Turgut Cansever

Mimar, şehircilik uzmanı (D. 12 Eylül 1921, Antalya - Ö. 22 Şubat 2009, İstanbul). Türk Ocakları kurucularından Dr. Hasan Ferit Cansever’in oğludur. Çocukluğu Bursa’da geçti. Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yüksek Mimarlık Bölümü (1946) mezunu. Doktorasını 1949’da İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nde tamamladı. 1947–51 yılları arasında DGSA’da öğretim üyeliği yaptı, 1951’de kendi mimarlık bürosunu kurdu. 1957 yılında İstanbul Belediyesi’nde planlama danışmanı olarak çalıştı ve İstanbul Metropolü Gelişme Biçimi ile ilgili ilk çalışmaları yaparak, çözüm alternatiflerini geliştirdi. 1957’de İmar Yasası ve İmar İskân Bakanlığı kuruluş çalışmalarına katıldı. 1960’ta doçent oldu ve ODTÜ Mimarlık Fakültesi’nde iki yarıyıl diploma projesi hocalığı yaptı. 1961’de İstanbul Belediyesi Planlama Müdürlüğü’nün kuruluşunu sağladı ve İstanbul Geçiş Dönemi Nazım Planı’nı hazırlattı. 1974-75’te İmar İskân Bakanlığı’nda danışmanlık ve İstanbul Nazım Plan Bürosu başkanlığı görevinde bulundu. 1975–80 yılları arasında İstanbul Belediyesi’nde İstanbul metropol gelişme planı, 1980’de Ankara Belediyesi’nde metropol planlama, yeni yerleşimler, kent merkezleri ve koruma sorunları gibi konularda danışmanlık görevleri üstlendi. 1980’de Edirne Devlet Mühendislik Mimarlık Akademisi (Trakya Üniversitesi) Mimarlık Bölümü’nde bir yarıyıl diploma projesi yönetti. 1983’te Mekke Üniversitesi’nde eğitim programı hazırlık danışmanı olarak çalıştı. Aynı yıl, Uluslararası Ağa Han Mimarlık Ödülü jürisine seçildi.

Çeşitli alanlardaki tasarım ve uygulamalarında modern mimarlığın sorunlarına çevresel ve kültürel değerlere ağırlık vererek yaklaşan Cansever, mimarlık ve kent sorunları üzerine çeşitli makaleler yayımladı. Mimaride evrensellik ve yerellik, standartlar ve çeşitlilik, mimarinin genetik meseleleri ve tezyincilik konularında teorik görüşlerini, uygulamalarında gündeme getirdi. 1980’de Türk Tarih Kurumu binası (Ertur Yener ile, 1951–67, Ankara), Ahmet Ertegün Evi yenilemesi (1971–73, Bodrum) ile ve 1992’de M. Öğün, E. Öğün, F. Cansever ile üç kez Ağa Han Mimarlık Ödülünü kazandı. Cansever, tarihsel Türk mimarlığı ile çağdaş mimarlığı başarılı bir şekilde yorumlayabilmiş olması nedeniyle Kültür ve Turizm Bakanlığı 2005 Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’nü, ayrıca çeşitli ulusal ve uluslararası yarışmalarda dereceler aldı.

Ertur Yener ve Mehmet Tataroğlu ile birlikte 1958 yılında Diyarbakır Koleji Müsabakası’nı ve 1960’ta Orta Doğu Teknik Üniversitesi Uluslararası Proje Müsabakası’nı kazandığı halde bu projeleri uygulanmadı. 1980’de hazırladığı Ankara Ulusal Müze projesi, 1984’te hazırladığı Avanos Kaya Oteli projesi, Ankara Batıkent için geliştirdiği konut projeleri, Muğla Yağcılar Hanı projesi de pek çok diğer projesi gibi uygulanmadı. Uygulanan eserleri arasında Çengelköy’de Sadullah Paşa Yalısı restorasyonu (1949–51, İstanbul), Karatepe Açık Hava Müzesi (1957, Adana), Salacak’ta Çürüksulu Ahmet Paşa Yalısı, Muharrem Nuri Birgi Evi yenilemesi (1968–71, İstanbul), Rafet Ataç Evi (1986–89, Burgazada, İstanbul), Akın Yalısı (1989–92, Vaniköy, İstanbul), Sualtı Arkeoloji Enstitüsü (1988, Bodrum) sayılabilir. Turgut Cansever’e göre, “Mimarlık, varlığın bütün alanlarını kapsayan bir disiplindir. Bu sebeple başarılı bir mimarlık faaliyetinin gerçekleşmesi, kültürel oluşumun temel öğesidir.”

