Deniz Gezmiş

Aktivist

Doğum
28 Şubat, 1947
Ölüm
06 Mayıs, 1972
Eğitim
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi terk
Burç

Siyasi eylemci, öğrenci lideri (D. 28 Şubat 1947, Ayaş / Ankara - Ö. 6 Mayıs 1972, Ulucanlar Cezaevi / Ankara). Babası Rize kökenli ve Ilıca / Erzurum doğumlu ilköğretim müfettişi Cemil Gezmiş, annesi Erzurum'un Tortum ilçesinden ilkokul öğretmeni Mukaddes Gezmiş'tir.

İlk ve orta öğrenimini Sivas'ta, liseyi İstanbul'da Haydarpaşa Lisesinde okudu. Henüz lise öğrencisiyken sol düşünceyle tanıştı ve kendini dönemin eylemleri içinde buldu.

11 Ekim 1965'te Türkiye İşçi Partisinin (TİP) Üsküdar ilçe teşkilatına üye oldu. 7 Kasım 1966'da Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesine kaydını yaptırdıysa da öğrencilik yerine eylemciliği seçti, okuldan ihraç edildi. Öğrencilik dönemi ve sonraki yılları hep olaylı geçti, idam olana kadar eylemleri devam etti.

 

Deniz Gezmiş'in karıştığı ve bazılarına öncülük ettiği eylemler:

 

19 Ocak 1967: Türkiye Millî Talebe Federasyonu (TMTF) binasının yed-i emine verilmesini protesto eylemi. Yakalandı, serbest bırakıldı.

22 Kasım 1967:  Kıbrıs Mitingi sırasında arkadaşlarıyla ABD bayrağını yaktıkları gerekçesi ile gözaltına alındı. Serbest bırakıldı.

30 Ocak 1968:  "Devrimci Hukukçular Örgütü"'nü kurdu.

7 Mart 1968: İÜ Fen Fakültesi konferans salonunda düzenlenen toplantıda konuşma yapan Devlet Bakanı Seyfi Öztürk'ü protesto ettiği için tutuklandı. 2 Mayıs'a kadar tutuklu kaldı.

12 Haziran 1968:  İstanbul Üniversitesi'nin işgal edilmesinde önderlik etti. İşgalden kısa bir süre sonra İstanbul'a gelen 6. Filo'yu protesto eylemlerinde yer alan Gezmiş, 30 Temmuz 1968'de bu eylemlerden dolayı tutuklandı ve 20 Eylül 1968'de serbest bırakıldı.

TİP içinde yoğunlaşan fikir ayrılığı sonucu, Millî Demokratik Devrim (MDD) görüşünü benimseyen Deniz Gezmiş, bu görüşün özellikle devrimci öğrenciler arasında yayılmasında etkili oldu.

Ekim 1968: Eylemci arkadaşları birlikte olduğu Cihan Alptekin, Mustafa İlker Gürkan, Mustafa Lütfi Kıyıcı, Devran Seymen, Cevat Ercişli, M. Mehdi Beşpınar, Selahattin Okur, Saim Kurul ve Ömer Erim Süerkan'la birlikte Devrimci Öğrenci Birliği (DÖB)'ni kurdu.

1 Kasım 1968: TMGT (Türkiye Millî Gençlik Teşkilatı), AÜTB, ODTÜÖB ve DÖB'ün başlattığı Samsun'dan Ankara'ya Mustafa Kemal Yürüyüşü'nü düzenledi.

8 Kasım 1968: ABD büyükelçisi Kommer'in gelişi sırasında Yeşilköy Havaalanı'nda düzenlenen protesto gösterileri nedeniyle tutuklandı ve 17 Aralık 1968'de serbest bırakıldı.

27 Aralık 1968 tarihinde polisler tarafından tutuklanacakken ellerinden kurtuldu ve İzmir'e gitti. Bir hafta sonra tutuklu olan arkadaşı Celal Doğan'ın evindeyken baskın sonucu yakalandı. 22 Şubat 1969'da serbest bırakıldı.

16 Mart 1969: Sağcı öğrencilerin eylemlerini protesto eylemlerine katıldı, 19 Mart'ta yeniden tutuklanarak 3 Nisan'a kadar hapis yattı.

 31 Mayıs 1969:  İÜ Hukuk Fakültesi öğrencilerinin, reform tasarısının gerçekleşmemesini protesto için giriştikleri işgale önderlik etti. Çatışmalarda yaralandı. Hastaneden kaçıp Gezmiş, Haziran'ın sonunda Filistin'e gitti.

