Asker, general, devlet ve siyaset adamı
(D. 1881, Selanik – Ö. 2 Ekim 1963, İstanbul). Tam adı
İbrahim Refet Bele olup Mehmet Servet Bey
ile Emine Adviye Hanım’ın oğludur. Refet Bey ya da Refet Paşa
olarak da bilinir. İlk ve orta öğrenimine Selanik’te başlayıp İstanbul’da bitirdi.
13 Mart 1896 tarihinde girdiği Harbiye Mektebi’ni 26 Aralık 1898’de piyade teğmen
rütbesiyle bitirdi. Atandığı 3. Ordu Komutanlığı emrinde 67. ve 65. alaylarda
görevlendirildi. 29 Aralık 1903 tarihinde üsteğmenliğe yükseltilerek 107. Redif
Alayı’nda görevlendirildi ve ertesi yıl Selanik Merkez Jandarma Taburu’nun
Vodine Bölüğü’ne nakledildi. 1906 yılında yüzbaşı oldu. 1909 yılının Ekim
ayında Erkân-ı Harbiye Mektebi (Harp Akademisi)’ne girdi. Üçüncü sınıf
öğrencisi iken Haziran 1912’de Trablusgarp, aynı yılın 16 Eylül’ünde de Balkan
Savaşına katılarak Genel Karargâh Kurmay Subaylığı’na memur edildi. Aynı yıl
kurmaylığı tasdik edilerek 7 Ocak 1913’te binbaşılığa yükseltildi. Ardından
Edirne Jandarma Alay Komutanlığı’na atandı. Yine aynı yıl Alman Askerî Islah
Heyeti Kurmay subaylına verildi.
Refet Bey, Birinci Dünya Savaşı (1914-18)
seferberliğinde 4.
Ordu
Haber Alma Şubesi Müdürü oldu. 28 Şubat 1915 tarihinde yarbaylığa yükseltilerek
10. Tümen Komutanlığı’na verildi, ardından 3. Tümen Komutanı olarak
görevlendirildi. Kudüs Menzil Müfettişi iken savaştaki başarılarından dolayı
13 Aralık 19l6’da albaylığa yükseltildi ve 53. Tümen Komutanlığı’na atandı; 1917’de 22.
Kolordu Komutan Vekili, arkasından asaleten Kolordu Komutanı oldu. 17 Ekim l918’de
Jandarma Genel Komutanlığı’na getirildi. 1919 yılında 3. Kolordu Komutanlığı
görevine verilerek Mustafa Kemal Paşa ile birlikte İstanbul’dan ayrılarak 19
Mayıs 1919’da Samsun’a çıktı.
Refet Bey 23 Haziran 1919’da
Mustafa Kemal Paşa tarafından hazırlanan ve millî mücadelenin ilk işaretini
veren Amasya Genelgesi’ni imzaladı. Millî Mücadele’ye katıldığı için 13 Temmuz 1919’da
İstanbul Hükümetince görevinden alındı. Katıldığı Erzurum Kongresi’nde Heyet-i
Temsiliye üyeliğine seçildi. 4-11 Eylül tarihlerinde toplanan Sivas Kongresi’nde
Amerikan Mandasını savunanlar arasında yer aldıysa da bunda ısrarlı olmadı. 23
Ekim 1919’da Heyet-i Temsiliye tarafından, Batı Anadolu’daki durumu yerinde
görmek ve komutanlar arasında birliği sağlamak üzere görevlendirildi. 10 Aralık
1919 tarihinde Nazilli’de Aydın Kuvâ-yi Milliyye Komutanlığı görevini üstlendi.
İstanbul Mebusan Meclisi’nin son dönemine İzmir’den Milletvekili seçildiyse de
rahatsızlığını ileri sürerek bu Meclise katılmadı.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’nin
toplanma hazırlıkları sırasında çıkan Bolu Ayaklanması’nın bastırılması için
Nazilli cephesinden
çağrılarak, Çerkez Ethem Kuvvetleri ve
diğer birliklerle bu ayaklanmanın bastırılmasında etkili oldu. 14 Haziran
1920’de Postacı Nazım’ın başlattığı
Yozgat Ayaklanması’nın bastırılmasına da bir süvari birliği ile katıldı. Aynı
yıl 18 Ağustos’ta Ankara’ya geldi ve İzmir Milletvekili olarak TBMM’nin Genel
Kuruluna sunularak 6 Eylül’de Dâhiliye Bakan vekilliğine seçildi. Ekim ayı başlarında
patlak veren Konya Ayaklanması’nın bastırılmasıyla görevlendirilerek bölgedeki
diğer askerî kıtalarla birlikte ayaklanmayı bastırdı ve 23 Ekim’de Ankara’ya
döndü. 9 Kasım’da Batı Cephesi’nin Batı ve Güney olarak ikiye ayrılmasında
Güney Cephesi Komutanlığı’na verildi. 11 Aralık’ta ayaklanan Demirci Mehmet Efe kuvvetlerini
Dinar civarında bir baskınla dağıttığı gibi düzenli ordu içinde yer almak
istemeyen Çerkez Ethem kuvvetlerinin de
dağıtılmasını sağladı. İnönü ve Kütahya yöresindeki savaşlarda gösterdiği yararlık
nedeni ile 10 Ocak 1921’de mirlivalığa (tümgeneral) yükseltildi. Memleketin
durumu, İçişleri Bakanlığının uzun süre vekâletle yürütülmesine uygun olmadığı
gerekçesiyle 18 Mart 1921’de bakanlıktan çekildi. Aynı yılın Mayıs ayında Batı
ve Güney cepheleri birleştirilerek komutanlığına İsmet Paşa’nın getirilmesi
üzerine 5
Mayıs’ta
Güney Cephesi Komutanlığı’ndan ayrıldı.
