Gazeteci, yazar, düşünür ve siyaset adamı (D. 1926, Mustafakemalpaşa / Bursa – Ö. 4 Kasım 1983, İstanbul). Asıl adı Mehmet Erdoğan Avcıoğlu’dur. Baba adı Ahmet Cemalettin, anne adı Fatma Pakize’dir. İlk ve ortaöğrenimini Türkiye’de tamamladıktan sonra Fransa’ya gitti. Fransa’da iktisat ve siyasal bilimler eğitimi gördü. 1955’te Türkiye’ye dönerek Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE)’nde asistan oldu. Merkez Bankası Etüt Bürosu Raportörü olarak çalıştı. 1956’dan sonra haftalık “Akis” ve “Kim” dergilerinde yazıları yayımlandı. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)’nin araştırma biriminde çalıştı ve partinin yayın organı “Ulus” gazetesinde yazılar yazdı. Muhalefet-iktidar ilişkilerinin iyice sertleştiği günlerde “Akis” dergisini yönetti.
27 Mayıs 1960’tan sonra CHP
kontenjanından Kurucu Meclise üye seçilerek, 06.01.1961 – 25.10.1961 arası TBMM’de
yasama çalışmalarına katıldı. 1961 Anayasası’nın hazırlanmasında görev aldı.
1960-61 yıllarında “Vatan” ve yine “Ulus” gazetesinde yazarlık, TRT Ankara
Radyosu’nda dış haberler yorumculuğu yaptı.
Avcıoğlu, 1961’de Mümtaz Soysal ve
Cemal Reşit Eyüboğlu ile birlikte haftalık “Yön”
dergisini kurdu. 1967 yılına kadar yayınlanan “Yön” dergisi, 1960’tan sonra belirli bir gelişme gösteren Türkiye
Sol Hareketi içinde yönlendirici bir rol oynamıştı. Sol düşünce ve eyleminin
biçimlenmesinde derin etkileri olan bu dergi, 1930’lardaki “Kadro Hareketi”nin
görüşleriyle önemli benzerlikler taşıyordu. Avcıoğlu’nın üstyapı alanında
başarılı bulduğu Kemalist devrimler, ona göre sadece altyapıda dışa bağımlı
sermaye çevreleri ile toprak ağalarının etkisini kıramamıştı. Avcıoğlu “Yön” dergisinde yayımlanan yazılarında
bir tür “Kemalist sosyalizm” anlayışını savundu. Sosyalizmin, kemalizmin bir
ileri aşaması olduğunu iddia ettiği görüşleri o dönemde geniş taraftar topladı.
Avcıoğlu, “Yön”deki yazılarıyla Kemalist devrimlerin altyapıda sürdürülmesi, köktenci
bir toprak reformu, devletçi sanayileşmenin ve ekonomik alanda tam
bağımsızlığın gerçekleştirilmesi doğrultusundaki görüşlerini dile getirdi.
Doğan Avcıoğlu 1968’de yayınladığı
“Türkiye’nin Düzeni” adlı kitabında,
Türkiye’nin geri kalmışlığının nedenlerini araştırıyor, yukarıdaki öğeleri
içeren “Milli Devrimci Kalkınma Modeli” adını verdiği bir tür katı devletçi-sosyalist
bir ekonomi modeli öneriyordu. Görüşlerini topladığı “Türkiye’nin Düzeni” adlı eseri, topladığı ilgi kadar eleştiriye de
uğradı.
Doğan Avcıoğlu, 1963-65 yılları
arasında Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş) Araştırma Merkezi Müdürlüğü,
1968-69’da CHP Yüksek Danışma Kurulu Üyeliği yaptı. Sosyalist Kültür
Derneği’nin kurucuları arasına yer aldı. 1969’da, “Yön” dergisinde savunduğu siyasal görüşlerini daha net bir biçimde
dile getirdiği haftalık “Devrim”
gazetesini çıkardı. Bu gazete 12 Mart 1971 Askerî Muhtırası’nda kapatıldı. Avcıoğlu
1971’de yayımladığı “Devrim Üzerine”
adlı kitabında, öngördüğü devrim stratejisi ve programı konusundaki görüşlerini
dile getirdi. Ona göre sosyalist devrim, Kemalist aydınların yol
göstericiliğinde, Kemalist askerlerin öncülüğünde yapılabilirdi.
