Semra Yeşil

Önceleri ormanın içinde bir avlu etrafındaki küçük küçük odaları olan evler yapılmış. Adına da Rumca odalar anlamına gelen DOMATİA denmiş. Zamanla Domatça, sonra Doğanbey, daha sonra da Eski Doğanbey olmuş.

Aydın’ın Söke ilçesine bağlı olan köy, bir zamanlar Thebai kentinin bir uzantısı imiş. Tarih boyunca farklı zamanlarda burada hüküm sürmüş uygarlıkların kalıntılarını taşıyan köy, bugün; sessizliği, sakinliği, sadeliği ve huzuru tercih edenlerin, ruhlarını dinlendirdiği bir cennet köşesi.

Yukarıdan bakıldığında aşağıya doğru uzanan yemyeşil vadisi, daha uzaklarda Büyük Menderes’in döküldüğü delta ve deniz manzarası, kaynak suyu, sürekli esen rüzgârı, ıssızlığı ve sessizliği ile şehir hayatının kargaşasından kaçan pek çok kişinin tercih ederek yerleştiği bir yere dönüşmüş.

Tarihi servi ve çınarların, incir ve çamların arasında yemyeşil doğanın kucakladığı doğa ile uyum halinde yapılmış taş evleri, Arnavut kaldırımlı sokakları yeniden hayat bulmuş böylece.

  Köyde dükkân, restoran, satıcı, hatta bakkal bile yok. Sadece vadi yamacındaki evlere bakan, köylülerden birinin işlettiği bir kafe var. Bunun dışında iki butik otel ve bir de pansiyon.

  Doğanın sessizliğini dinlemek, yürüyüş yapmak, şifalı havasını soluyarak yorgunluk atmak için ideal bir yer. 

Köyün girişinde Rumlar zamanında hastane olarak, daha sonraları da ilkokul ve karakol olarak kullanılmış büyük ve tarihi bir taş yapı var. Restore edilerek, şu anda Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Milli Parkı Ziyaretçi Tanıtım Merkezi olarak düzenlenmiş. Müzede, bölgede yetişen bitkiler ve yaşayan hayvan türleri sergileniyor. Domatia’da bir de Osmanlı kıyafetlerinin sergilendiği bir müze ev var.

Köy, 19.yüzyıl sonlarında uygarlık kalıntılarının üzerine, Abdülhamit tarafından Ege adalarının ihtiyaçlarını sağlamak amacıyla bir ticari merkez olarak kurdurulmuş. Bir ferman ile Samos, Kıbrıs, Girit, Kula ve başka yerlerden ticaret ve sanat erbabı Rumlar yerleştirilerek, 300 hanelik bir Rum köyü haline gelmiş. 1. Dünya Savaşı yıllarında burada yaşayanlar İngiliz ve Yunan orduları ile işbirliği yapmışlar. Samos’tan gelen Türklerin ovada yaşadığı köyleri basarak yakıp, yıkan Yunanlılar burada saklanmış. Çok kanlı çatışmalar olmuş. Türk ordusu 1922’de İzmir’e girince Rumlar burayı terk etmişler. Sadece birkaç aile kalmış.

Kalanlar da gönderilerek, yerlerine Selanik, Bosna ve Arnavutluk’tan gelenler yerleştirilmiş. Mübadele nedeniyle evlerini, tarlalarını arkalarında bırakıp, tekrar ana vatanlarına gönderilirken, evlerinde başkalarının oturmasını içlerine sindiremediklerinden, geriye pek de oturulacak evler bırakmamışlar. Köye 1925 yılında Şeyh Sait ayaklanmasından sonra Kürtler getirilmiş. Dağlık, çorak ve rüzgârlı olması nedeniyle gelenler kısa sürede köyü terk etmişler. Söke Ovası ıslah edilip, tarıma açılınca kalan köylüler tarlalarına yakın topraklara göçerek, Yeni Doğanbey köyünü kurmuş ve buraya yerleşmişler. Terk edilen evler daha da harap olmuş. Aradan uzun yıllar geçmiş. Köylüler evlerini İstanbul’dan gelenlere satmaya başlamış. Böylece köy kısmen ayağa kalkmış. Evler aslına sadık kalmak koşulu ile restore edilmiş. Burası zamanla tarihi dokuyu korumayı amaçlamış, doğasever zenginlerin yaşadığı bir köy haline gelmiş. Her yeri ağaçlandırıp, çiçekler ekerek güzelleştirmişler. Sırtını dağa yaslamış deniz manzaralı, rengarenk çiçekler ve meyve ağaçları ile bezenmiş, her biri biblo gibi evlerin hepsi koruma altına alınmış.

