyle bereketli bir ömür sürdü. Ben de ortaokulda öğrencisiyken ona verdiğim sözü tuttum. 1975’te çıkan ilk şiir kitabımı ona ithaf ettim. Hazırladığım tüm ansiklopedilerde (Türkçe-İngilizce) biyografisini en güzel şekilde yayımlamaya çalıştım. Allah’ın rahmeti üzerine olsun. Biz de ölene kadar duacısı olmaya devam edeceğiz."

BİR GÜZEL İNSAN: AHMET MİSKİOĞLU

 

"Güzel bir insandı Ahmet Miskioğlu. Biraz geç geldiğim için eski İstanbul Efendilerini yüz yüze tanıma şansını bulamamıştım. Bu açığı güzel insan, kibarlık ve nezakette eşine az rastlanır Ahmet Miskioğlu Ağabey kapattı. Moda'daki Türk Dili Dergisi bürosunda, Bostancı Hatay Restaurant'taki Perşembe Buluşmaları'nda defalarca görüşme fırsatını bulduğum için kendimi çok şanslı hissediyorum. Sevgisiyle herkesi kucaklar, çevresinde bir sevgi halesi oluştururdu. Siyasi görüşü ne olursa olsun bu sevgi bağını, güler yüzü ve tatlı sözleriyle kimseden esirgemezdi.

Bu nezaketiyle örtmeye çalışsa da Ahmet Miskioğlu aynı zamanda son derece kültürlü ve bilgili bir insandı. Bunu o konuştukça çok iyi anlardık.

Miskioğlu, benim için ve yüzlerce edebiyatçı için unutulmaz bir isim olmuştur. Rahmetle, sevgiyle, şükranla anıyorum." (İhsan Işık)

Türkçesi:

 

ÜÇ DİLDE NİYET ETTİM RUBAİSİ

 

Doğru dürüst olmaya her zaman niyet ettim

Halilulllah nimeti ümmete gelsin diye

O Rahman ve Rahim’e binlerce duam olsun

Kötülüklerin hepsi defolup gitsin diye

Türkçe, Farsça, Arapça:

 

NEVEYTÜ HER SÉ DİLDE RUBAİSİ

 

Neveytü dürüstlüğe hemişe yevm-ü leyal

Nimet-i halilullah gelsin diye ümmete

Hezaran niyaz ola ol Rahim’ul Rahim’e

Def’ul bela ve’l kada mine’l her ruz i her hal