Tiyatro
ve sinema oyuncusu, yönetmen, şarkıcı. 29 Ekim 1937, İstanbul doğumlu,
Büyükanne, büyükbaba, teyze ve anne babadan oluşan kalabalık bir ailede dünyaya
gelen Ayla Algan’ın annesi ressam Nevzat Kasman, babası Girit göçmeni tüccar
Vedat Kasman’dır. Ailenin tek çocuğu olan Algan, küçük yaşlarda kendini yalnız
hissettiği için içinde yalnızlık geçen şiirler yazardı. Müzik ve resmin
etkisinin oldukça fazla görüldüğü aile ortamında Algan da küçük yaşlarda
piyano, bale ve şan dersleri aldı. Piyano derslerine beş yaşında başladı ve bu
eğitimi 11 yıl devam etti. İlkokulu Yeni Kolej’de, ortaokulu İstanbul’da Notre
Dame de Sion’da, liseyi Fransa’da Versailler Lisesinde tamamladı. Bu arada yine
piyano çalmaya devam etti. Lise eğitimi devam ederken tanıştığı Beklan Algan’la
tanışmasından altı ay sonra 1933’te evlendi.
Eşi
Beklan Algan babasının işlerini takip için Amerika’ya gittikten sonra orada
Actors Studio’ya başladı. Ayla Algan da hemen arkasından Amerika’ya gitti ve
aynı okulda tiyatro eğitimi almaya başladı. Burası Marlon Brando, Paul Newman
ve Marilyn Monreo gibi dünyaca ünlü aktörlerin, aktristlerin eğitim aldıkları
ve ders verenler arasında Elia Kazan’ın da bulunduğu bir eğitim kurumuydu. İlk
defa burada sahne hayatına atılmış oldu. Muhsit Ertuğrul’un ABD’den kendisini
Türkiye’ye çağırması üzerine 1960’da Türkiye’ye dönen Algan, aynı yıl İstanbul
Şehir Tiyatrosu oyuncusu oldu. Türkiye’de ilk kez sahneye 1961’de "Tarla
Kuşu" oyunuyla çıktı. Aynı yıl, "Hamlet" oyununda, hem Ophelia
hem Hamlet karakterlerini canlandırdı.
Paris'te,
National Tiyatro’da, Mehmet Ulusoy'un yönettiği Gogol-Ölü Canlar, Nazım
Hikmet-İnsan Manzaraları'nda beş farklı karakter yaratarak Orta Direk-Yaşar
Kemal, Odeon Tiyatro'sunda başrolleri Fransızca oynadı. Berlin Schaubühne
Tiyatrosu'nda Giden Tez Geri Dönmez, Keşanlı Ali Destanı, Talihli Amele, Kurban
ve Keloğlan oyunlarında oynadı, Beklan Algan ile çalıştı.
İlk
filmi 1964’te çekilen Amerikan karşıtı bir film olan Karanlıkta Uyananlar’dı.
Büyük tepkiler aldığı için filmi oynatacak sinema bulamadılar. Algan bu filmle
ilgili anılarını şöyle anlatmaktadır: “O dönemde işçiler Beyoğlu’nda
toplanıyor, koyun gibi seçilip kamyonlarla taşınıyordu. Biz de yaşananları
görünür kılmak için film (Karanlıkta Uyananlar-Ertem Göreç) işine girdik. Ö.
Lütfi Akad’ı müdürümüz yaptık, babamla dayım sponsor. Fikret Hakan, Tülin
Elgin, Kenan Pars oynuyordu, başrol oyuncusu Beklan’la finalde evleniyordum.
Amerikalılara karşı bir filmdi, emekçilerle işverenlerin mücadelesini
anlatıyordu. Film yasaklandı, hiçbir sinemada gösterilmedi. Battık… Herkes
elini eteğini sinemadan çekti. Antalya’da gösterelim dedik, kamyonlarla adam
getirtip yuhaladılar. Hayalimiz filmden para kazanıp daha güzel işler yapmaktı
ama olmadı. Komünist dediler, susturdular bizi. Yıllar sonra televizyonda
gösterildi. Atıf Yılmaz’la sendika haklarını korumaya çalıştığımız dönemde Ah
Güzel İstanbul’un kadrosuna dahil oldum.”