Yağmur sularının akması için, Arnavut kaldırımlı sokakların ortasındaki kanallar hala işlevini yerine getiriyor. Köyün ortasında da kurumuş bir dere yatağı…

Peki, sizce biz Domatia’nın yeniden hayat bulmuş, daracık sokaklarında, taş evler arasında gezip, döner miyiz? Yorgunluğumuzu atmak için ne yaparız?  Şöyle bir deniz havası solumak ne güzel olur değil mi?

Hadi o zaman yola koyulalım…

Aslında ne Selçukluydum ne de Selçuk’ta yaşıyordum…

Çok sevdiğim bir yer olması dışında, başka da bir ilişkimiz yoktu. Ama neden sevdiğimi de oturup şöyle bir sakince düşünmemiştim bugüne kadar…

Uzun yıllar benim için bir geçiş istasyonu olması dışında çok önemi yoktu Selçuk’un. Kuşadası ya da Aydın yönüne giderken geçer, çay ya da çöp şiş molası dışında fazla da durmazdık. Ama bir festivali vardı ki çocukluk ve gençlik yıllarımda bazen halk oyunları ekiplerimiz ile davetli, bazen de ziyaretçi olarak katılırdık. İşte onu unutmak mümkün değildi. Zihnimin derinliklerine kazınmış güzellikler vardı o günlerde…

Yol üstünde, tepedeki Keçi Kalesi’ni gördünüz mü, geldiniz sanırdınız. Ama ondan sonra da yol bitmek bilmezdi. Festival zamanı baharın gelişini müjdeleyen leylekler karşılardı sizi, şehrin girişinde. Su kemerleri ile evlerin bacalarındaki yuvalarından selam ederlerdi gelenlere. Onları uçarken görürseniz, bütün yıl gezeceğiniz için sevinirdiniz. Selçuk demek, leylek demekti bir dönem; sonra festival demek, Selçuk demek oldu. Turizmi de unutmamak lazım. Ülkemizdeki ilk turizm hareketlerinin merkeziydi. Gençlik yıllarımızda Efes’in Büyük Tiyatrosu’nda yapılan konserlere gitmek ise vazgeçilmezlerimizden olmuştu. Yerli ve yabancı pek çok sanatçının Efes’in o büyülü ortamında verdiği konserlere bir arabaya doluşarak gidip, ana yoldan tiyatroya kadar, yanımızda götürdüğümüz içeceklerimiz ve atıştırmalıklarımız ile yürümek biraz zor olsa da konser ritüelinin bir parçası olduğu için bu bile keyifliydi elbette. O kadar kalabalık olurdu ki konserler, bazen kapıda kalınırdı. Buna en iyi örnek ise, pan flüt ustası Zamfir’in konseri idi. Yirmi beş bin kişilik tiyatro dolmuş, yüzlerce kişi ise kapıda kalmıştı. Önce bir süre protestolar yapılsa da Zamfir’in o muhteşem flüt dinletisi başlayınca, kapının dışındakiler ile çitlerin arkasındakiler de bulundukları yere oturarak konseri dinlemişlerdi. Konser, Efes Büyük Tiyatro’nun izleyici rekorları kıran en kalabalık konseri olarak tarihe geçti.

Sophokles’in, 2006 yılında, en iyi yapım, en iyi sahne tasarımı, en iyi ışık tasarımı, en iyi çeviri ve en iyi hareket tasarımı ödüllerini kazanan ve Ankara Devlet Tiyatrosu tarafından sergilenen “Antigone” adlı oyunu bile Efes’in Büyük Tiyatrosu’nun o büyüleyici atmosferinde yeniden hayat buldu. Bir kralın hırs ve kibri yüzünden tüm halkının ve ailesinin düştüğü acı tabloyu anlatan oyunun yönetmenliğini Ayşe Emel Mesçi yapıyordu. Düşünsenize; oyun bu tiyatro inşa edildikten üç yüz yıl sonra yazılmış ve iki bin beş yüz yıl sonra burada sergileniyor. Ve ben de oyunu izleme şansına sahip oluyorum. Bu duygu anlatılabilir mi? İki bin beş yüz yıl önce yazıldığına göre, mutlaka bu tiyatroda birileri bizden önce de izlemiş olmalı diye düşündükçe, içimdeki coşku daha da artıyor elbette. Oturduğum koltukta kim oturmuştu acaba,  diye düşünmekten kendimi alamıyorum…