28 Ağustos 1969: "26 Aralık 1968'de üniversiteyi işgal" ettiği gerekçesiyle Hukuk Fakültesi'nden ihraç edildi.

23 Eylül 1969'da Hukuk Fakültesi'nde olduğu sırada haber verilen polislerin de fakülteye gelmesi üzerine teslim oldu, 25 Kasım'da serbest bırakıldı. Ancak Yıldız Devlet ve Mühendislik Akademisi'nde Battal Mehetoğlu'nun sağcılar tarafından öldürülmesinden sonra okulda yapılan aramada, ele geçirilen dürbünlü bir tüfeğin Gezmiş'e ait olduğu öne sürülerek hakkında yeniden tutuklama kararı alındı.

20 Aralık 1969: Yakalanan Gezmiş, kendisiyle birlikte tutuklanan Cihan Alptekin'le birlikte 18 Eylül 1970'e kadar tutuklu kaldı. Hapisten çıktığı sıra askere çağrıldıysa da kafasındaki eylemleri gerçekleştirmek için askere gitmedi.

11 Ocak 1971: Sinan Cemgil ve Hüseyin İnan'la birlikte Ankara'da kurduğu THKO adına Ankara İş Bankası Emek Şubesi'nin soygununu gerçekleştirenler arasında yer aldı.

15 Şubat 1971:  THKO'nun silah sıkıntısını gidermek için THKO mensuplarıyla birlikte  Balgat'taki Tuslog Tesisleri'ne sızdı, fakat silah deposu boştu. Onun yerine dört ABD'li askerin kaçırılması eyleminde bulundu. Kaçırılan erler 9 Mart 1971 tarihinde serbest bırakıldı.

 

Yakalanışı ve İdamı:

 

12 Mart Muhtırasından 4 gün sonra (16 Mart 1971 Salı günü) Sivas'ın Gemerek ilçesinde etrafı sarılarak yakalandı ve Kayseri'ye getirildi. Buradan Ankara'ya zamanın İçişleri Bakanı Haldun Menteşeoğlu'nun makamına götürüldü.

Mahkemesi 16 Temmuz 1971 günü Altındağ Veteriner Okulu binası'nda Tuğgeneral Ali Elverdi başkanlığında Baki Tuğ savcılığında Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 no'lu Mahkemesi'nde başladı ve 9 Ekim 1971 günü bitti. Deniz ve arkadaşları 16 Temmuz 1971'de başlayan THKO-1 Davası'nda TCK'nin 146. maddesini ihlal ettiği gerekçesiyle, 9 Ekim 1971'de 146/1 maddesi uyarınca idam cezasına çarptırıldı.

Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan ile birlikte 6 Mayıs 1972 günü, gece 01:00-03:00 arası, Ulucanlar Cezaevi'nde asılarak idam edildi. Ankara Karşıyaka Mezarlığında toprağa verildi.

İdam yaftaları sonradan müze olan Ulucanlar Cezaevi Müzesi'ne Anadolu Ajansı muhabiri Burhan Dodanlı tarafından bağışlandı.

Ensonhaber.net haber sitesinde yayımlanan Bugün gazetesinin haberine göre, Ankara Belediyesi Mezarlıklar Başimamı Seyit Çiftçi, 6 Mayıs 1972'de yaşanan idamlarla ilgili olarak "İmamlık yapmaya başladığım 1948 yılından bugüne kadar yaşadığım en acı hadiseydi" ifadelerini kullandı. Çiftçi, "Gece 03.00 sıralarıydı. Üçünü de getirdiler. Elleri kelepçeliydi. İdama tanıklık eden 10 kadar kişi vardı. Bir paşa, Merkez Komutanı, Ankara Valisi, Emniyet Müdürü, İnfaz Savcısı ve memurları ile ben vardım" dedi.

 

Gezmiş Kabul Etmedi

 

İdam edileceklere son vazifelerini yaptırmak üzere orada bulunduğunu aktaran Çiftçi, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan'ın Kelime-i Şahadet getirdiklerini iddia etti. Çiftçi, ikilinin daha sonra idama gittiklerini söyledi. Deniz Gezmiş'in ise İslam dinini kastederek, "Ben öyle bir mefhumu tanımıyorum" dediğini söyleyen Seyit Hoca, "Kelime-i Şehadet getirmedi" dedi.