Askeri darbe
yapmaya teşvik eden Avcıoğlu, “Yön”ün 1967’de
kapanmasının ardından ise 1969 yılında, “İdare-i maslahatçılar esaslı devrim yapamaz”
sloganıyla 12 Mart 1971 Askerî Muhtırası’na kadar haftalık “Devrim”
gazetesini çıkardı. Bu gazetedeki yazılarında ve tüm yazılarının
yer aldığı “Atatürkçülük
Milliyetçilik Sosyalizm” adlı kitabında;
Atatürkçülük, sosyalizm ve milliyetçilik görüşlerini birleştiren “ulusal
solculuk” anlayışının yanı sıra, kendine göre 1960’ların dünyası ve
Türkiye’sinin panoramasını da çizmişti.
1960’larin önemli sosyalizm
teorisyenlerinden biri olan Doğan Avcıoğlu, 12 Mart (1980) askeri darbesi döneminde
emekli General Cemal Madanoğlu ile birlikte tutuklanarak, “orduyu isyana teşvik”
savıyla yargılandı ve aklandı. Ortamın müsait olmasına karşın, 1973 sonrasında
siyasal yaşama katılmayan Avcıoğlu, “Milli
Kurtuluş Tarihi” ve “Türklerin Tarihi”
adlı kitaplarının çalışmalarını yaptı. 4 Kasım 1983’te öldü. “Türkiye’nin
Düzeni” ile 1969 Yunus Nadi Armağanı’nı kazanmıştı.
Onun başyapıtı sayılan “Türkiye’nin
Düzeni” adlı kitabında; arayış içinde olan Türk soluna yeni açılımlar
getirilmek istenmiştir. Osmanlı toplum düzenini tanımlayarak başladığı
çalışmasına; “Bu düzene dokunulmaz, bu
düzen atalarımızdan kalmıştır. Bu düzeni yıkmak, değiştirmek istemek,
milletimizin değer hükümlerini, inançlarını, örf ve ananelerini ortadan
kaldırmak demektir” diyenlere karşılık; bu düzen için, “Gerçekten milletimizin değer yargılarını,
inançlarını ve geleneklerini yansıtan, atalarımızdan kalma ve korunmaya değer
bir düzen midir?” diye sorar. Sorusunun
yanıtını da, “Bize unutturulmak için çaba harcanan tarihimize bırakalım.” diyerek
verir. Ardından da Malazgirt’le başlayan bir tarih gezisine çıkar. Osmanlı devletinin
bir “nakliyeci tüccar” devleti olduğunu, “göçebe Türk” efsanesinin yanlış
olduğunu, Osmanlı’nın merkezi bir devlet olduğunu söyleyerek ilk Batılılaşma
çabalarına, Türkiye’nin idam fermanı olan 1838 Ticaret Sözleşmesi’ne gelir ve
sözü Tanzimat’a, yani Türkiye’nin “emperyalizmin boyunduruğuna girmesine”
getirir. Avcıoğlu, kitabının son bölümünde kendi tezine gelir ve bir tür
devletçi sosyalist ekonomi modeli önerdiği “Türkiye
için milli devrimci kalkınma stratejisi”nin esaslarını açıklar.
KAYNAKÇA: Yurt Ansiklopedisi (c.
I, 1982), Hikmet Özdemir / Kalkınmada Bir Strateji Arayışı-Yön Hareketi (1986),
İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi
(2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin
Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2.
bas. 2007) - Ünlü Fikir ve Kültür Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C.
3, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Behçet Necatigil /
Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve
Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Ahmet Günbaş / Doğan Avcıoğlu’nu Anlamaya
Çalışmak (Cumhuriyat Kitap, 24.8.2000), Fethi Naci / Alıntılardan Alıntılar ya
da YÖN Yılları (Cumhuriyet Kitap, 21 Mart 2002), Hasan Cemal /
“Darbecilikten-Cuntacılıktan Demokrasi Kahramanlığına...” (Milliyet, 25 Mart
2008), TBMM Albümü 4. Cilt 1960-1983 (2010).
