Devlet
ve siyaset adamı, 26. TBMM Başkanı, CHP genel başkanlarından, eski milletvekili
ve bakanlardan (D. 28 Temmuz 1938,
Antalya – Ö. 11 Şubat 2013, Ankara). Babasının adı Hüseyin Hilmi, annesinin adı
Feride’dir. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini (1959) bitirdi. İngilizce
biliyordu.
Deniz
Baykal, siyasetle, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde (SBF) öğrenciyken
ilgilenmeye başladı. 1960’ta A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesine anayasa hukuku
asistanı olarak girdi. 1963’te burada doktorasını tamamladı ve iki yıl ABD’de
Colombia ve Berkeley üniversitelerinde çalıştı.
Öğrenci
hareketleri içinde ve SBF’deki öğretim üyeliği döneminde “sosyal demokrat”
olarak tanınan Baykal’a ilk aktif siyaset teklifi, İsmet İnönü’den sonra
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı olan Bülent Ecevit’ten geldi.
Doçent olduğu yıl (1968) CHP'ye girerek siyasal yaşama atıldı. 1971'den sonra
Ecevit'in çıkardığı Özgür İnsan dergisinde,
ortanın solu politikası doğrultusundaki mali ve iktisadi görüşleri savunan
yazılar yazdı. 1973’te CHP listesinden Antalya Milletvekili seçilerek Türkiye
Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ne girdi. 1973-80 ve 1987-99 yılları arası, yine
Antalya’dan seçilerek, milletvekilliği yaptı. Ecevit'in başkanlığındaki CHP-MSP
koalisyon hükümetinde (26 Ocak -17 Kasım 1974) Maliye, yine Ecevit'in kurduğu
hükümette (5 Ocak 1978-12 Kasım 1979) Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanı olarak görev aldı, ayrıca parti
yönetiminde görevler üstlendi.
Deniz
Baykal sonraki yıllarda, partisinin katıldığı koalisyon hükümetlerinde
Dışişleri Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı görevlerini üstlendi. 12 Eylül
1980 askeri darbesinden sonra bir süre gözetim altında tutuldu ve beş yıl
siyasetten uzaklaştırıldı. 1983’te yasaklı olmasına rağmen faaliyetlerini
sürdürdüğü gerekçesiyle, önde gelen bir grup CHP ve AP’liyle birlikte
Zincirbozan’da ikinci defa gözetim altına alındı. Eylül 1987’de Erdal İnönü’nün
liderliğindeki Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SODEP)’den Antalya milletvekili
seçildi. Bu partinin SHP ile birleşmesi nedeniyle SHP’li oldu. Bu partinin başkanlığı için iki kez adaylığını koydu ve kaybetti. Önce grup başkanvekilliği, ardından parti genel
sekreterliği yaptı.
1990’da
genel sekreterlikten istifa etti. CHP’nin yeniden açılması üzerine SHP’den
ayrılarak CHP’ye geçti ve 9 Eylül 1992’de partisinin genel başkanı seçildi. 18
Şubat 1995’te SHP ve CHP partilerinin bütünleşme kurultayında aday olmadı ve
genel başkanlıktan ayrıldı.
Baykal,
9 Eylül 1995’te bu iki partinin CHP çatısı altında birleşmelerinden sonra yeniden
genel başkanlığa seçildi. 30 Ekim 1995’te kurulan DYP-CHP Koalisyon Hükümetinde
Başbakan Yardımcılığı ve Dışişleri Bakanlığı görevlerini üstlendi. 53. Hükümet
kurulunca bu görevlerinden ayrıldı. 23-24 Mayıs 1998’de yapılan olağan CHP
Kurultayında bir defa daha genel başkan seçildi. Ancak, 18 Nisan 1999 genel
seçimlerinde partisinin barajı aşamayarak TBMM dışında kalması sonucunda,
1992-99 yılları arasında sürdürdüğü CHP Genel Başkanlığı görevini kendi isteği
ile bıraktı. Yerine seçilen Altan Öymen, 1 Ekim 2000
tarihinde yapılan 11.Olağanüstü Kongrede, Baykal’ın yeniden aday olması üzerine
seçimi kaybetti.
Genel
başkanı olduğu CHP, 3 Kasım 2002 genel seçimlerinde CHP %
19.4 oyla 177 milletvekili çıkardı ve ikinci sırada bir sonuçla ana muhalefet
partisi oldu. Baykal bu seçimle yeniden Antalya Milletvekili olarak Meclis’e
girdi ve ana muhalefet lideri oldu. 2003 Ekim ayında 30. Kurultayda tekrar
genel başkanlığa seçildi. 2004 Temmuz ayında muhaliflerden Mustafa Sarıgül'e
karşı mücadele verdiği olağanüstü kurultayda güvenoyu aldı. 29 Ocak 2005'te
yapılan CHP Olağanüstü Kurultayı'nda, rakibi Mustafa Sarıgül'ü yenerek genel
başkanlık görevini sürdürdü. 19-20 Kasım'da toplanan 31.Olağan Kurultayda
yeniden genel başkanlığa seçildi. 2007 seçimlerinden önce CHP'nin de içinde
bulunduğu sol ittifak, 22 Temmuz 2007'de yapılan Genel Seçimleri'nde % 20,8 oy
aldı.
