Mustafa Sıdkî Efendi

Alim ve şair. Sosyolog ve şair Ziya Gökâlp'ın dedesidir. Müftü Hacı Hüseyin Sâbir Efendi'nin oğludur. M. Nihad Gökâlp'ın "Ağabeyim Ziya Gökalp'ın Hayatı" adlı yazı­sında bu zât için şöyle deniliyor:

"Müfti Haci Hüseyin Sâbir Efendi'nin oğlu Mustafa. Sıdkî Efendi, Diyarbekir'de tahsilini ikmal ettikten sonra İstanbul'a gitmiş ve Bab-i Âli'de Kalem'e devam etmiş; Sadrâzam Erzurumlu merhum Küçük-Said Paşa ile; Manastır'da Vâli, Selânik'de Belediye Reisi (ve) Diyarbekir'­de (1319 da 10 ay) Vâli olan (Mehmed) Fâik Paşa, Mustafa Sıdkî Efen­di'nin kalem ve fikir arkadaşlarıdır. Bu zât, Rumeli, Anadolu, Şarkî- Anadolu vilâyetlerinde Mâliye ve Mülkiye memuriyetlerinde, Van Def­terdarlığı'nda ve bir Heyet dâhilinde İkinci-Âza olarak İran'da bulun­muş; son günlerinde Diyarbekir'in Nusaybin Kazası Kaymakamlığı'nı kabul ederek Nusaybin'e gelmiş ve burada 294 (1878) tarihinden sonra vefat etmiş. Hazreti Ali Evlâdından İmâm Zeynelâbidîn Hazretleri'nin Nusaybin'deki Türbesi'nde medfundur. Bu zât Çermik'li meşhur ulemâ­dan Müfti Derviş Efendi'nin damadıdır. Harbi umumîde Cebelilübnan Mutasarrıfı ve Beyrut Vâlisi olan (ve çok güzel ciltli zengin kütüphane­sini Diyarbekir'e armağan eden) Diyarbekirli İsmail Hakkı Bey, Müfti Derviş Efendi'nin torunudur.

"Mustafa Sıdkî Efendi'nin vefatından evvel muamele-i resmiyye yapılmadığından dolayı oğullarına intikal etmeyen sipahiliğe âid zeamet köyleri mahlûl kalmış, yani hazine-i mâliyeye geçmiştir. Bu köyler, ev­velce ismi geçen Hacı Ali Ağa ve Abdullah Ağalar'dan Müfti Hüseyin Sâbir Efendi'ye ve (ondan da) Mustafa Sıdkî Efendi'ye intikal etmiştir. Bu köyler Diyarbekir-Ovası'nda Dicle kenarında Altunakar ve Behrâmki nâhiyelerinde olup, merkezi Kırk direk köyü ve bunun ittisalindeki dağ­lık mıntıkada Sürgücü nâhiyesinde birkaç köy olup, merkezi Deriş kö­yüdür.

"Mustafa Sıdkî Efendi'nin oğulları Haci Hasib Efendi ve Mehmed Tevfik Efendi ve genç iken ölen Abdullah ve Mehmed Efendiler'dir. Müfti Derviş Efendi'nin kızı olan Hadice Hanım, oğulları Haci Hasib ve Meh­med Tevfik Efendiler'in mükemmel tahsil ve terbiyesi için Diyarbekir'de kalıyor ve çocuklarını pek yüksek bir suretde tahsil ettirmeğe muvaf­fak oluyor. Zevci Mustafa Sıdkî Efendi tahvil-i memuriyet ettikçe çocuklarının yanına geliyor."

Müzedeki "Diyarbekir" gazetesi koleksiyonunda bu zâta âit ancak şu kayıt bulunabildi: "Vakaayi'-i Vilâyet. Malatya Sancağı dâhilinde kâin Hınsimansur (şimdiki: Adıyaman) Kazası Kaymakamlığı'na Rütbe-i Sâniyye ashâb-i ma'ârif nisâbından ve Diyarbekir'in eşref hânedânından sâbık Siverek Kazası Kaimmakamı izzetlü (Mustafa) Sıdkî Efendi tayîn buyurulmuştur." (21 Kânunevvel 1876 tarih ve 374. sayı).

Abdülgani Bulduk Bey'in "Diyarbekir Tarihi"nin ikinci cildinin "Şu'arâ" bölümünde (292. s.) şu kayıt vardır:

"Mustafa Sıdkî ismi Müfti sınıfında geçen Hüseyin Sâbir Efendi'nin oğludur. Birçok kaymakamlıklarda bulunmuş. Nusaybin'de Kayma­kamlığında vefat etmiştir. (Meşhur Diyarbekirli şâire) Sırrî Hanım'ın hemşiresi (ablası) Hadîce İffet Hanım'la müşâareleri vardır. İffet Ha­nım, Mustafa Efendi'nin gazelini tahmîs etmişdir.

Rahmetli Abdülgani Bulduk tarafından M. Nihad Gökalp'a 31.V.1950 günü yazdırılan Mustafa Sıdkî'ye âit gazel'in bulunduğu kâğıt da Müze'dedir. Bu gazeli Millet Kütüphanesi-Ali Emirî Kütüphanesi "Manzum Âsar" bölümündeki çoğu Diyarbekirlilere âit olup Diyarbekir'de yazıl­mış bulunan 600 sayılı şiir mecmuasında ve şehrimizdeki Nakibler'den Osman Ocak Bey'in kütüphanesindeki bir mecmuada da görmekteyiz."

KAYNAK: M. Fahrettin Kırzıoğlu / Yazılı vesikalara göre Ziya Gökalp Müzesi ve Ziya Gökalp (1956, s. 17), Şevket Beysanoğlu / Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları (2. bas. 1996, c. 1, s. 356-358), İhsan Işık / Diyarbakır Ansiklopedisi (2013) ) – Geçmişten Günümüze Diyarbakırlı İlim Adamları Yazarlar ve Sanatçılar (2014) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (C. 12, 2015).