Opera sanatçısı
(D. 1910, İstanbul – Ö. 15 Ağustos 2004, İstanbul). İlk Türk kadın opera
sanatçısıdır. Annesi ressam Fatma Saime Hanım, babası şair Ziya Cenap Berksoy’dur.
Tiyatro sanatçısı kızı Zeliha Berksoy’un annesidir. Ses ve güzel sanatlar
yeteneğini babasından almış, annesi de ona hareketlerle (jest) şiir okumasını,
şarkı söylemesini ve resim yapmasını öğretmiştir. İlkokuldayken hikâyeler
yazar, yazdıklarını da resimlerdi. Güzel Sanatlar Akademisi Namık İsmail Atölyesi,
Darülbedayi (İstanbul Şehir Tiyatrosu) Tiyatro Okulu ve İstanbul Konservatuarı
Nimet Şan sınıfında eğitim gördü; ilk şan konserini verdi.
1932 yılında Darülbedayi’de çalışmaya
başlayan Semiha Berksoy, çeşitli oyunlarda başrol oynadı. Muhsin Ertuğrul’un
çektiği ve ilk sesli Türk filmi olan İstanbul Sokaklarında Semiha rolünü
üstlendi. Darülbedayi’de sahnelenen Türk operetlerinin primadonnası (operada
baş kadın rolünü oynayan sanatçı) oldu. Atatürk’ün hayranlıkla izlediği Özsoy
operasındaki Ayşim rolüyle dikkatleri üzerine çekti; Atatürk tarafından sesi
takdir edildi.
Ankara Devlet
Operası baş artisti, yüksek dramatik soprano, ressam ve tiyatro sanatçısı olan
Semiha Berksoy aynı zamanda Mezardan
Gelen Mektup hikâyesinin (1935) yazarıdır. Nâzım Hikmet’in yazdığı Bu Bir Rüyadır operetinde Fatma rolünü,
Cemal Reşit ve Ekrem Reşit Rey’in operetinde Marlene rolünü, Saz Cazda Dolores del Ranco rolünü
oynadı. Daha sonra Ankara Devlet Konservatuarı’nın açtığı sınavı kazanarak
devlet bursuyla gittiği Almanya’da Berlin Devlet Yüksek Müzik Akademisi Opera Bölümün’de
eğitim aldı ve Akademiyi birincilikle bitirdi (1939). Berlin’de verdiği
konserlerde ayakta alkışlanan ilk Türk operacısı oldu. Orada R. Strauss’un 75.
doğum yılı şenliklerinde Ariadne auf Naxos operasında başrolde oynadı (1939).
Prof. Lohmann onun için; Semiha Berksoy hoş sedalı bir soprano, eşine nadir
rastlanan büyük bir ses ve alışılmamış bir oyun gücüne sahip övgüsünde bulundu.
Başka eleştirmenlerden de tam not aldı.
Berlin’de
çalışmak yerine Ankara Devlet Operası’nın sanatçısı olmayı yeğleyen Semiha
Berksoy, 1940 yılında ve Ankara Devlet Konservatuarı Konser Salonu’nda sahnelenen
Richard Wagner operalarında sahneye çıktı. Ankara Devlet Operası’nın
kurulmasında Carl Ebert ile birlikte görev alan Semiha Berksoy, İnönü’nün
isteğiyle 1941 yılında Tosca operasında oynadı. Semiha Berksoy, Carl Ebert’in yönetmen
yardımcısı oldu ve Butterflyı oynadı (1946). Cavalleria Rusticana, Figaronun
Düğünü vb. operalarda; Köşebaşı, Elektra, Keşanlı Ali Destanı, Asiye
Nasıl Kurtulur vb. oyunlarda sahneye çıktı.
1950 yılında
açılan Devlet Operası’na solist olarak atandı. 1951 yılında uzmanlarca ‘Birinci
Sınıf Dramatik Soprano’ olarak belirlendi. 1952’de sanatçıya, Beethoven’ın Fidelio operasında, Carl Ebert
tarafından Leonore rolü verildi. 1961’de Hensel
ve Gretel operasında başrol oynadı ve operayı Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel
de izledi. 1963 yılında 30. sanat
jübilesi Kültür Bakanlığı’nca kutlandı. Galada Verdi’nin İl Trovatore operasında Azucena rolünü üstlendi. 1966’da tekrar Baş
Artist oldu, 1972’de kendi arzusuyla emekliye ayrıldı. Aynı zamanda Devlet
Tiyatrosu’ndaki dramatik oyunlarda sayısız rol alan Semiha Berksoy, Türk
kadınına seçme ve seçilme hakkının verilmesinin 50. yılında (1984) TBMM tarafından
kamu sektöründe görev alan İlk kadın opera sanatçısı olarak, Atatürk Opera
Ödülünü aldı.
Semiha Berksoy,
sanat hayatını resimle ve sürrealist (gerçeküstü) öykülerle de sürdürdü. Resimleri
Berlin’de (1969), Paris’te (1972), Ankara’da
(1974), İstanbul’da (1982), New York’ta (1995)
olmak üzere birçok yerde sergilendi. F. Özbilgen’in hazırladığı Sana Tütün ve Tesbih Yolluyorum (1985)
adlı kitap, Berksoy’un Nâzım Hikmet ve Fikret Mualla ile yazışmalarını
içermektedir. Semiha Berksoy, 1961 Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde resim
ödülü almıştı. Öldüğünde, Atatürk Kültür Merkezi (AKM)’de düzenlenen bir tören
sonrasında Çengelköy’de toprağa verildi.
HAKKINDA: Büyük
Larousse Ansiklopedisi (1969-1973), Ana Britannica
Ansiklopedisi (1986), Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi (1999), Hürriyet
gazetesi (16 Ağustos 2004).
