İslâm bilgini (D. ? Kastamonu - Ö. 1495-96?, İstanbul). Fatih devri âlimlerinden. Babası Hatipzade Tacettin İbrahim Efendi’dir. İlköğrenimini İznik’te müderris olan babasından alan Hatipzade daha sonra dönemin önemli bilginlerinden Hızır Bey ve Alâaddin et-Tusî’den öğrenim gördü. İlmî yönden Fahreddin er-Razî okuluna bağlıdır. Fatih’in öğretmenidir. İlk görevine İznik Orhan Gazi Medresesinde başladı. Burada yaptığı çalışmalarla dikkati çekti ve 1470’te Sahn-ı Semân Medresesine tayin edildi. İlk müderrislerinden olduğu bu medresenin baş müderrisliğine kadar yükseldi. Bir ara Fatih Sultan Mehmet ile arası açılıp görevinden uzaklaştırıldıysa da Molla Güranî’nin araya girmesiyle görevine döndü. Zamanla padişahın güven ve takdirini yeniden kazanarak özel hocası oldu. Yaptığı tartışmalarla bu özel konumunu kullanarak üstünlük sağlama hevesini fark eden Fatih, onu saraydan uzaklaştırdı. Vefatına kadar İstanbul’da çeşitli medreselerde müderrislik görevini sürdürdü. İbn Kemal, Fenarîzade Muhyiddin Çelebi, Fenarîzade Muhyiddin Mehmet Şah, Tacizade Cafer Çelebi, Zeyrekzade Ahmet Rükneddin gibi çok sayıda bilginin yetişmesinde emeği geçti.
Kendisini akranlarından üstün gören, aşırı derecede tartışma düşkünü ve baskın çıkmak için her türlü çareye başvuran kişiliğiyle zaman zaman kendisini güç durumlara düşürdü. Molla Lütfi’nin idamında da başı o çekti. Bilginlerin idarecilerden üstün olduğunu düşünürdü. II. Bayezid’i ziyaretinde el öpmeyip tokalaşmakla yetindi. Vefat edince Eyüp’te Ali Kuşçu’nun mezarının yanına gömüldü.
BAŞLICA ESERLERİ:
Hâşiye alâ Şerhi’l-Vikâye, Risâle fi Bahsi’l ilm ve’l-Kelâm, el Ecvibetü’t-Tisa,Ta’lîkat alâ Hâşiyeti Tecrîd, Ta’lîkat alâ Evâili’l-Keşşâf, Hâşiye alâ Evâili Şerhi’l-Mevâkıf, Hâşiyetü Telvîh, Risâle fî Beyâni Fezâili’l-Cihâd, Risâle fî Bahsi’r-Rü’yet ve’l-Kelâm, Hâşiye alâ Evâili Şerhi’l-Muhtasar, Hâşiye alâ Mukaddimeti’l-Erbaa, Risâle fî Ta’yîni Cihâti’l-Kıble.
HAKKINDA: Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri I (1972), İsmail Hakkı Uzunçarşılı / Kastamonu Meşâhiri - Meşhurları (haz. Mustafa Eski, 1990), Mehmed Süreyya / Sicill-i Osmanî (Eski yazıdan aktaran Seyit Ali Kahraman, yay. haz. Nuri Akbayar, c. 3, 1996, s. 1001; c. 4, s. 1109), Şükrü Özen / Osmanlılar Ansiklopedisi (c. 2, 1999, s. 227-28), Nail Tan - Özdemir Tan / Gurur Kaynağımız Kastamonulular IV (2005).