 

"Vazifemi Yapamam"

 

Seyit Çiftçi, Aslan ve İnan'a son vazifelerini yaptırabilmek için abdest aldırmak istediğini ancak orada bulunan merkez komutanının buna izin vermediğini anlattı. Çiftçi, daha sonra orada bulunanlara, "Beni buraya mahkumların son vazifelerini yaptırmak için getirttiniz. Onların elleri kelepçeli olduğu için abdest almaları mümkün değil. Ellerini çözmezseniz abdest alamazlar, ben de vazifemi yapamam" dediğini belirtti.

 

"Hocanın dediğini yapın'

 

Seyit Çiftçi, merkez komutanına itirazından sonra yaşananları şöyle anlattı: "Orada bulunan bir paşa, 'Hoca ne diyorsa onu yapın' dedi. Yusuf Aslan ile Hüseyin İnan'ın elleri çözüldü, abdest aldılar ve Kelime-i Şehadet getirerek darağacına gittiler. Deniz Gezmiş ise böyle bir şeyi kabul etmedi. Ancak onun idamı kötü şekilde oldu. Boyu uzun olduğu için ayağı takıldı ve boynu kırılmadığından yaklaşık 45 dakika orada can çekti. Sonra da hayatını kaybetti.

 

Deniz Gezmiş Konulu Film ve Diziler:

 

Hoşçakal Yarın (Deniz Gezmiş rolünü Berhan Şimşek üstlenmiştir)

Aşk Olsun Sana Çocuk            (Deniz Gezmiş rolünü Barış Koçak üstlenmiştir)

Hatırla Sevgili (Deniz Gezmiş rolünü Barış Koçak üstlenmiştir)

 

Deniz Gezmiş Konulu Belgeseller:

 

2000- 12 Mart: İhtilalin pençesinde demokrasi (Mehmet Ali Birand)

2012- Deniz Gezmiş Belgeseli / Delikanlım (Can Dündar) ]

 

Deniz Gezmiş Konulu Tiyatrolar:

 

Aşk Olsun Sana Çocuk            (Samsun Sanat Tiyatrosu, 2011)

Deniz Diye Bir Delikanlı (Ankara Sanat Tiyatrosu)

 

Deniz Gezmiş Konulu Bazı Şarkılar:

 

Ahmet Kaya- Dosta Düşmana Karşı

Nesimi Çimen- 6 Mayıs Ağıdı

Ruhi Su- Mahsus Mahal

Zülfü Livaneli- Hoşçakal Kardeşim Deniz

Edip Akbayram- Aşk Olsun Sana Çocuk

Cem Karaca- Parka

Moğollar- Geri Sar

Selda Bağcan- Denizlerin Dalgasıyım

 

KAYNAKÇA: Erdal Öz / Deniz Gezmiş Anlatıyor (1976), Nihat Behram / Dar Ağacında Üç Fidan (1976), Halit Çelenk / İdam Gecesi Anıları (1978),   Erdal Öz / Gülünün Solduğu Akşam (1986), Gezmiş, Deniz (Meydan-Larousse Büyük Lügat ve Ansiklopedisi, Cilt: 4 s. 319), Turhan Feyzioğlu / Bizim Deniz (1996), Oral Çalışlar / Denizler İdama Giderken (2002), Halit Çelenk / İdam Gecesi Anıları (2002), Erdal Öz / Defterimde Kuş Sesleri (2003), Deniz Gezmiş / Savunma (2006), Gerçekleri makaslamak, halının altına süpürmek! (milliyet.com.tr, erişim 07.08. 2008),  Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan abdest aldı iddiası (ensonhaber.com, 06.05.2012), Deniz Gezmiş idamdan sonra 52 dakika yaşadı (sabah.com.tr, erişim 14.05.2012), Doğu Perinçek / Arkadaşım Deniz Gezmiş (2012), Can Dündar / Abim Deniz (2014), Ahmet Tahir Can / Hırçın Bir Deniz Hikayesi (2014), Deniz Gezmiş kimdir? En Meşhur Sözleri Nelerdir? (radikal.com.tr, 05.05.2014), Deniz Gezmiş kimdir? Deniz Gezmiş’in hayatı (Sözcü, 6 Mayıs 2014), Deniz Gezmiş (boykiloyas.net, erişim 12.06.2014), Deniz Gezmiş kimdir ? Gezmiş ve arkadaşları anıldı (haberler.com, 6 Mayıs 2015), 1. Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu Davası (imctv.com.tr, erişim 06.08. 2016), Deniz Gezmiş'in idam yaftası (sabah.com.tr, erişim 14.08.2015), Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan Kimdir? (bianet.org, 31.12.2016).

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör