Deniz Baykal

Devlet ve siyaset adamı, 26. TBMM Başkanı, CHP genel başkanlarından, eski milletvekili ve bakanlardan  (D. 28 Temmuz 1938, Antalya – Ö. 11 Şubat 2013, Ankara). Babasının adı Hüseyin Hilmi, annesinin adı Feride’dir. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini (1959) bitirdi. İngilizce biliyordu.

Deniz Baykal, siyasetle, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde (SBF) öğrenciyken ilgilenmeye başladı. 1960’ta A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesine anayasa hukuku asistanı olarak girdi. 1963’te burada doktorasını tamamladı ve iki yıl ABD’de Colombia ve Berkeley üniversitelerinde çalıştı.

Öğrenci hareketleri içinde ve SBF’deki öğretim üyeliği döneminde “sosyal demokrat” olarak tanınan Baykal’a ilk aktif siyaset teklifi, İsmet İnönü’den sonra Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı olan Bülent Ecevit’ten geldi. Doçent olduğu yıl (1968) CHP'ye gi­rerek siyasal yaşama atıldı. 1971'den sonra Ecevit'in çıkardığı Özgür İnsan dergisin­de, ortanın solu politikası doğrultusundaki mali ve iktisadi görüşleri sa­vunan yazılar yazdı. 1973’te CHP listesinden Antalya Milletvekili seçilerek Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ne girdi. 1973-80 ve 1987-99 yılları arası, yine Antalya’dan seçilerek, milletvekilliği yaptı. Ecevit'in başkanlığındaki CHP-MSP koa­lisyon hükümetinde (26 Ocak -17 Kasım 1974) Maliye, yine Ecevit'in kurduğu hü­kümette (5 Ocak 1978-12 Kasım 1979) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı olarak gö­rev aldı, ayrıca parti yönetiminde görevler üstlendi.

Deniz Baykal sonraki yıllarda, partisinin katıldığı koalisyon hükümetlerinde Dışişleri Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı görevlerini üstlendi. 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra bir süre gözetim altında tutuldu ve beş yıl siyasetten uzaklaştırıldı. 1983’te yasaklı olmasına rağmen faaliyetlerini sürdürdüğü gerekçesiyle, önde gelen bir grup CHP ve AP’liyle birlikte Zincirbozan’da ikinci defa gözetim altına alındı. Eylül 1987’de Erdal İnönü’nün liderliğindeki Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SODEP)’den Antalya milletvekili seçildi. Bu partinin SHP ile birleşmesi nedeniyle SHP’li oldu. Bu partinin başkanlığı için iki kez adaylığını koydu ve kaybetti. Önce grup başkanvekilliği, ardından parti genel sekreterliği yaptı.

1990’da genel sekreterlikten istifa etti. CHP’nin yeniden açılması üzerine SHP’den ayrılarak CHP’ye geçti ve 9 Eylül 1992’de partisinin genel başkanı seçildi. 18 Şubat 1995’te SHP ve CHP partilerinin bütünleşme kurultayında aday olmadı ve genel başkanlıktan ayrıldı.

Baykal, 9 Eylül 1995’te bu iki partinin CHP çatısı altında birleşmelerinden sonra yeniden genel başkanlığa seçildi. 30 Ekim 1995’te kurulan DYP-CHP Koalisyon Hükümetinde Başbakan Yardımcılığı ve Dışişleri Bakanlığı görevlerini üstlendi. 53. Hükümet kurulunca bu görevlerinden ayrıldı. 23-24 Mayıs 1998’de yapılan olağan CHP Kurultayında bir defa daha genel başkan seçildi. Ancak, 18 Nisan 1999 genel seçimlerinde partisinin barajı aşamayarak TBMM dışında kalması sonucunda, 1992-99 yılları arasında sürdürdüğü CHP Genel Başkanlığı görevini kendi isteği ile bıraktı. Yerine seçilen Altan Öymen, 1 Ekim 2000 tarihinde yapılan 11.Olağanüstü Kongrede, Baykal’ın yeniden aday olması üzerine seçimi kaybetti.

Genel başkanı olduğu CHP, 3 Kasım 2002 genel seçimlerinde CHP % 19.4 oyla 177 milletvekili çıkardı ve ikinci sırada bir sonuçla ana muhalefet partisi oldu. Baykal bu seçimle yeniden Antalya Milletvekili olarak Meclis’e girdi ve ana muhalefet lideri oldu. 2003 Ekim ayında 30. Kurultayda tekrar genel başkanlığa seçildi. 2004 Temmuz ayında muhaliflerden Mustafa Sarıgül'e karşı mücadele verdiği olağanüstü kurultayda güvenoyu aldı. 29 Ocak 2005'te yapılan CHP Olağanüstü Kurultayı'nda, rakibi Mustafa Sarıgül'ü yenerek genel başkanlık görevini sürdürdü. 19-20 Kasım'da toplanan 31.Olağan Kurultayda yeniden genel başkanlığa seçildi. 2007 seçimlerinden önce CHP'nin de içinde bulunduğu sol ittifak, 22 Temmuz 2007'de yapılan Genel Seçimleri'nde % 20,8 oy aldı.