“Hoca, daha yaşlı olduğu genç cumhuriyetimizin bütün birikimini tevarüs ettiği gibi, Osmanlı irfanını temsil eden son kuşakları yakından tanıma şansına da kavuşmuş; çok iyi bildiği ve tahlil ettiği Batı karşısında bir üçüncü dünyalı gibi değil, muhteşem bir medeniyetin mağrur çocuklarından biri olarak başını dimdik tutmayı başaran, hatta Batı’da yapılan­ların dışında durmak şartıyla, birçok alanda Batı’nın önüne bile geçilebileceğine, özellikle mimaride yeni yönelişlerin bundan böyle ancak Türkiye’de olabileceğine inanan; ina­nan değil, bunu bizzat gösteren bir bilge/ mimardır. (…)

“Hocaya göre insanın temel görevlerinden biri, hadis-i şerifte de ifade edildiği üzere, dünyayı güzelleştirmektir ve bunun en kestirme yolu mimariden geçer. Ancak mimariyi vücuda getirirken her an varlığın bütünlüğünü göz önünde tutmak şarttır. Varlığın güçlerinin ve yasalarının toplamın­dan başka bir şey olan bu bütünlük daha büyük ve yücedir. İslamî yaşama düzeninin ve kültürünün temel niteliklerini belirleyen, bu yüce varlığın himayesine mazhar olunduğu­nun şuuruna varmış olmaktır.

“Osmanlı şehircilik tecrübesi, hocaya göre, bu mânâda in­sanlık tarihinin en yüksek çözümlemesiydi; ne yazık ki, onu da kendi ellerimizle yok ederek gelecek nesillere karşı büyük bir suç işlemişizdir. Tahribatın en yüksek noktasına ulaştığı devirleri yaşayan ve tek başına büyük bir mücadele­nin içine giren hoca, siyasi otoritelere ‘Siz şehircilikte bizi bile geçtiniz!’ diye yaltaklanan sözde şehirci mimarların imar adına işledikleri cinayetlere her zaman isyan etmiş ve felaketi önleyememenin acısını yaşamıştır.

“Hocanın bu muhteşem vizyonunda insanlığın mimarlık macerasından süzülüp gelmiş engin bir tecrübenin ve bütün bir felsefenin, daha da önemlisi bugün Türkiye’de ve dünya­da şehir diye inşa edilen cehennemlere ve insanı hiçe sayan lenduha mimariye ne kadar şiddetli bir reddiyenin yattığını, onun lügatini ezbere bilmeyenlere anlatmak çok zordur.” (Beşir Ayvazoğlu)

ESERLERİ:

Selçuklu ve Osmanlı Mimarisinde Üslup Gelişmeleri (1949), Modern Mimarinin Temel Meseleleri (1960), Thoughts and Architecture (1981), Şehir ve Mimari (yazıları ve kendisiyle yapılmış röportajlar, 1992), Ev ve Şehir (1994), Kubbeyi Nereye Koymamak (1997), İslamda Şehir ve Mimarı (1997), İstanbul’u Anlamak (1998).

KAYNAK: Mehmet Suat / Şehir ve Mimari Üzerine Denemeler (Anadolu dergisi, c. 4, sayı. 3, Güz 1994), Beşir Ayvazoğlu / Bilge Bir Mimar İçin Bir Portre Denemesi: Turgut Cansever (Defterimde Kırk Sûret, 3. bas. 1999, s. 56–59; aynı yazı Aksiyon, sayı: 4, 31.12.1994), Uğur Tanyeli / Çağdaş Mimarlıkta İslami İçerik Sorunu ve Cansever (Şubat 2001), Büyük Larousse (c. 4, s, 2172, 1986), Ana Britanica (c. 5,  306, 1987), İhsan Işık / Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006).