İslâm bilgini, çevirmen (D. 1845, İstanbul – Ö. 16 Aralık 1913,
İstanbul). Asıl adı Mehmed olup Zihnî adı medresede öğrenci iken hocası
tarafından mahlâs olarak verildi. Özel öğrenim gördü ve cami derslerine devam
etti. Burada eğitim gördükten sonra “Ulûm-ı Âliye Şehâdetnâmesi” (Medrese
Profesörlüğü Diploması) aldı. Babıali Meclis-i Vâlâ Mazbata Odası, Matbaa-i
Âmire, Takvîm-i Vekâyi gibi devlet kurumlarında çalıştıktan sonra öğretmenliğe
geçti. 1878’de Galatasaray Mekteb-i Sultanîsi (Lisesi) Arapça ve din dersleri
öğretmenliğine atandı. Bu göreviyle birlikte Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne’de
(Siyasal Bilgiler Fakültesi) Arapça ve fıkıh usûlü profesörlüğüne yükseltildi.
Bu görevde yirmi üç yıl kaldıktan sonra 1906’da istifa etti. Maarif Nezareti
Tedkik-i Müellefat Komisyonu üyeliğine, yine aynı bakanlıkta Meclis-i Kebîr-i
Maarif üyeliğine, 1903’te ise Maarif Nezareti Encümen-i Teftiş ve Muayene
başkanlığına terfi etti. Eserlerinin bilimsel değeri ve çokluğundan dolayı Stockholm’daki
Müsteşrikîn Cemiyet-i İlmiyesi (Oryantalistler Bilimsel Derneği) tarafından
1884’te kendisine Altın Liyâkat Madalyası verildi. Küplüce Mezarlığında toprağa
verildi.
ESERLERİ:
ARAŞTIRMA-İNCELEME: Nimet-i İslâm (1957, 1987), Usûl-i
Fıkıh (1890), Meşâhîrü’n-Nisâ (2 cilt), el-Müntehâb fî
Talîmi’l-Lugati’l-Arab, el-Müktadâb, Kitâbü’t-Terâcim, Elğaz-ı Fıkhiyye,
el-Kavlü’l-Ceyyid, el-Hakâyık (Hadis ilmiyle ilgili), el-Müşezzeb
(Arapça Sarf ve Nahiv), el-Kavlü’s-Sedîd fî İlmi’t-Tecvîd - Tecvîd-i Cedîd
ÇEVİRİ: el-Munkiz mine’d-Dalâl (Gazâlî’den), Tuhfetü’l-Erîb
(Abdullah Tercüman’dan), Etvâkü’z-Zeheb (Zemahşerî’den), Feyz-i Yezdân
(İbn-i Verdî’den).
KAYNAK: Mücellidoğlu Ali Çankaya / Yeni
Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (c. II, 1968), İhsan Işık /
Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi
(2. bas., 2009).
