Devlet adamı ve tarihçi (D. ?, Anadoluhisarı / İstanbul -
Ö. 1692). Asıl adı Abdurrahman’dır. Enderûn-ı Hümâyun’da (Saray görevlilerinin
yetiştirildiği okul) eğitim gördü. 1648’de Sarây-ı Hümâyun’da “Büyük Oda”da
göreve başladı. 1650’de “Seferli Koğu-şu”na geçti. 1659’da da “Has Oda”ya
alındı. 1665’te kendisine Tuğra Çekme yetkisi verildi. 1668’de sır kâtibi oldu.
1669’da vezâret (bakan) rütbesi ile nişancılığa tayin edildi. Ordunun Çehrin
seferine hareketinde (15 Mart 1678) İstanbul kaymakamlığına getirildi. Bir yıl
sonra dördüncü vezirliğe terfi etti. Ekim 1680’de yeniden İstanbul kaymakamı
oldu. 1682’de ikinci vezir iken Basra valiliğine tayin edildi. On yıl kadar
çeşitli eyaletlerde valilik yaptıktan sonra ikinci defa Basra valiliğine, 1690’da
da Kandiye muhafızlığına nakledildi. Buradan gönderildiği Sakız muhafızlığı
görevinde iken öldü.
“Has Oda” hizmetinde iken (1659-65) IV. Mehmed’in emriyle
Osmanlı tarihini yazmaya başladı. Devlet hizmetlerindeki başarıları dışında,
edebî alandaki çalışmaları ile de kendisini kabul ettirdi. Vekâyi’nâme eseri 1648-78 arasındaki olayları
içerir. İstanbul kaymakamı olarak padişah maiyetinden uzak kaldığı dönem olan
1678-82 yılları arasını özet halinde kaleme aldı. Vekâyi’nâme’nin dili
yalın, üslûbu güzeldir, IV. Mehmed devri için birinci derecede kaynaktır. Bu
eser daha sonraki tarihçilerden Naîmâ, Silâhtar Mehmed Ağa, Defterdar Mehmed
Paşa ve Râşid tarafından da kullanıldı. Henüz yayımlanmadı, bir yazma nüshası
Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesindedir. Abdi mahlası ile yazdığı şiirlerini
bir divanda topladı. Ayrıca Attar’ın Pendnâme’si ile Kâ’b b. Züheyr’in Kaşîde-i
Lâmiyye’sine (Kaşîde-i Bürde) ve Dîvân-ı Urfî’deki bazı şiirlere
şerhler (açıklamalar) yazdı.
KAYNAK:
Sâlim / Tezkire (1898), Mehmet Süreyya / Sicil-i Osmânî (c. 3, 1890-97, s.
408), Bursalı Mehmet Tahir / Osmanlı Müellifleri (c. 3, 1914-24, s. 98), Fahri
Çetin Derin / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 1, 1988, s. 74-75), İhsan
Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları
Ansiklopedisi (2. bas., 2009).
