Hukukçu,
gazeteci-yazar (D. 1883, Serez / Selanik – Ö. 1961, Nice / Fransa). Asıl adı
Moiz Kohen olup sonradan Munis Tekinalp adını aldı. Babası haham olan Tekinalp,
Yahudi bir aileye mensup olarak dünyaya geldi. Alliance Okulu’nda öğrenim gördü
ve Hukuk Mekteb-i Âlisi (Hukuk Fakültesi)’nden mezun oldu. Selanik’te çıkan Asır isimli Türkçe bir gazetede yazıları
yayımlandı ve bir dönem avukatlık yaptı. Burada İttihad ve Terraki Cemiyeti’ne
üye oldu. Ziya Gökalp yönetimindeki kültür çevresinde çeşitli görevler aldı.
Meşrutiyet’in ilanından (1908) sonra Selanik Vilayet Meclisi’ne seçildi.
1912’de
Selanik’in Yunanlılarca işgali üzerine Viyana’ya gitti, oradan da Türkiye’ye
gelip İstanbul’a yerleşti. 1914-18 yılları arasında Hukuk Mekteb-i Alisinde
profesör yardımcılığı yaptı. 1910’da İktisadiyat Mecmuası adında bir
gazete çıkarttı. Aralarında Yunus Nadi’nin de bulunduğu Ulusal Kültür Birliği kurucuları arasında yer aldı (1928). Türk Dil
Kurumu ve İstanbul Belediyesi Meclisi üyesi (1945–50) oldu. 1948’de İstanbul
Üniversitesi Basına 50 Yıl Hizmet Verenler ödülünü aldı. 1954–57 seçimlerinde
Cumhuriyet Halk Partisinden milletvekili adayı oldu; fakat meclise giremedi.
Yazıları
Yeni Asır, Rumeli, İttihad ve Terakki (Selanik), Vatan, Cumhuriyet, Hürriyet,
Son Posta gazetelerinde yayımlandı. Ziya Gökalp’ın etkisiyle Türkçülüğü ve
serbest pazar ekonomisini savundu. Türkiye’deki Yahudileri Türkleşmeye ikna
etme amaçlı yazılar yazdı.
“Yazar, gazeteci, avukat ve tüccar
Tekinalp, cemaatinde hem kınandı hem beğenildi. Sivrilmiş biriydi. Kimine göre
de oportünist olarak bilinirdi. Günümüzde pek tanınmıyor. Tarihçiler onun iyi
bir Kemalist olduğunu düşünüyor.
“Kitabımda
da belirttim. Kohen’in yaptıklarında her şey iç içe. Çıkar da var, ülkesine
hizmet isteği de, inanç da...”
“20’li
yaşlarındayken, “Türkçe konuşalım, Türkleşelim...” demeye başlıyor Moiz Kohen.
Bunu bütün hayatı boyunca da sürdürüyor. Ne kadarı, yaşadığı ülkeye vefa ne
kadarı kendince, cemaatine iyilik? Hepsi var. Ayrıca o dönemde, Osmanlı Yahudilerinde
Türkleştirme akımı yaygın. Moiz Kohen onların en ileri saftaki neferlerinden.
Çünkü Türkleştirme söz konusu dönemde Yahudiler için trendy bir şey.
“Kendine
hayrı dokunduğunu söylemek zor. Belki uzun vadede Yahudi cemaatine, yaşadığı
ülkeyle uyum içinde yaşama yollarını gösterenlerden biri: Ya kalk git ya da
burada yaşayacaksan, buranın bir vatandaşı gibi hisset diyenlerden...
“Sevgilisi
Nadya diyor ki ‘Sen her zaman, herkesten özür dilemeye biraz meyillisin’.
Gerçekten de yaşamı uzun bir özür dileme süreci gibi... Sanki Yahudi olduğu
için bile... Özürden ziyade, ‘Ben de herkes gibi olayım’ isteği var. Sanki
kenarda kalmış, başkalarının oyunlarına katılamamış bir çocuğun büyüdüğü
zamanki davranışı gibi... İsmim herkesinki gibi olsun, herkes gibi konuşayım,
kabul göreyim, sevileyim, beğenileyim...
“Attığı
her adım için samimi olduğunu söyleyemem. Ama bazılarında, “Kemalizm” kitabında
ve bu konuyla ilgili düşüncelerinde samimi bence.
“Kemalistler, Moiz Kohen’in iyi bir Kemalist
olduğunu düşünüyor. Konuştuğum tarihçilerin çoğu, bu kitabı son derece ciddiye
alınması gereken bir inceleme olarak görüyor. Millî ekonomiyle ilgili yazılar
yazarken Varlık Vergisi’ne maruz kalıyor. Evini satmak zorunda kalıyor. Niye
onu koruyan kimse çıkmadı, onca çalışmasından sonra? Onu koruyanı, kollayanı
çıkmıştır belki de biz bilmiyoruz. Varlık Vergisi öylesine keyfi bir
uygulamaydı ki, aksi takdirde belki varlıklı olmamasına rağmen daha da büyük
bir miktar tarh edilirdi ona; 60 yaşını geçmiş olmasına rağmen Aşkale’ye de
yollanırdı.
“Kohen,
son yıllarında Nice’te fahri başkonsolosluk yapmak istiyor ama Yahudi olduğu
gerekçesiyle Türk hükümeti bunu reddediyor. Ben bunun doğruluğundan emin
değilim ama yeğeninden gelen e-postayı olduğu gibi yayımlayıp kararı okura bıraktım.
Moiz
Kohen’in, yazmayı düşündüğünü günlüklerinde belirttiği son kitabının adı
‘Musevi Mucizesi’. Ömrü yetseydi yazacaktı kitabı.” (Liz Behmoaras)
ESERLERİ:
Teşebbüs-ü
Şahsi ve Adem-i Merkeziyet, Türkler (1914-1918) Muharebede Ne Kazanabilir?,
Türkleştirme, Kemalizm (1998), Türk
Ruhu.
HAKKINDA: Jacob M. Landau / Tekinalp: Bir Türk Yurtseveri (1996), Behzat Ay / Tekinalp’in Önemli Kitabı Yıllar Sonra Yeniden: Kemalizm (Cumhuriyet Kitap, 23.7.1998), Liz Behmoaras / Bir Kimlik Arayışının Hikâyesi (2005), Filiz Aygündüz / Liz Behmoaras: “Moiz Kohen Türkleşme Akımının İleri Saftaki Neferlerindendi” (Milliyet Pazar, 31.1.2005), İhsan Işık / “Tekinalp, Munis” (Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi, 2006).