Elbette Meryemana da yolunun üstünden geçerken, hayatımın her döneminde uğramaya can attığım bir yer. Selçuk’ta “Güzeller Güzeli Tanrıça Artemis”ten boşalan “Şehrin Anası” görevini, yaşadığı dönemde ve sonrasında büyük bir başarı ile yerine getiren Meryemana, yüksek enerjisi, ana kucağının sıcaklığını duyumsatan ortamı ile kendimi çok iyi hissettiğim bir yer... Neredeyse sıfır noktasındasınızdır orada, daha da ötesi yoktur artık hiçbir şeyin… 

Şirin mi şirin Şirince, derin bir tarihi olmasına rağmen benim çok geç keşfettiğim bir köy, ama şu an başımın tacı âdeta… Doğanın kucağında, yeşilin her tonunun günün her saatinde kendini gösterdiği, zeytinin, üzümün, yemişin, susamın hayat bulduğu yer.  

Bundan iki yıl öncesine kadar Selçuk ile ilgili bilgilerim ve ilişkim ancak bu kadarken, ilk kitabım Köy Köy Ege’nin yazımı aşamasında bu güzeller güzeli şehrin dört (Belevi, Çamlık, Gökçealan, Şirince) köyünü kitaba almakla başlayan samimiyetimiz gün geçtikçe artmaya başlamıştı.

Haftanın neredeyse bir günü mutlaka Selçuk’a gidiyor, Selçuk Köftecisi’nin çok sevdiğimiz köftelerinden yemeden dönmüyor, peynirimizi, zeytinimizi, ekmeğimizi alıyor, şehrin buluşma noktası Carpouza Cafe’de saatlerimizi geçiriyorduk. Günlerden bir gün yine aynı yerde yemek yerken, sahipleri Uzun ailesinin hikâyesini dinledim ve hemen kaleme aldım. Yazı Selçuk’ta çok ilgi gördü. Belediye, Ticaret Odası ve Selçuk yerel gazeteleri yazıyı paylaştı. Aradılar, tebrik ettiler, “Selçuk’umuzu tanıtan başka yazılar da yazabilirsiniz belki” dediler. Yazmaya devam ettim. Osman Can’ın halıcılık yolculuğunu anlatan “Düğümlerle Yola Çıkanlar” yazısı da Selçuk’ta oldukça ilgi gördü, Rekorlar Kitabı’na Giren Deve Güreşi Festivali’ni yazayım derken, bir de bakmışız ki, biz Selçuk’a daha da sık gider olmuşuz. Kale Mahallesi, 14 Mayıs Mahallesi, Kalesi, Müzesi, Efes’i gezerken, saatin kayışı koptu, Selçuk’ta yaptırırız, anahtarcı da onun çok yakınında derken, yolda yürürken esnafa selam vermeden geçmez olmuşuz. Kale Mahallesi’nde akşamüstü kapılarının önündeki banklarda oturup, sohbet ettiğimiz, Alasonyalı, Giritli dostlarımız olmuş.  

Bu böyle devam ederken ve neredeyse “Selçuk’a mı yerleşsek” diye düşünmeye başladığımız bir zamanda Sevgili Fergül Yücel’den gelen bir telefon beni oraya daha da yaklaştırıyor. Telefondaki ses “Semra’cığım, son zamanlarda Selçuk ile ilgili yazdığın yazıları okudum ve çok beğendim. Yeniden projelendirdiğimiz “İzmirim Kitapları” serisi için sen de Selçuk’u yazmak ister misin?” diye soruyor. Hiç düşünmüyorum bile… Elbette yazarım, diyorum, nasıl altından kalkacağımı bilmeden. “Nasıl olsa yazın iki ay yazlıktayız, Yoncaköy ise Selçuk’a çok yakın, her gün gider geliriz, daha çok araştırır, daha çok kişi ile görüşür, daha da çok okurum Selçuk’u anlamak için” diye düşünüyorum belki de… 