1965’te
Sadri Alışık’la birlikte oynadığı Atıf Yılmaz’ın yönettiği "Ah Güzel
İstanbul" filmindeki başarılı rolüyle dikkatlerin odağı oldu. 1971’de
Paris’in ünlü konser salonu Olympia’ da sahneye çıkan Algan, 1972’de
Bulgaristan’da Uluslararası Altın Orfe Müzik Yarışması’nda ikinci oldu. Aynı
yıl, Devlet Sanatçısı unvanı aldı ve UNICEF Onur Ödülü’ne layık görüldü. 1977’de
Polonya’da yapılan pop müzik yarışmasında Kara Kartal adlı şarkısıyla birinci
oldu.
1980’de
Berlin‘e gitti, Schaubühne Tiyatrosu’nda dört yıl boyunca eşi Beklan Algan,
Tuncel Kurtiz, Şener Şen ve Macit Koper gibi sanatçılarla işçi tiyatrosu yaptı.
1984 yılında meslektaşlarıyla BİLSAK Tiyatro Atölyesi’ni kurdu. 1988 yılında
ise Beklan Algan, Erol Keskin, Haluk Şevket Ataseven ile birlikte Tiyatro
Araştırma Laboratuvarı (TAL)’ı kurdu ve burada pek çok deneysel projeye imza
atarak yeni nesil tiyatrocuların eğitimine katkı sağladı.
1996
yılında İstanbul Şehir Tiyatroları’nda Genel Sanat Yönetmeni Yardımcılığı
yaptı.
1989 yılından bu yana birçok kurumun çalışanlarına ve üst düzey yöneticilerine “Kurumsal ve Kişisel Gelişim” “İletişim” “Kalite” “Motivasyon” “Yaratma edimi” vb. konularda eğitimler verdi.
2010 yılından bu yana, Genel Sanat Yönetmeni olarak görev aldığı İstanbul Drama Sanat Akademisi’nde "Yaratıcı ve Çağdaş Tiyatro Teknikleri" ve “Reklam Dizi Sinema Oyunculuğu” eğitimleri ile genç yeteneklerin yetişmesini sağlamakta bir yandan da tiyatro ve sinema oyunculuğunu sürdürdü.
Ayla
Algan, tasavvuf felsefesi ile çağımızda New Age akımındaki insan varlığının
durumu ve bugünün insanını doğa içinde düşünsel ve bedensel olarak sahneye
getirme çalışmaları ile dünyaya Yunus Emre’nin felsefesini ve şiirle
şarkılarını Fransızca, İngilizce ve Almanca olarak tanıttı. Fransa, Orta Asya,
ABD, Avrupa ve Afrika’da konser ve dinletiler, Paris’te Barclay Plak Şirketi
tarafından çıkan uzunçalar ve 45’lik plaklarında, kendi halk müziğinden yola
çıkarak Fransızca ve Türkçe olarak yorumladığı şarkılar yer aldı.
4 Ocak 2024'te İstanbul'da geçirdiği beyin kanaması sonucu yaşamını kaybetti.
TAL'da
Yapılan Araştırmalar Sonucunda Çıkan Oyunlardan Bazıları:
“Anadolu
İnsanın Kültürel Kimliğinde Oyun”, 1996
(Anadolu İnsanı'nın Kültürel Kimliğinde Oyun geleneksel Türk Tiyatrosu
Araştırma ve Uygulama Birimi)
“Troya
İçinde Vurdular Beni”, Tiyatro Araştırma Laboratuvarı, Beklan ALGAN
“Everest
My Lord”, (Sevim BURAK)-Naz ERAYDA, Bülent ERKMEN, 1997
“Sınırlar”,
Tiyatro Araştırma Laboratuvarı, Ayla
ALGAN
“Yunus”, 1991 yılında İstanbul'da yapılan Uluslararası
Tiyatro Enstitüsü ITI'nın 4. Olağan
Kongresi sırasında Ellen STEWART Stüdyosu'nda geliştirilmiştir.
“Troyalı
Kadınlar”, Tiyatro Araştırma Laboratuvarı,
Ayla ALGAN
“Boşluk
ve Kadın”, Tiyatro Araştırma Laboratuvarı,
Ayla ALGAN
“Afrika
Dansı” Sevim BURAK anısına Tiyatro Araştırma Laboratuvarı
2010'da
tekrar açılan ve dernek yapısında çalışmalarına devam eden T.A.L. Tiyatro
Araştırma Laboratuvarı'nın kurucusu ve başkanıdır.
