Saz
şairi. Hakkında yeterli bilgi yoktur. Halk hikâyeleri kahramanı Köroğlu ile saz
şairi Köroğlu’nun aynı kişi olup olmadığı hakkında kesin bilgi bulunamamışsa da
aynı kişi olduğu yolundaki kanı yaygındır. Meşhur hikâye kahramanı Köroğlu’dan
başka aynı adı taşıyan bir âşığın varlığından ilk kez Evliya Çelebi bahsetmiştir.
Evliya Çelebi, hikâye kahramanı Köroğlu’nun Kuzeybatı Anadolu’da (Bolu
taraflarında) eşkıyalık etmiş şöhretli bir haydut olduğunu da kaydeder. Ahmet
Kutsi Tecer, Paris Millî Kütüphane’deki bir el yazmasında Köroğlu adına kayıtlı
üç şiire rastlamıştı. Bu şiirler dil ve üslûp bakımından farklı bir saz
şairinin varlığını düşündürmüştü araştırmacıya. Fevziye Abdullah Tansel’in,
Hasan Eren’in ve Cahit Öztelli’nin araştırma ve yayınları da bu görüşleri
kuvvetlendirdi. Âşık Köroğlu, şiirlerinden çıkarılan bilgilere göre III.
Murad’ın saltanatı döneminde (1574-95) Anadolu’da yaşamıştır. Özdemiroğlu Osman
Paşa’nın komutasındaki orduda Osmanlı-İran savaşlarına katıldığı, adı geçen
komutanın Şirvan ve Tebriz fetihlerini anlatan bir destan ile Tebriz’de ölümü
üzerine (1585) bir ağıt yazdığı bilinmektedir. Şiirlerindeki dil ağdalı kabul
edildiği için okur-yazar olduğu düşünülür.
Köroğlu’nun
ünü daha çok Doğu Anadolu Bölgesi’nde yayıldı. Bu bölgede halk, Köroğlu’nu,
yolu dağlardan geçen zengin kervanlarından aldığı paraları fakirlere dağıtan
bir halk dostu olarak tanıyıp sevdi. Şairin, yaşadığı devirde Kayıkçı Kul
Mustafa, Kuloğlu, Geda Muslu gibi tanınmış şairlerle birlikte adı anıldığı için
yaşadığı dönemde de meşhur olduğu sanılmaktadır. Koçaklama ve türküleri dil ve
âhenk bakımından güçlü ve liriktir. Din ve tasavvuf konularına pek ilgi
göstermeyen Köroğlu, aşk şiirlerinde sağlam bir teknik ve samimi ifadeler
kullanır. Bunların dışında savaş destanları, mersiyeleri ve kahramanlık
şiirleri de vardır. Fakat bu şiirlerin ona ait olup olmadığı kesinlik
kazanmamıştır.
“On
altıncı yüzyıllın sonlarına doğru, Kafkas’lardan Rumeli’ye kadar, ünü bütün
Osmanlı ülkesine yayılan Köroğlu, bir edebiyat tarihçisine göre hem eşkıya, hem
de hece vezniyle şiirler söyleyen bir halk ozanı. Osmanlı toplumunu inceleyen bir
bilim adamına göre sadece bir ‘Celali’. Ben Köroğlu’ndan kalanları yalnız
kalanları değil, bugün yaşayıp gidenleri de halkımızdan, hikâyeci halk
ozanlarımızdan öğrendim. Halkımız, hikâyeci halk ozanlarımız gibi yaşadım
Köroğlu’nu. Bu nedenlerle de Köroğlu olayına yaklaşımım, bir edebiyat tarihçisi
ya da bir bilim adamının yaklaşımından farklı oldu. Türkü metinlerinden,
anlatılan hikâyelerden ve bu türkülü hikâyeleri dinleyen halkın
davranışlarından edindiğim izlenim şu: Halkımıza göre Köroğlu, zalime başkaldıran,
yaşlılara zayıflara dokunmamayı, tamahkâr zenginlerle uğraşmayı, dertlilerin
derdine bakmayı öğütleyen yiğit bir kişi. Bir destan kahramanı. Kavuşturan,
kurtaran, esirgeyen Kırat motifi ile kökleri çok daha gerilere giden bazı
efsanelerle, ‘Celali Köroğlu Ruşen’ ve ‘Celali Kiziroğlu Mustafa Bey’ gibi bazı
gerçeklerin, daha da Allah bilir nelerin, ne özlemlerin karışarak oluşturduğu
bir destan. Bütün destanlarda olduğu gibi de, her şey olumlu ya da olumsuz
yönde abartmalı. Halk bu Köroğlu türkülerini, Köroğlu hikâyelerini dinlerken
yürekleniyor. Bir kurtarıcı bulmuşçasına rahatlıyor. Düğünlerde derneklerde
Köroğlu havaları, marşların gördüğü işi görüyor. Köroğlu’nun kimliğinden de,
kişiliğinden de ben bu toplum olayını anlıyorum. Asıl Köroğlu gerçeği bu bence.
Yunus Bey’in ya da seyis Yusuf’un oğlu Ruşen Ali’nin bireysel kişiliği de,
bireysel kimliği de beni ilgilendirmiyor. Halk gibi, hikâyeci halk ozanları
gibi, Köroğlu’na ben de kendimi, kendi özlemlerimi katarak söyledim. Yiğit,
duyarlı, insan bir Köroğlu düşündüm.” (Ruhi
Su)
KAYNAKÇA: Fuat Köprülü / Türk Edebiyatı Tarihi (1926) - XVI. Asır Sonuna Kadar Saz Şairlerimiz
(1930), Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu / Köroğlu (3 cilt), Pertev Naili
Boratav / Köroğlu Destanı (1931) - Köroğlu’nun Tarihi Şahsiyeti (1948), Cahit
Öztelli / Köroğlu ve Dadaloğlu (1953), Haşim Nezihi Okay / Köroğlu ve Dadaloğlu
(1970), Cahit Öztelli / Üç Kahraman Şair: Köroğlu-Dadaloğlu-Kuloğlu (1974),
Faruk Sümer - Nurettin Albayrak / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 26, 2002) - İhsan
Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001,
2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli
Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas.
2007) – Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) -
Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).
