Cemal Reşit Rey

Besteci, orkestra şefi, piyanist (D. 25 Ekim 1904, Kudüs – Ö. 7 Ekim 1985, İstanbul). Edebiyatı Cedide akımı yazarlarından Ahmet Reşit Bey'in oğlu, Ekrem Reşit Rey’in kardeşidir. Aydın ve sanatsever bir aile ortamında yetişen sanatçı, küçük yaşlarda müzikle ilgilenmeye başladı. Mensup olduğu ailede, Osmanlı'nın son dahiliye nazırlarından babası Ahmet Reşit Bey, Büyük dayısı Osman Hamdi Bey gibi önemli kişiler vardır. Müziğe olan yeteneğinin fark edilmesiyle özel dersler alarak notaları öğrendi ve yedi yaşında ilk bestesini yaptı. Galatasaray Lisesi’nde başladığı ilköğrenimine 1913’te ailesinin Paris’e taşınması üzerine Buffon Lisesi’nde devam etti. Bu arada Paris Konservatuarı’nın yöneticisi olan ünlü besteci Gabriel Faure ile tanıştı ve onun aracılığıyla Marguerite Long’dan piyano dersleri aldı. I. Dünya Savaşı’nın başlamasının ardından ailesiyle birlikte İsviçre’ye gitti. Öğrenimini Cenevre’de St. Antoine Koleji’nde sürdürürken bir taraftan da konservatuara devam etti. 1919’da yeniden Paris’e gitti ve Paris Konservatuarı’nda dönemin ünlü hocalarından müzik estetiği, orkestra yönetimi gibi dersler alarak müzik bilgisini pekiştirdi.

1923’te Türkiye’ye döndüğünde Dârülelhan (İstanbul Belediye Konservatuarı)’da piyano öğretmenliğine atandı. Öğretmenliği boyunca İstanbul'da ilk yaylı çalgılar orkestrasını ve oda müziği topluluklarını kurup yönetti. Aynı yıllarda Vali Muhittin Üstündağ’ın desteği, Şehir Tiyatrosu yö­neticisi Muhsin Ertuğrul'un yardımı ile müzikli oyunlar ve revülerini besteleyip sahneledi. 1938 yılında yeni açılan Anka­ra Radyosu'nun müzik yayınlan yöneticiliğine atandı, iki yıl sonra tekrar İs­tanbul Belediye Konservatuarı’ndaki gö­revine döndü. Şehir Orkestrası’nın kuru­luş çalışmalarına başladı. 1945 yılında bütünlenen bu topluluğa yönetici oldu, erte­si yıl yine kendi çalışmaları ile gerçekle­şen İstanbul Filarmoni Demeği başkan­lığına getirildi. Rey 1949 yılında hizmete giren İstanbul Radyosu'nda bir yıl kadar müzik danışmanlığı yaptı.

Ayrıca Şehir Orkestrası'­nın Radyo Senfoni Orkestrası adı ile dü­zenlediği stüdyo programlarını yönetti, radyoda Piyano Dünya­sında Gezintiler adlı diziyi sundu, beste­lerini tamamladı ve 1949'dan başlayarak on yılı aşkın süre yurtdışında çalışmalar yaptı. Bu yıllarda Ortadoğu, Balkan ve Güney Avrupa ülkelerinde konserler vererek eserlerini tanıttı. 1970 yılında Şehir Orkestrası'nın İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası'na dönüşmesi üzerine görevin­den ayrıldı.

