Siyasetçi, yazar (D. 1902, Rize - Ö. 18 Kasım
1983, Berlin). Küçük yaşta ailesi ile göç ettiği İstanbul’da motor makinistliği
yaptı ve İstanbul’un itilâf devletleri tarafından işgal edildiği 1918-22
yılları arasında çeşitli eylemlere katıldı. 1922’de illegal Türkiye Komünist
Partisine girdi; ardından parti tarafından eğitim görmesi için Sovyetler
Birliği’ne gönderildi. 3 yıl boyunca Doğu Emekçi Halkları Üniversitesi KTUV’de
eğitim gördü. 1925’te Türkiye’ye döndükten sonra Adana’da işçiler arasında
örgütlenme faaliyetlerinde bulundu. 1927 Adana Demiryolu işçileri grevinin
gerçekleşmesini sağladı. 1929’da İzmir’deki TKP tevkifatında yakalandı,
yargılandı ve mahkum oldu. 1933’te Cumhuriyetin 10. yılı için çıkartılan af
yasası ile serbest kaldıktan sonra Moskova’ya gitti ve yaşamının sonuna dek bir
daha ülkesine dönemedi.
Türkiye Komünist Partisinin gerek Komintern
gerekse Sovyetler Birliği ile olan ilişkisinde, ölümüne dek anahtar isim oldu.
1960’lı yıllarda Zeki Baştımar ile birlikte parti merkezinin Doğu Almanya’ya
taşınmasını sağladı. 1973 yılında Baştımar’ın ölümünün ardından partinin en
yüksek unvânı olan genel sekreterlik görevini üstlendi. 12 Mart’ın ardından
gerek yurt içi gerek yurt dışında TKP’ye yönelen kesimlerin partiye katılmasını
ve partinin yeniden güçlenmesini sağladı. Partiye katılan ve partinin kadro
yapısını tamamen değiştiren yeni bir kuşağın hem örgütlenmesinde hem de parti
geleneğinin bu kuşak üzerinden yeniden üretilmesinde çok önemli bir işlev
üstlendi. 1983 yılında yapılan 5. parti kongresi ile genel sekreterlik
görevinden ayrıldı ve sembolik bir işlevi olan parti genel başkanlığı görevini
üstlendi. Bu kongreden birkaç gün sonra öldü.
ESERLERİ:
İstanbul Hemşerileri (1999), Savaş Yolu / Üstüngel’den Notlar (Önsöz: Nazım Hikmet, Rıza Yörükoğlu, 1999), TKP
MK Genel Sekreteri Kısa Biyografi (2004).