Deniz Baykal, 26 Nisan 2008'de yapılan CHP 32. Olağan Kurultayı'nda tekrar genel başkan seçildi. Parti içindeki muhaliflerini etkisiz hale getiren Deniz Baykal, eski sol politikalardan uzak, “Anadolu Solu” olarak adlandırdığı yeni bir çizgi izlemeye başladı. Bu çizgide devam ederken siyasi bir kaza sonucu geriye çekilmek zorunda kaldı. İnternet yoluyla gündeme gelen bir kaset skandalı nedeniyle 10 Mayıs 2010 tarihinde genel başkanlık görevinden istifa ettiğini açıkladı.

Deniz Baykal, 12 Haziran 2011, 7 Haziran 2015 ve 1 Kasım 2015 genel seçimlerinde CHP'den Antalya milletvekili seçildi. 2015 genel seçimlerinden sonra meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla 23 Haziran 2015 günü 25. Dönemin ilk oturumunu açtı ve yeni TBMM Başkanı İsmet Yılmaz seçilene kadar Meclis Başkanlığına vekâlet etti. 24 Haziran 2015 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi tarafından 30 Haziran 2015'te yapılacak TBMM başkanlık seçimleri için TBMM başkan adayı olarak gösterildi. Seçimde 1. turda 125, 2. turda 128, 3. turda 129 ve 4. turda 182 oy alarak seçimi kaybetti. Son turdaki rakibi İsmet Yılmaz 258 oy ile 1. olup 26. TBMM Başkanı oldu. 1 Kasım 2015 seçimlerinden sonra yine meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla yeni başkan seçilene kadar oturumları yönetti.

1963'te Olcay Baykal'la yaptığı evlilikten biri kız (Aslı Baykal), biri erkek (Ataç Baykal) iki çocuk ve üç torunu vardır.

Deniz Baykal’ın siyaset bilimi alanındaki makaleleri çeşitli gazete ve dergilerde yer almış; görüşlerinin bir bölümü CHP ve Anadolu Solu (söyleşi, yay. haz. Ahmet Hakan Coşkun, 2001) adlı kitapta toplanmıştır. Bunların dışında Siyasal Katılma (1970) adlı bir araştırması, ayrıca ders kitapları vardır.

Vefatı:

Eski CHP Genel Başkanı, Antalya Milletvekili Deniz Baykal, 85 yaşında iken 11 Şubat 2023 günü sabahı Ankara’daki evinde uyurken vefat etti.

Haberi sosyal medya hesabından duyuran CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, “Genel Başkanımız, Türkiye ve Cumhuriyet Halk Partimizin sevdalısı, Antalya milletvekilimiz, kıymetli büyüğümüz Sayın Deniz Baykal’ın vefatını büyük bir üzüntü ile öğrendim. Bize mücadelelerle dolu bir hayat öyküsünü miras bıraktı. Milletimizin başı sağ olsun” diye yazdı.

Deniz Baykal'ın kızı Aslı Baykal, "Babam bu sabah evinde uykusunda vefat etti. Hepimizi başı sağ olsun" dedi.

Baykal'ın cenaze merasimine ilişkin ayrıntılar ise CHP Antalya İl Başkanlığı tarafından paylaşıldı. Baykal için ilk tören 14 Şubat 2023 Salı günü saat 10.00’da Cumhuriyet Halk Partisi Genel Merkezi'nde yapıldı. Ardından saat 11.30’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde düzenlenecek törenin ardından Ahmet Hamdi Akseki Camii'nde kılınacak namazdan sonra Devlet Mezarlığı'nda defnedildi.

KAYNAKÇA: İhsan Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Devlet Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 1, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi / Milliyet, Cilt, 3), Yurt Ansiklopedisi (Anadolu Yayıncılık, 2. cilt), Hürriyet (10.05.2010), TBMM Albümü 3. Cilt 1983-2010 (2010), Deniz Baykal görevi İsmail Kahraman’a devretti (milliyet.com.tr, 22.11.2015), Deniz Baykal (enerji.gov.tr, erişim: 20.02.2016), Eski CHP Genel Başkanı, Antalya Milletvekili Deniz Baykal yaşamını yitirdi (cumhuriyet.com.tr, 11 Şubat 2023).