Rey, küçük yaşlarda Fransa’da geçirdiği eğitim ve öğretm yıllarının etkisiyle Fransız kültürü etkisiyle izle­nimcilik akımının üslubunu benimsedi.  İlk bakışta kozmo­polit bir görüntü yansıtan müzikografisine karşılık, Türk folklor ve teksesli mü­ziğine derin bilgisi ve yargı yeteneğiyle eğilerek halk türkülerinin çoksesli örnek­lerinde olduğu gibi gerçekten soylu ve bilgili çalışmalar verdi. Ayrıca eski İstanbul'un yaşam ve geleneklerine, İs­lâm inançlarına bağlılığı eserlerinde kolayca sezilir. Kardeşi Ekrem Reşit Rey'in yaz­dığı Üç Saat, Lüküs Hayat, Deli Dolu, Maskara, Hava Civa operetlerinin müzik­leri, Cumhuriyetin 10. yıldönümü için Fa­ruk N. Çamlıbel'in şiirinden marş  olarak uyarladığı Çıktık Açık Alınla (10. Yıl Marşı) ve Yedek Subay Marşı en bilinen aserlerindendir.  Türk miziğinin önemli isimlerinden olan Rey, yurtiçinde ve yurtdışında birçok ödüle layık görüldü.

BAŞLICA ESERLERİ:

La Petit Chaperon Rouge (1920), Üç Saat (1932), Lüküs Hayat (1932), Adalar (1934), Deli Dolu (1934), Saz Caz (1935), Maskara (1936), Hava Cıva (1937), Alabanda (1941), Aldırma (1942), Yaygara (1969), Uy Balon Dünya (1970), Bir İstanbul Masalı (1971), Anadolu Türküleri (Dört Parça, 1926), Bebek Efsanesi (Senfonik Şiir, 1928), Scéne Turques (Halk Dansları Üzerine, 1928), İki Anadolu Türküsü (1930), Karagöz (Senfonik Şiir, 1930 – 1931), Enstantaneler (Senfonik İzlenimler, 1931), Paysages de Soleil (Senfonik İzlenimler, 1931), 10. Yıl Marşı (1933), Initation (Senfonik Şiir, 1935), Denizciler Marşı (1935), Mystique (Mevlana’nın “Mesnevi” Mukaddimesi, 1938), Yedek Subay Marşı (1940), Senfoni No:1 (1941), L’appel (Senfonik Şiir, 1953), Fatih (Senfonik Şiir, 1953), Katibim (Piyano ve orkestra çeşitlemeler, 1953), Senfonik Konçerto (İkili Orkestra için, 1963), Senfoni No:2 (1969), Üç Anadolu Türküsü (1970), Türkiye (Senfonik Rapsodiler), 50. Yıla Giriş (Senfonik Bölüm, 1973) Vokal Fantezi (1980), Je Me Demande (Şiir: Ekrem Reşit Rey, 1919), Üç Melodi (Paris’te Fromont Yayınevince basılmıştır, 1920), Chanson du Printemps (Şiir: Ekrem Reşit Rey, 1922), Au Jardin (Şiir: Philoxene Boyer, 1923), L’Offrande Lyrique (sekiz ezgi, 1923), Nocturne (Şiir:Ekrem Reşit Rey, 1925), Anadolu Türküsü (Paris’te Heugel Basımevince yayınlandı, 1925 – 1926), Vatan (Hulusi Öktem’in “Mekteplerde Musıki” adlı kitabında yayımlanmıştır, 1930), Dört Melodi (Şiirler: Baki Süha Ediboğlu, 1956), 100. Yıl Marşı (1981).

KAYNAKÇA: Vural Sözer / Müzik ve Müzisyenler Ansiklopedisi (s. 352, 1964), Türkiye Ansiklopedisi (c. 4, s. 1194-1195, 1974), Büyük Larousse (c. 16, s. 9800, 1986), Mehmet Nazmi Özalp / Türk Musikisi Tarihi (1986), Ana Britannica (c. 18, s. 375-376, 1987), Evin İlyasoğlu / Cemal Reşit Rey Müzikten İbaret Bir Dünyada Gezintiler (2005), İlke Boran - Kıvılcım Yıldız Şenürkmez / Kültürel Tarih Işığında Çok Sesli Batı Müziği (2010), İhsan Işık / Ünlü Sanatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 5, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).