Ödülleri:
• 1965 Fizikçiler oyunundaki rolüyle "İlhan
İskender Ödülü"
• 1967 "Ah Güzel İstanbul" filmi ile
San Remo Bordighera Film Şenliği-Gümüş Ağaç Ödülü
• 1972 Devlet Sanatçısı
• 1973 Bulgaristan-Altın Orfe Şarkı Yarışması
İkincilik Ödülü
• 1972 Unicef Sanatçısı
• 1974 Olimpia Birinciliği
• 1977 Polonya-Sopot Festivali Pop Müzik
Yarışması Birincilik Ödülü
• 1978 Sopot Dünya Birinciliği; Şarkı-Yorum
• 1996 Türkiye Yazarlar Birliği En İyi Oyuncu
Ödülü.
• 2015 20. Sadri Alışık Sinema ve Tiyatro
Ödülleri, "Çolpan İlhan Sanata Değer Katan Kadınlar Ödülü."
Rol
Aldığı Tiyatro Oyunları:
• Hamlet Hamlet'i erkek olarak oynadı.
"İstanbul Şehir Tiyatroları - Rumeli Hisarı ": 1962-1963, 1964-1965
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
• Hamlet Ophelia 2 kez oynadı. "İstanbul
Şehir Tiyatroları - Rumeli Hisarı": 1962-1963, 1964-1965 Yönetmen: Muhsin
Ertuğrul
• Tarla Kuşuydu Jüliet "İstanbul Şehir
Tiyatroları" : Yönetmen: 1960-1961 Beklan Algan
• Sezuan İyi İnsanı "İstanbul Şehir
Tiyatroları" : 1963 - 1964 Tepebaşı Dram Tiyatrosu Yönetmen: Beklan Algan
• Fizikçiler "İstanbul Şehir
Tiyatroları" : 1962- 1963 - 1963 - 1964 Yönetmen: Beklan Algan
• Çil Horoz "İstanbul Şehir
Tiyatroları" : 1965 -1966 Tepebaşı Dram Tiyatrosu Yönetmen: Hamit Akınlı
• Kuşlar "İstanbul Şehir Tiyatroları" :
1988 -1989 - 1989 -1990 Yönetmen: Haldun Dormen
• Yunus Emre'nin Hayatı (Saint İrene -
İstanbul, ETC., New York) Yönetmen:
Ellen Stewart
• Nesrin "İstanbul Şehir Tiyatroları"
1965
• Moliere'in Hayatı "İstanbul Şehir
Tiyatroları"
• Sinekler "İstanbul Şehir Tiyatroları"
: 1961-1962 Yönetmen: Beklan Algan
• Üç Kuruşluk Opera "Kenter Tiyatrosu"
: 1964 - 1965 Yönetmen: Tuncay Çavdar
• Rozenbergler Ölmemeli "Dostlar
Tiyatrosu" : Yönetmen: Genco Erkal
• Ölü Canlar "Paris National Thaatre -
ParisTheatre de Liberte" (Fransızca oynadı.) : Yönetmen: Mehmet Ulusoy
• Orta Direk "Paris National Thaatre"
(Fransızca oynadı.): Yönetmen: Mehmet Ulusoy
• Nazım Hikmet İnsan Manzaralarında "Paris
National Thaatre" (Fransızca oynadı.): Yönetmen: Mehmet Ulusoy
• Aşk Hastası "İstanbul Şehir
Tiyatroları" : 1999 - 2000 - 2000 - 2001 Yönetmen: Kenan Işık
• Troya İçinde Vurdular Beni "Tiyatro
Araştırma Laboratuvarı (TAL)" : Yönetmen: Ayla Algan
• Yunus Emre ve Pir Sultan Abdal'ın Hayatı ve
Dizeleri : Derleyen ve Söyleyen: Ayla Algan
• İstanbul Gözleri Mahmur : 1994 - 1995 Yönetmen:
Hakan Altıner
• Everest My Lord : Yönetmen: Naz Erayda, Bülent
Erkmen
• Misyon - (Bir Devrimi Anmak) : 1998 -1999 -
2001 - 2002 Yönetmen: Paul Plamper
• Orkestra "Ali Payrozoğlu Tiyatrosu" :
1983 - 1985 Yönetmen: Ali Payrozoğlu
• Nazım’a Armağan "13. Uluslararası İstanbul
