Karakoyunlu Devletinin üçüncü hükümdarı (D. 1397 - Ö. 12 Kasım 1467,
Tebriz). Asıl adı Mirza Muzafferüddin olup, “Hakikî” mahlâsıyla
şiirler yazan Cihanşah, Karakoyunlu Türkmen devletini kuran Kara Yusuf'un
üçüncü oğludur. Doğum tarihi kesin değildir.
1415 yılında babası tarafından Sultaniye valiliğine atandı. 1420’de babasının ölümü üzerine Sultaniye’den ayrılarak Bağdat valisi olan ağabeyi Şah Mehmed’in yanına gitti. Daha sonra onunla anlaşmazlığa düşerek diğer ağabeyi İskender’le birleşti. Ancak Karakoyunlu ailesi arasındaki çekişmeler uzun yıllar sürmüş ve devletin zayıflamasına yol açmıştı. Memlûk Sultanı Şahruh’un Azerbaycan’ı terk etmesinden sonra Azerbaycan’a dönen İskender, taht mücadelesinde kardeşi Cihanşah’a yenilerek Nahçıvan’daki Elince kalesine sığındı.
Cihanşah, bağlı olduğu Şahruh’un 1447’de ölümü üzerine ‘Sultan’ ve ‘Hakan’ unvanlarını aldı. Sonunda kardeşlerinden Şah Mehmed’in, Şahruh İskender’in de, oğlu Şah Kubat tarafından öldürülmesinden sonra devletin başına geçti. İlk olarak baba katili Şah Kubat’ı ortadan kaldırarak devlete tümüyle hâkim oldu. 1440’ta Gürcistan’a büyük bir sefer düzenledi ve pek çok ganimet elde etti. Aynı yıl Tebriz’e girerek burada çalışmalar yapan Hurûfîleri ortadan kaldırdı. Böylece İslâm dünyasında çıkması olası bir sapıklık hareketinin önüne geçmiş oldu.
Cihanşah,
Şahruh’un ölümüyle Timurlular arasında baş gösteren anlaşmazlık ve
çekişmelerden yararlanarak, İsfahan ve Fars ülkelerini de ele geçirdi. Bu
başarılarını Kirman’ı da alarak tamamladı. 1457’de Horasan’a büyük bir sefer düzenledi.
Herat’ı kolaylıkla alarak orada kendi adına hutbe okuttu. Ancak bu sırada oğlu
Hasan Ali’nin Tebriz’de çıkardığı isyan üzerine, Horasan’ı terk etmek zorunda
kaldı. Bir süre sonra da Fars ve Irak-ı Arab’ı yönetimi altında
bulunduran diğer oğlu Pir Budak’ın itaatsizliği ile karşılaşan Cihanşah, oğlunu
bu işten vazgeçirmeye çalıştı ise de, bunu başaramayınca öldürttü. Ne var ki bu
durum, onu başarılarındaki en kuvvetli desteğinden yosun bıraktı.
Horasan’ın dışında, hemen hemen bütün İran, Irak ve Batı Anadolu’daki uç bölgelerinin hâkimi olan Cihanşah, son seferini yine Akkoyunluların üzerine yaptı. Fakat bu savaş, kendisinin ve devletinin felâketi ile sonuçlandı. Akoyunlulara serdarlık eden Uzun Hasan, 1467 yılında meydana gelen savaşta Cihanşah’ın ordusunu dağıtmış, kendisini de tutsak etmişti. Yetmiş yaşlarındaki Cihanşah, İskender adındaki bir Akkoyunlu süvarisi tarafından öldürüldü. Tutsak edilen oğlu Muhammed ve diğer komutanları da aynı sonuçla karşılaştı. Cihanşah’ın cesedi sonradan Tebriz’e götürülerek, orada yaptırmış olduğu imaretindeki türbesinde toprağa verildi. Cihanşah’tan sonra merkezi Tebriz olan Akkoyunlular Devleti güç kazandı.
1437 yılından itibaren Karakoyunlu devletine hükümdarlık etmiş olan Cihanşah’ın devleti yönetme biçimi pek sağlam olmamıştır. Derebeylerin hâkimiyet uğrundaki mücadelelerinin kızışması, halktan gereğinden fazla vergi alınması hem göçebe Türkmenler arasında, hem de kentlerdeki esnaf ve zanaatkârlar arasında memnuniyetsizlikler ile huzursuzlukların artmasına yol açmıştı. Gerçi o dönemin tarihçilerinden Abdürrezzak Semerkandî, Cihanşah’ın âdil, kudretli ve becerikli bir sultan olduğunu söylemektedir.
Ancak, Cihanşah, hükümdarlığı döneminde Tebriz’i bayındır bir belde durumuna getirmişti. Bilime ve bilginlere saygılı olan Cihanşah, ilmi ve âlimleri koruyup gözetmiştir. Medreseler ve camiler yaptırmıştır. Bunlardan Tebriz’deki medrese ve camisi ünlüdür.
Cihanşah görkemli bir devlet adamı olmanın yanı sıra doğu edebiyatında iz bırakmış olan kuvvetli bir şairdi. Farsça ve Türkçe şiirler yazmış, “Hakikî” mahlasıyla (takma ad) şiirler söyleyerek sanatçı Türk sultanları arasındaki yerini almıştır.
KAYNAKÇA:
TDV İslam
Ansiklopedisi (c.7, s. 536, 1993), Prof.
Dr. Doç. Muhsin Macit / Karakoyunlu Hükümdarı Cihanşah ve Türkçe Şiirleri
(2002), İhsan Işık / Ünlü Devlet Adamları (Türkiye
Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 1, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People
(2013).
