Bekir Sıtkı Baykal

Tarih profesörü, akademisyen, yazar (D. 1908, Fındıklı / Rize - Ö. 4 Temmuz 1987). İlköğrenimine Denizli’nin Çal ilçesi Numune Okulu’nda başladı, Rus işgalinden kurtulduktan sonra doğduğu yere dönerek ilkokulu orada (1922), ortaokul ve liseyi Trabzon Lisesi’nde (1928) bitirdi.  Devletin açtığı sınavı kazanarak, tarih öğrenimi görmek üzere 1929 yılının başında Almanya’ya gönderildi. Burada yatılı bir lisede bir buçuk yıl dil öğrendikten sonra Berlin Üniversitesi’nde yüksek öğrenime başladı. Ancak sağlık sorunları nedeniyle öğrenimine kısa bir süre ara vermek zorunda kaldı. 1935 yılı başında Freiburg Üniversitesi’ne geçerek doktora sınavını verip yüksek öğrenimini tamamladı. Mezuniyetinin ardından, İngilizce öğrenmek amacıyla gittiği İngiltere’de dört ay kadar kaldı.

Aynı yıl Türkiye’ye dönerek kuruluş çalışmaları yürütülmekte olan Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde doçent adayı olarak görev aldı. Yeniçağ Tarihi Kürsüsü’nde 1937’de doçent ve 1942’de ise profesör oldu. 1948’de Ankara Üniversitesi Senatosu üyeliğine seçildi. 1950-51 yılları arasında Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanlığı, 1960-61 yılları arasında da Erzurum Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü yaptı. O günlerde Türk Tarih Kurumu’na aslî üye olarak seçildi. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ndeki görevinin yanı sıra bir süre Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde siyasî tarih, Hukuk, Ziraat ve Veteriner fakültelerinde devrim tarihi dersleri verdi.

Prof. Bekir Sıtkı Baykal, 27 Mayıs 1960 ihtilalinden sonra üniversite temsilcisi olarak Kurucu Meclis üyeliğine getirildi. Öğretim üyeliği boyunca Üniversite ve Türk Tarih Kurumu adına çeşitli kuruluşların uluslararası kongrelerine katıldı ve bilimsel bildiriler sundu. 1955-56 yıllarında araştırmacı profesör olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde bulundu. 1964’te konuk profesör olarak Almanya’nın Kiel Üniversitesi’nde Osmanlı tarihi dersleri verdi. 1963’te de Pakistan’ın Karaçi Üniversitesi’nde bir dizi konferansa katıldı. Temmuz 1978’de yaş sınırını doldurarak üniversitedeki görevinden emekliye ayrıldı.

Baykal’ın makaleleri Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Belleten, Tarih Araştırmaları Dergisi, Belgeler, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yıllık Araştırma Dergisi, Tarih Vesikaları gibi dergilerde yayımlandı. Ayrıca İslam Ansiklopedisi ile Aylık Ansiklopedi’ye maddeler yazdı ve ortak kitaplara katkıda bulundu. Hasan Ali Yücel’in Milli Eğitim Bakanlığı döneminde başlatılan tercüme hareketine de katıldı. Yaptığı çevirilerle çağdaş tarih anlayışının kuruluşuna önemli katkılarda bulunan ünlü yabancı tarihçilerden kimilerinin eserlerini Türkçeye çevirdi.

Özellikle Türk devrim tarihi üzerinde uzmanlaşan Baykal, Erzurum Kongresi İle İlgili Belgeler (1969), Heyet-i Temsiliye Kararları (1974) ve Millî Mücadele’de Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti (1986) gibi kaynak eserlere imza attı. Ayrıca Faik Reşit Unat’ın bitiremediği Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri (1968) adlı çalışmasını, kimi ekler de yaparak yayımladı.

BAŞLICA ESERLERİ:

ARAŞTIRMA-İNCELEME: Bağdat Demiryolları Problemi (1935), XIV. Asra Kadar Akdeniz’de Hâkimiyet Davası (1938), Birinci Meşrutiyet (1942), Osmanlı Tarihi (1949), İtalya’da Rönesans (1958), Yeni Zamanda Avrupa Tarihi (2 cilt, 1961), Destari Salih Tarihi: Patrona Halil Ayaklanması Hakkında Bir Kaynak (Ankara 1962), Mithat Paşa: Siyasî ve İdarî Şahsiyeti (1964), Heyet-i Temsiliyye Kararları (Ankara 1989), Erzurum Kongresi ile İlgili Belgeler (Ankara, 1969), Tarih Terimleri Sözlüğü (1974), İbretnüma: Mabeynci Fahri Bey’in Hatıraları ile İlgili Bazı Belgeler (Ankara 1989), Milli Mücadele’de Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti (Ankara 1996). 

DERLEME-YAYINA HAZIRLAMA: Mesâil-i Mühimme-i Siyâsiyye (Ali Fuat Türkgeldi’den, 3 cilt, 1950, 1957, 1966), İbretnümâ (Mâbeyinci Fahri Bey’den, 1968), Peçevî Tarih (İbrahim Peçevî’den, 2 cilt 1981-1983).

ÇEVİRİ: Komün Bilgisi - Şehirciliğe Giriş (Ernst Reuter,  Niyazi Çıtakoğlu ile, Ankara 1940),  Büyük Devletler (Leopold von Ranke, 1944), Osmanlı Tarihi: 1774-1912 (Nicolae Iorga,  Ankara 1948),  Büyük İskender Tarihi (3 cilt, Johann Gustav Droysen, İstanbul 1954), İtalya’da Rönesans Kültürü (Jacob Burckhardt, 2 cilt, İstanbul 1957).

KAYNAKÇA: Afşin Oktay - Kemal Bağlum / Biyografiler Ansiklopedisi (1959), Yurt Ansiklopedisi (c. 8, 1982), Fahri Çoker / Türk Tarih Kurumu Kurulu: Amacı ve Çalışmaları (1983), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi (C. 3, s. 9, Temmuz 1987), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013),  Mahmut H. Şakiroğlu / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 5, s. 246, 1992), Remzi Demir - Doğan Atılgan / Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi ve Türkiye’de Beşerî Bilimlerin Yeniden İnşası - Elli Portre (2008).