Kasım Gülek

Devlet ve siyaset adamı (D. 1905, Adana – Ö. 1996, ABD). Mustafa Rifat Bey ile Tayyibe Hanımın oğlu, Adana eski milletvekili Tayibe Gülek’in babasıdır. Babası İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Çukurova sorumlusu olduğu için küçük yaştan itibaren memleket sorunlarının konuşulup tartışıldığı bir ortamda büyümüştü. İlkokulu Adana Turan Mektebi’nde, ortaokulu Mektebi Sultanî (Galatasaray Lisesi) orta kısmında, liseyi Robert College (1926)’de okudu. Paris’teki Ecole des Sciences Politiques’i (Siyasal Bilgiler Okulu) bitirdikten sonra (1930), Columbia Üniversitesi (ABD)’nde başladığı ekonomi yüksek lisans öğrenimini Cambridge ve Berlin üniversitelerinde okuyarak tamamladı (1931-33). Ardından, Columbia Üniversitesi’nde ekonomi dalında doktora yaptı. Daha sonra Rockefeller Vakfı’ından aldığı bursla, Londra Üniversitesi ile Keynes’in öğrencisi olduğu Cambridge Üniversitesi’nde ekonomi ve maliye bölümlerinde öğrenim gördü. Almanya’da Berlin ve Hamburg Üniversitelerinde doktora sonrası çalışmalar yaparak hukuk eğitimini tamamladı.

Mustafa Kemal Atatürk’ün isteği üzerine siyasete giren Kasım Gülek, 1940 yılında Bilecik’ten milletvekili seçilerek Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ne girdi ve iki dönem Bilecik Milletvekilliği yaptıktan sonra 1946 Genel Seçimlerinde Adana’dan milletvekili seçildi. Bu dönemde TBMM Ticaret Komisyonu Başkanlığı yapan Gülek, 1947’de Hasan Saka Hükümeti’nin en genç bakanı olarak Bayındırlık Bakanlığı’na, 1948’de de Ulaştırma Bakanlığı’na getirildi. 1949 yılında Kore’ye giderek orada yeni göreve başlamış olan Birleşmiş Milletler Kore Komisyonu’nun Başkanlığına seçildi.

 1950 seçimlerinde büyük yenilgiye uğrayan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)’nin Genel Sekreteri seçme yetkisinin Parti Meclisi’nden alınarak delegelere verildiği ilk kurultay olan VIII. CHP Kurultay’ında Genel Sekreterliğe seçildi. Bundan sonra XV. Kurultay’a kadar yapılan tüm kurultaylarda da CHP Genel Sekreterliğine seçilen Gülek, 1950 ile 1959 yılları arası aralıksız olarak CHP Genel Sekreterliği görevini sürdürdü. Gülek, yoğun memleket gezileri sayesinde siyaseti halkla iç içe yapan ve ‘çarıklı politikacı’ lakabı ile anılan siyasetçi olarak tanındı. CHP’nin yeniden güçlenmesinde büyük rol oynadı. 1959 yılında genel sekreterlik görevinden istifa etti. 1961 yılında Adana İli temsilcisi olarak Temsilciler Meclisi üyeliğine seçildi.

1961 ve 1965 yıllarında Adana’dan milletvekili seçilen Gülek, CHP’den istifa ederek bağımsız milletvekili olarak kaldı, 1969 seçimlerine katılmadı. Daha sonra Cumhurbaşkanlığı kontenjanından Cumhuriyet Senatosu üyeliğine seçildi ve 1973 yılına kadar bu görevde kaldı. 57. Bülent Ecevit Hükümeti’nde Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak görev aldı.  

Kasım Gülek’in uluslararası kariyerinde Birleşmiş Milletler Kore Komisyonu Başkanlığı, Kuzey Atlantik Asamblesi Başkanlığı, Avrupa Konseyi Kurucu Üyeliği, Avrupa Konseyi Parlamenter Asamblesi Başkan Yardımcılığı, NATO Parlamenterler Konferansı Başkan Yardımcılığı, Atlantik Enstitüsü Başkanlığı, Doğu Akdeniz Kalkınma Enstitüsü İkinci Başkanlığı görevleri bulunmaktadır.

Türk siyasi tarihinin en başarılı ve en eğitimli politikacılarından birisiydi. 1949 yılından itibaren Avrupa Konseyi Asamb­lesinde üye olan ve ikinci başkanlığa seçilen Gülek,  NATO Parlamenterleri Konferansında da üye olarak bulundu. Ayrıca Politik Komisyon Başkanı ve Birleşmiş Milletler Kore Komis­yonu başkanı olarak uluslararası siyasi kuruluşlarda görev aldı.

Kasım Gülek, geç yaşlarında Nilüfer Hanımla evlenmiş ve 58 sekiz yaşındayken bu evlilikten, XXI. Dönem Adana Milletvekili olan kızı Tayyibe Gülek ile oğlu Mustafa Rıfat dünyaya gelmişti. Kasım Gülek yedi dil biliyordu ve ölmeden önce Çince öğrenmeye çalışıyordu. 1996 yılında 91 yaşındayken, tedavi görmekte olduğu ABD’de öldü ve cenazesi Türkiye’ye getirildi. Ankara Anıttepe Camisi’nde kılınan cenaze namazını, vasiyeti üzerine, Fethullah Gülen kıldırdı. Cenazesi Adana’ya götürülerek aile mezarlığında toprağa verildi.

Gülek’in Ankara’daki cenaze töreninde Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, RP Genel Başkanı Necmettin Erbakan, CKMP eski Genel Başkanı Osman Bölükbaşı, MHP Genel Başkanı Alparslan Türkeş, DSP Genel Başkanı Bülent Ecevit, CHP Genel Başkanı Deniz Baykal, Meclis Başkanı Süleyman Arif Emre ve Aydın Menderes gibi hemen her siyasi partiden ve görüşten insan vardı.

“Gazete arşivleri, anı kitapları, geçmişin tanıkları Kasım Gülek’i anlatırken bir noktada birleşiyorlar: Çok renkli bir kişilik. Yakup Kadri onun için ‘eksantrik’ tanımını yapıyor, Metin Toker biraz ‘gayrıciddi’ bulduğunu söylüyor. Halk çok seviyor. Aydınlar ‘popülist’ olmakla suçluyor. Kim ne derse desin Kasım Gülek, 1950-60 yıllarında CHP'nin uzun muhalefet döneminde partide değişim rüzgarları estiren bir politikacıydı. Hamamda düzenlediği basın toplantısıyla, tanıdık tanımadık herkesin elini sıkmasıyla ünlendi. Güleryüzlü politikacı imajını Türk siyasi hayatına soktu.” (Hürriyet, 25 Nisan 1999)

“Sekiz yabancı dil biliyormuş / Kasım Gülek efendi / Bir de Türkçe öğrense / Dokuz ederdi” (Cemal Süreya)

HAKKINDA: Afşin Oktay - Kemal Bağlum / Biyografiler Ansiklopedisi (1959), Hakkı Devrim / Türkiye Ansiklopedisi  (c.2, 1974), Yurt Ansiklopedisi (c.1, 1981), Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi (9. cilt, 1986).