Doğan Avcıoğlu

Düşünür, Gazeteci, Siyasetçi, Yazar

Doğum
Ölüm
04 Kasım, 1983
Eğitim
Fransa’da iktisat ve siyasal bilimler eğitimi

Gazeteci, yazar, düşünür ve siyaset adamı (D. 1926, Mustafakemalpaşa / Bursa – Ö. 4 Kasım 1983, İstanbul). Asıl adı Mehmet Erdoğan Avcıoğlu’dur. Baba adı Ahmet Cemalettin, anne adı Fatma Pakize’dir.  İlk ve ortaöğrenimini Türkiye’de tamamladıktan sonra Fransa’ya gitti. Fransa’da iktisat ve siyasal bilimler eğitimi gördü. 1955’te Türkiye’ye dönerek Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE)’nde asistan oldu. Merkez Bankası Etüt Bürosu Raportörü olarak çalıştı. 1956’dan sonra haftalık “Akis” ve “Kim” dergilerinde yazıları yayımlandı. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)’nin araştırma biriminde çalıştı ve partinin yayın organı “Ulus” gazetesinde yazılar yazdı. Muhalefet-iktidar ilişkilerinin iyice sertleştiği günlerde “Akis” dergisini yönetti.

27 Mayıs 1960’tan sonra CHP kontenjanından Kurucu Meclise üye seçilerek, 06.01.1961 – 25.10.1961 arası TBMM’de yasama çalışmalarına katıldı. 1961 Anayasası’nın hazırlanmasında görev aldı. 1960-61 yıllarında “Vatan” ve yine “Ulus” gazetesinde yazarlık, TRT Ankara Radyosu’nda dış haberler yorumculuğu yaptı.

Avcıoğlu, 1961’de Mümtaz Soysal ve Cemal Reşit Eyüboğlu ile birlikte haftalık “Yön” dergisini kurdu. 1967 yılına kadar yayınlanan “Yön” dergisi, 1960’tan sonra belirli bir gelişme gösteren Türkiye Sol Hareketi içinde yönlendirici bir rol oynamıştı. Sol düşünce ve eyleminin biçimlenmesinde derin etkileri olan bu dergi, 1930’lardaki “Kadro Hareketi”nin görüşleriyle önemli benzerlikler taşıyordu. Avcıoğlu’nın üstyapı alanında başarılı bulduğu Kemalist devrimler, ona göre sadece altyapıda dışa bağımlı sermaye çevreleri ile toprak ağalarının etkisini kıramamıştı. Avcıoğlu “Yön” dergisinde yayımlanan yazılarında bir tür “Kemalist sosyalizm” anlayışını savundu. Sosyalizmin, kemalizmin bir ileri aşaması olduğunu iddia ettiği görüşleri o dönemde geniş taraftar topladı.

Avcıoğlu, “Yön”deki yazılarıyla Kemalist devrimlerin altyapıda sürdürülmesi, köktenci bir toprak reformu, devletçi sanayileşmenin ve ekonomik alanda tam bağımsızlığın gerçekleştirilmesi doğrultusundaki görüşlerini dile getirdi.

Doğan Avcıoğlu 1968’de yayınladığı “Türkiye’nin Düzeni” adlı kitabında, Türkiye’nin geri kalmışlığının nedenlerini araştırıyor, yukarıdaki öğeleri içeren “Milli Devrimci Kalkınma Modeli” adını verdiği bir tür katı devletçi-sosyalist bir ekonomi modeli öneriyordu. Görüşlerini topladığı “Türkiye’nin Düzeni” adlı eseri, topladığı ilgi kadar eleştiriye de uğradı.

Doğan Avcıoğlu, 1963-65 yılları arasında Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (Türk-İş) Araştırma Merkezi Müdürlüğü, 1968-69’da CHP Yüksek Danışma Kurulu Üyeliği yaptı. Sosyalist Kültür Derneği’nin kurucuları arasına yer aldı. 1969’da, “Yön” dergisinde savunduğu siyasal görüşlerini daha net bir biçimde dile getirdiği haftalık “Devrim” gazetesini çıkardı. Bu gazete 12 Mart 1971 Askerî Muhtırası’nda kapatıldı. Avcıoğlu 1971’de yayımladığı “Devrim Üzerine” adlı kitabında, öngördüğü devrim stratejisi ve programı konusundaki görüşlerini dile getirdi. Ona göre sosyalist devrim, Kemalist aydınların yol göstericiliğinde, Kemalist askerlerin öncülüğünde yapılabilirdi.

Askeri darbe yapmaya teşvik eden Avcıoğlu, “Yön”ün 1967’de kapanmasının ardından ise 1969 yılında, “İdare-i maslahatçılar esaslı devrim yapamaz” sloganıyla 12 Mart 1971 Askerî Muhtırası’na kadar haftalık “Devrim” gazetesini çıkardı. Bu gazetedeki yazılarında ve tüm yazılarının yer aldığı “Atatürkçülük Milliyetçilik Sosyalizm” adlı kitabında; Atatürkçülük, sosyalizm ve milliyetçilik görüşlerini birleştiren “ulusal solculuk” anlayışının yanı sıra, kendine göre 1960’ların dünyası ve Türkiye’sinin panoramasını da çizmişti.  

1960’larin önemli sosyalizm teorisyenlerinden biri olan Doğan Avcıoğlu, 12 Mart (1980) askeri darbesi döneminde emekli General Cemal Madanoğlu ile birlikte tutuklanarak, “orduyu isyana teşvik” savıyla yargılandı ve aklandı. Ortamın müsait olmasına karşın, 1973 sonrasında siyasal yaşama katılmayan Avcıoğlu, “Milli Kurtuluş Tarihi” ve “Türklerin Tarihi” adlı kitaplarının çalışmalarını yaptı. 4 Kasım 1983’te öldü. “Türkiye’nin Düzeni”  ile 1969 Yunus Nadi Armağanı’nı kazanmıştı.

Onun başyapıtı sayılan “Türkiye’nin Düzeni” adlı kitabında;  arayış içinde olan Türk soluna yeni açılımlar getirilmek istenmiştir. Osmanlı toplum düzenini tanımlayarak başladığı çalışmasına; “Bu düzene dokunulmaz, bu düzen atalarımızdan kalmıştır. Bu düzeni yıkmak, değiştirmek istemek, milletimizin değer hükümlerini, inançlarını, örf ve ananelerini ortadan kaldırmak demektir” diyenlere karşılık; bu düzen için, “Gerçekten milletimizin değer yargılarını, inançlarını ve geleneklerini yansıtan, atalarımızdan kalma ve korunmaya değer bir düzen midir? diye sorar. Sorusunun yanıtını da, Bize unutturulmak için çaba harcanan tarihimize bırakalım.” diyerek verir. Ardından da Malazgirt’le başlayan bir tarih gezisine çıkar. Osmanlı devletinin bir “nakliyeci tüccar” devleti olduğunu, “göçebe Türk” efsanesinin yanlış olduğunu, Osmanlı’nın merkezi bir devlet olduğunu söyleyerek ilk Batılılaşma çabalarına, Türkiye’nin idam fermanı olan 1838 Ticaret Sözleşmesi’ne gelir ve sözü Tanzimat’a, yani Türkiye’nin “emperyalizmin boyunduruğuna girmesine” getirir. Avcıoğlu, kitabının son bölümünde kendi tezine gelir ve bir tür devletçi sosyalist ekonomi modeli önerdiği “Türkiye için milli devrimci kalkınma stratejisi”nin esaslarını açıklar.

 ESERLERİ:

 

Türkiye’nin Düzeni (1969 Yunus Nadi Armağanı,  1968) 31 Mart’ta Yabancı Parmağı (1969), Devrim Üzerine (1971), Milli Kurtuluş Tarihi (3 cilt, 1974-1975), Türklerin Tarihi (5 cilt, 1978-1982), Devrim ve “Demokrasi” Üzerine (1980), Atatürkçülük Milliyetçilik Sosyalizm (2006).

 

KAYNAKÇA: Yurt Ansiklopedisi (c. I, 1982), Hikmet Özdemir / Kalkınmada Bir Strateji Arayışı-Yön Hareketi (1986), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Ünlü Fikir ve Kültür Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 3, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Ahmet Günbaş / Doğan Avcıoğlu’nu Anlamaya Çalışmak (Cumhuriyat Kitap, 24.8.2000), Fethi Naci / Alıntılardan Alıntılar ya da YÖN Yılları (Cumhuriyet Kitap, 21 Mart 2002), Hasan Cemal / “Darbecilikten-Cuntacılıktan Demokrasi Kahramanlığına...” (Milliyet, 25 Mart 2008), TBMM Albümü 4. Cilt 1960-1983 (2010).   

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör