Divan şairi (D. 1471, Balıkesir - Ö. Ekim 1546, İstanbul).
Sehî ve Latîfî’ye göre asıl adı
Bahşî’dir. Âşık Çelebi’nin halk arasındaki yaygın rivayetlerden aktardığına
göre ise, adı Satılmış’tan bozularak “Satı” olup, bu sözcüğü “Zâtî” şeklinde mahlas
edinmiştir. Kimi kaynaklarda da asıl adı İvaz olarak gösterilir. Düzenli
bir medrese öğrenimi görmeden kendi kendisini yetiştirdi. Memleketinde
çizmecilik yapıyordu. II. Bayezid döneminde (1481-1512) İstanbul’a gelerek
padişaha ve devlet büyüklerine sunduğu kasidelerle beğenildi. Özellikle Cafer
Çelebi’den maddi ve manevi destek gördü. Yavuz Sultan Selim’in tahta çıkışı
dolayısıyla yazdığı kasidenin beğenilmesiyle de kendisine Balıkesir’de yüksek
gelir getiren iki köy bağışlandı. Koruyucusu Cafer Çelebi’nin ölümünden sonra
geliri kesilince yoksulluğa düştü. Bayezid Camiî avlusunda bir dükkân tutarak
remilcilik, muskacılık yapmaya, ısmarlama gazel ve kasideler yazmaya başladı.
Öldüğünde cenazesi ancak birkaç şairin topladığı paralarla kaldırılabildi. Edirnekapı
dışına gömüldü.
Beyazıt’taki dükkânı genç şairlerin uğrağı olan ve devrinde üstad olarak kabul edilen Zatî, şiirleriyle Bâkî’nin
yetişmesinde etkili olmuş, döneminin en üretken ve üstad şairleri arasında yer
almış, ancak sonradan unutulmuştur. Geçim sıkıntısı nedeniyle
para karşılığında şiirler yazdığından Divan’ı
hacimlidir. Divan’ı 1600’e yakın gazeli ve 400’ü aşkın kasideyi içine
alır. Şiirlerinde yer yer anlam tekrarı görülür. Buna rağmen güçlü şiirlerdir,
ancak şiirlerinde üslûp bütünlüğü yoktur. Şiirlerinin kimileri derin anlamlı,
kimileriyse basittir.
ESERLERİ:
Divan (Zatî Divanının gazeller
kısmı
Ali Nihat Tarlan tarafından yayıma hazırlanıp tenkitli olarak iki cildi
basıldı, 1968, 1970), Ahmed ü Mahmud, Siyer-i Nebî ve
Mevlid, Mecmuâtü’l-Letâif (Mehmet Çavuşoğlu tarafından
yayımlandı, 1970), Şem’ü Pervane (Mum ve Pervane Mesnevisi),
Şehrengiz-i Edirne (Padişah II. Bayezid’in Edirne’ye gelişi dolayısıyla),
Ferruhnâme.
KAYNAK: Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri II
(1972), Hasan Çelebi / Tezkire (yay. haz. İbrahim Kutluk, 2 cilt, 1978, 1981),
Sehi / Heşt Bihişt (yay. haz. Mustafa İsen, Sehi Bey Tezkiresi 1980), Ahmet
Atillâ Şentürk / Osmanlı Şiiri Antolojisi (1999), Mustafa İsen /
Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı-İnceleme-metin (Yayımlanmamış doktora tezi,
Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda
İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü
(gen. 6. bas. 1999), Büyük Türk Klasikleri (c. 3, 2004, s. 289), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye
Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas., 2009).