Refet Paşa, 30 Haziran’da yeniden
Dâhiliye Vekilliğine getirildi. Mustafa Kemal Paşa’nın Başkomutan olduğu 5
Ağustos 1921’de Millî Müdafaa Vekâleti’ne seçildi. Dâhiliye Vekâleti’ni de 10
Ekim 1921’de Fethi (Okyar) Bey’in seçilmesine
kadar vekâleten yürüttü. İstiklâl Savaşı’nın kritik bir döneminde orduya malzeme, ulaşım ve insan gücü
gibi ihtiyaç duyulan kaynakların istenen zamanda ve yerde sağlanması yolundaki katkılarıyla
yararlı hizmetlerde bulundu. 10 Ocak 1922’de bir süre tedavi ve dinlenme
ihtiyacı olduğunu ileri sürerek Millî Müdafaa Vekâleti’nden çekildi. 12 Ocak’ta
TBMM kararıyla çalışmalarından dolayı bir takdirname ile ödüllendirildi. Büyük Zafer
(30 Ağustos 1922)’den sonra TBMM kararıyla Doğu Trakya’yı Meclis adına teslim
almaya memur edildi. 1 Kasım’da Hilâfet ve Saltanatın birbirinden
ayrılarak Saltanatın kaldırılması ve İstanbul’un yönetimine el konulması
hakkındaki TBMM kararının uygulanmasıyla görevlendirildi.
İbrahim Refet Bey, yapılan İkinci Dönem TBMM
için yapılan seçimlerde İstanbul’dan milletvekili oldu. 16 Aralık 1922’de
İstanbul’daki uygulama görevi sona erince Trakya Komutanlığı ile
görevlendirildi. 8 Ekim 1923’te bu komutanlığın
kaldırılmasıyla Meclisteki görevine döndü. 9 Kasım 1924’te Halk Fırkası
(CHP)’ndan istifa etti. Cumhuriyetin ilanından sonra kurulan Terakkiperver
Cumhuriyet Fırkası’nın kurucuları arasında yer aldı. Fırkanın 3 Haziran 1925’te Bakanlar
Kurulu kararıyla kapatılması üzerine yasama görevini bağımsız olarak sürdürdü.
17 Haziran 1926’da meydana gelen
Atatürk’e suikast (İzmir Suikastı) girişimi olayıyla ilgisi olduğu iddiasıyla
İstanbul’da tutuklanarak İzmir’e gönderildi. Ankara İstiklâl Mahkemesi’ndeki
yargılanması sonunda 13 Temmuz 1926 tarihinde aklanarak
serbest kaldı. 1
Kasım’da
milletvekilliğinden istifa etti ve 8 Aralık’ta kendi isteğiyle askerlikten
emekliye ayrıldı.
Refet Bele, 1935 yılına kadar politikadan
uzak kaldı. 1939
ve 1946 tarihlerinde yeniden İstanbul
Milletvekili seçilerek TBMM'deki yerini 1950’ye kadar korudu.
8 Nisan 1950’de atandığı
Beyrut’taki Birleşmiş Milletler Ortadoğu Filistin Mültecilerine Yardım ve
Bayındırlık Ajansı (UNR-WA)’nın Türkiye Delegeliği görevinden 22 Şubat 1961’de ayrılan Refet
Bele, 2
Ekim
1963 tarihinde
İstanbul’da öldü ve Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Kendisinin vasiyeti ve ailesinin isteği nedeniyle mezarı Devlet Mezarlığı’na
nakledilmedi.
Refet Bey, 2 Ekim 1952’de evlenmiş ve
bu evlilikten Asuman Begüm adı verilen bir kız çocuğu dünyaya gelmiştir.
Meclisteki ve cephedeki hizmetleri dolayısıyla TBMM’nin 21 Kasım 1923 tarihli kararıyla
ilk 25 kişi arasında Kırmızı-Yeşil Şeritli İstiklâl Madalyası ile
ödüllendirilmişti. Fransızca ve Almanca biliyordu.
KAYNAK: İbrahim Alâeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Türkiye Ansiklopedisi (c.3, 1974), Hakkı Devrim / Türkiye Ansiklopedisi 3 (1974), Kemal Öztürk / İlk Meclis (Belgesel, 1999), İhsan Işık / TEKAA (2006), Halit Kaya / Refet Bele’nin Askeri ve Siyasi Hayatı (Ankara Üniversitesi İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008).