Deniz
Baykal, 26 Nisan 2008'de yapılan CHP 32. Olağan Kurultayı'nda tekrar genel
başkan seçildi. Parti içindeki muhaliflerini etkisiz hale getiren Deniz Baykal,
eski sol politikalardan uzak, “Anadolu Solu” olarak adlandırdığı yeni bir çizgi
izlemeye başladı. Bu çizgide devam ederken siyasi bir kaza sonucu geriye
çekilmek zorunda kaldı. İnternet yoluyla gündeme gelen bir kaset skandalı
nedeniyle 10 Mayıs 2010 tarihinde genel başkanlık görevinden istifa ettiğini
açıkladı.
Deniz
Baykal, 12 Haziran 2011, 7 Haziran 2015 ve 1 Kasım 2015 genel seçimlerinde
CHP'den Antalya milletvekili seçildi. 2015 genel seçimlerinden sonra meclisin
en yaşlı üyesi sıfatıyla 23 Haziran 2015 günü 25. Dönemin ilk oturumunu açtı ve
yeni TBMM Başkanı İsmet Yılmaz seçilene kadar Meclis Başkanlığına vekâlet etti.
24 Haziran 2015 tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi tarafından 30 Haziran 2015'te
yapılacak TBMM başkanlık seçimleri için TBMM başkan adayı olarak gösterildi.
Seçimde 1. turda 125, 2. turda 128, 3. turda 129 ve 4. turda 182 oy alarak
seçimi kaybetti. Son turdaki rakibi İsmet Yılmaz 258 oy ile 1. olup 26. TBMM
Başkanı oldu. 1 Kasım 2015 seçimlerinden sonra yine meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla
yeni başkan seçilene kadar oturumları yönetti.
1963'te
Olcay Baykal'la yaptığı evlilikten biri kız (Aslı Baykal), biri erkek (Ataç
Baykal) iki çocuk ve üç torunu vardır.
Deniz
Baykal’ın siyaset bilimi alanındaki makaleleri çeşitli gazete ve dergilerde yer
almış; görüşlerinin bir bölümü CHP ve Anadolu Solu (söyleşi,
yay. haz. Ahmet Hakan Coşkun, 2001) adlı
kitapta toplanmıştır. Bunların dışında Siyasal Katılma (1970)
adlı bir araştırması, ayrıca ders kitapları vardır.
Vefatı:
Eski
CHP Genel Başkanı, Antalya Milletvekili Deniz Baykal, 85 yaşında iken 11 Şubat
2023 günü sabahı Ankara’daki evinde uyurken vefat etti.
Haberi
sosyal medya hesabından duyuran CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, “Genel
Başkanımız, Türkiye ve Cumhuriyet Halk Partimizin sevdalısı, Antalya
milletvekilimiz, kıymetli büyüğümüz Sayın Deniz Baykal’ın vefatını büyük bir
üzüntü ile öğrendim. Bize mücadelelerle dolu bir hayat öyküsünü miras bıraktı.
Milletimizin başı sağ olsun” diye yazdı.
Deniz
Baykal'ın kızı Aslı Baykal, "Babam bu sabah evinde uykusunda vefat etti.
Hepimizi başı sağ olsun" dedi.
Baykal'ın
cenaze merasimine ilişkin ayrıntılar ise CHP Antalya İl Başkanlığı tarafından
paylaşıldı. Baykal için ilk tören 14 Şubat 2023 Salı günü saat 10.00’da
Cumhuriyet Halk Partisi Genel Merkezi'nde yapıldı. Ardından saat 11.30’da
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde düzenlenecek törenin ardından Ahmet Hamdi
Akseki Camii'nde kılınacak namazdan sonra Devlet Mezarlığı'nda defnedildi.
KAYNAKÇA:
İhsan Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) - Resimli ve Metin
Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2.
bas. 2007) – Ünlü Devlet Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 1, 2013)
- Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi / Milliyet,
Cilt, 3), Yurt Ansiklopedisi (Anadolu Yayıncılık, 2.
cilt), Hürriyet (10.05.2010), TBMM Albümü 3. Cilt 1983-2010 (2010), Deniz
Baykal görevi İsmail Kahraman’a devretti (milliyet.com.tr, 22.11.2015), Deniz
Baykal (enerji.gov.tr, erişim: 20.02.2016), Eski
CHP Genel Başkanı, Antalya Milletvekili Deniz Baykal yaşamını yitirdi
(cumhuriyet.com.tr, 11 Şubat 2023).