İçimde bir sevinç, bir coşku, bir heyecan…

Böylece yeni bir kitap yolculuğu başlıyor benim için…

Efsaneler, rivayetler diyor ki Amazon Kraliçesi Apasas, Bolluk ve Bereket Tanrıçası Kybele, Efes’in Güzeller Güzeli Ana Tanrıçası Artemis, İsa’nın ve tüm Hristiyan dünyasının anası Meryem buralarda yaşamışlar. Hepsi birer “Kraliçe Arı” gibi çalışkan ve üretken…

Ben Selçuk’ta soluduğum her nefeste enerjilerini hissediyorum zaten. Bu süreçte onlar da bana yardım ederler, başarırım diyorum ve başlıyorum çalışmaya…

Sence Selçuk’u en iyi ifade eden şey nedir, diye soruyorum kendi kendime…

İlk aklıma gelen Artemis oluyor. Ama arkasından “leylek”, “Mübadele”, “festival”, “Meryem”, “kazı”, “turizm”, “köy” derken bakıyorum ki; liste uzayacak, en iyisi sen bu kitabı onlara yazdır diyorum ve ilk olarak sözü Artemis’e veriyorum. Bakalım ondan sonra, kim gelecek?  

(Ege'de Bir Tanrıça Şehri Selçuk Aslında Efes kitabı ilk bölüm – Sunuş)

 Mart 2018 

 KÂBUS

Yataktan fırlayarak uyandığında kan ter içindeydi. Hâlâ gördüğü kâbusun etkisinde, “Ben onu vurmak istemedim, önce o bana silahını doğrulttu,” diye ağlıyordu. Karısı Meryem’in dürtükleyerek, “Ahmet’im sen kimseyi vurmadın, vurmayacaksın, yine o rüyayı gördün,” sözleriyle kendine geldiğinde pijamasının ıslak olduğunu fark etti. Bitmek tükenmek bilmeyen kâbusları uykusuna bu gece de musallat olmuş, bu defa teri yatak çarşaflarına dahi geçmişti.  Oysaki bu gece iyi uyumak, sabaha dinç kalkmak istiyordu. Zira ertesi gün tarlada çok işi vardı.

Yatağından kalkıp ışığı yaktı. Dolaptaki çamaşır çekmecesinden aldığı temiz çamaşır ve pijamayı giyerek yatağa döndü. Bu sırada karısı da çarşafı değiştiriyordu. Ahmet’in sıklıkla gördüğü kâbusa Meryem de alışmıştı ama yine de kocasının uykusundan bu şekilde uyanması onu hem çok ürkütüyor hem de çok üzüyordu.

Meryem’in de işi bitince yatağın kenarına yan yana oturdular. Ahmet Meryem’in ellerini tutarak, “Karıcığım seni de çok üzüyorum ama bu korkuyu kafamdan bir türlü atamıyorum. Soyumdan gelen birine silah çekmek zorunda kalırsam yaşayamam. Bunun olmaması için elimden ne geliyorsa yapacağım," dedikten sonra Meryem’i öptü ve “Sabah erken kalkacağız, hadi artık uyuyalım,” diyerek çarşafı mis gibi sabun kokan yatağa uzandı.

GERÇEK

Ahmet, 1935 yılının, sıcak yaz günleri bitip, sıradağların ardından ılık rüzgârların esmeye başladığı eylül ayının bir gece yarısında Makedonya’da doğdu.

 “Her nerede ve her ne şartta olursan ol, soyundan gelen bir askere asla silah çekmeyeceksin,” sözleriyle büyüdü.

Çocukluktan çıkıp, gençliğe adım attığından beri bu sözler içini kemiriyor, son zamanlarda rüyalarına daha da sık giriyordu. 

Kendisi bu uğurda başına geleceklere katlanmaya hazırdı da “Ya sevdiklerime bir şey olursa,” düşüncesiyle kahroluyordu.

Bu kâbustan kurtulmanın bedeli, “Atalarının yüzyıllar boyunca yaşadığı, emek verdiği toprakları bırakıp gitmek miydi?”  

Aslında onun da sıradan bir hayatı olabilirdi ama doğduğu coğrafyanın kaderine yazılanları değiştirmesi mümkün değildi. Zira “Göç” bu toprakların gerçeğiydi...