Tiyatro Festivali" : Yönetmen: Genco Erkal
• Giden Tez Geri Dönmez "Berlin Schaubühne
Tiyatrosu" : Yönetmen: Ayla Algan
• Keşanlı Ali Destanı "Berlin Schaubühne
Tiyatrosu" : Yönetmen: Tuncel Kurtis
• Talihli Amale "Berlin Schaubühne
Tiyatrosu" : Yönetmen:Beklan Algan
• Kurban "Berlin Schaubühne Tiyatrosu"
: Yönetmen: Beklan Algan
• Keloğlan "Berlin Schaubühne
Tiyatrosu": Yöneten: Ayla Algan
• Hayvanlar Karnavalı "İş Sanat" : Yönetmen:
Işıl Kasapoğlu
• Bir Sergiden Tablolar "İş Sanat" :
Yönetmen: Işıl Kasapoğlu
• Peer Gynt - Ben Kimim Per Gynt? "İş
Sanat" 2010-2011 Yönetmen: Işıl Kasapoğlu
• Ninnari Ninniler 2011 Yönetmen: Işıl Kasapoğlu
Süpervizörlüğünde Gülin Kılıçay
• Sınırlar "Tiyatro Araştırma Laboratuvarı
(TAL) projesi", "İstanbul Şehir Tiyatroları", 1997)
Yönetmen:Ayla Algan
• Sandalyeler- Siz Hala Burada mısınız? "Ak
Sanat" : Yönetmen: Ayla Algan
• Troyalı Kadınlar "Tiyatro Araştırma
Laboratuvarı" (TAL) Projesi Yönetmen: Ayla Algan
• Lena, Leyla ve Ötekiler "Bakırköy Belediye
Tiyatroları" Yönetmen: Ayla Algan
Filmleri:
Tut
Sözünü – 2015, O Hayat Benim – 2014, Yüreğine Sor – 2010, Ezber (Kısa Film) –
2009, Ayda – 2007), Şöhret Okulu – 2007, Binbir Gece – 2006, Öteki Türkiye'de
Bir Cumhurbaşkanı – 2004, Patroniçe – 2004, Ziyaret – 2004, Arapsaçı – 2004, Aliye
– 2004, Yadigar – 2004, Metropol Kabusu – 2003, Hızma – 2002, Havada Bulut –
2002, Biz Size Aşık Olduk – 2002, O da Beni Seviyor – 2001, Yıldız Tepe – 2000,
Hanım Ağa – 2000, Üzgünüm Leyla – 2000, Kurşun Kalem – 2000, Harem Suare – 1999,
Şükran Büfe – 1999, Sıdıka – 1997, Ali (Sakın Arkana Bakma) – 1996, Beşi Bir
Yerde – 1996, Doktora Bak Doktora – 1994, Yaz Yağmuru – 1993, Kız Kulesi
Aşıkları (Hera ile Leandros) – 1993, Seni Seviyorum Rosa – 1992, Dört Mevsim İstanbul:
İstanbul Bir Özlemdir – 1990, Çil Horoz – 1987, Eksik Etek – 1976, Salak
Bacılar – 1975, Gölgedeki Adam – 1970, Son Söz Benim – 1970, Yılan Soyu – 1969,
Zilli Nazife – 1967, Ah Güzel İstanbul – 1966, Biraz Kül Biraz Duman – 1966, Yıldız
Tepe – 1965, Karanlıkta Uyananlar – 1964.
Diskografisi:
Ayla
Algan (Coşkun Plak-1976), Aşka Veda (Coşkun Plak-1977), Yunus Emre (T.C. Kültür
ve Turizm Bakanlığı), En İyileriyle Ayla Algan (Ossi Müzik-2008)
KAYNAKÇA:
aylaalgan.com.tr (21 Ekim 2015), tsa.org.tr (21 Ekim 2015), Türk Tiyatrosu
Avrupa’ya Açılıyor (haberler.com, 21 Ekim 2015), Sadri Alışık Ödülleri
sahiplerini buldu (haberler.com, 21 Ekim 2015), indekskonusmaciajansi.com (21
Ekim 2015), Annemin yokluğunda grdrobunu açıp giysilerini kokluyordum
(aksiyon.com.tr, 21 Ekim 2015), Ayın söyleşisi (tiyatronline.com, 21 Ekim
2015), zaman.com.tr (21 Ekim 2015).
