İlk kadın senatör ve diplomat,
akademisyen, yazar (D. 22 Şubat
İlköğrenimi
Berlin ve Paris’te yaptıktan sonra, ortaöğrenimini İstanbul’daki Notre Dame de
Sion Fransız Lisesinde tamamladı. 1932’de Ankara Üniversitesi Hukuk
Fakültesinden, daha sonra da AÜ Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Fransız
Filolojisi Bölümünden mezun oldu. 1941’de DTCF’de Fransız edebiyatı asistanı,
1943’te de doçent oldu. Ankara ve İstanbul üniversitelerinde uzun yıllar
öğretim üyeliğinde bulundu.
Dışişleri
Bakanlığına giriş imtihanını kazanarak, Cumhuriyet döneminin ilk Türk kadın
diplomatı oldu. Fakat kadın diplomatların dış görevlere atanmasını engelleyen
karar ve hükümler yüzünden, Dışişlerinden ayrılarak Konservatuvar ve Ankara Kız
Lisesinde hocalık yaptı.
1957
sonunda üniversiteden ayrılarak Dışişlerine döndü; Lahey, Belgrad ve Roma
elçiliklerinde diplomatik görevlerde bulundu. 1966 yılında, genel müdür vekili
unvanıyla Dışişleri Bakanlığı kültür işlerini yönetti. Bu dönemde İtalya
devleti tarafından Liyakat nişanıyla ödüllendirildi.
13.07.1976’da Cumhurbaşkanı Fahri
Korutürk tarafından kontenjan senatörlüğüne seçildi. 03.07.1978 tarihine kadar
bu görevde bulundu. Lahey ve Belgrad büyükelçilikleri müsteşarlığı, Roma’da
ortaelçilik yaptı.
Vefatı:
Adile Ayda 5 Ekim 1992 tarihinde
Ankara'da vefat etti, İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı'nda toprağa verildi.
Yazarlık Yönü
Fransızcayı
küçük yaşlardan itibaren ana dili gibi bildiğinden öğrencilik yıllarında
Fransızca şiirler yazmıştı. Edebî eleştirileri ve anıları Cumhuriyet
gazetesi (1946-56) ile Hisar dergisinde (1975-80), Tarih Öncesi ve Eski
Çağ Tarihi ile ilgili ilmî yazıları Türk Tarih Kurumunun Belleten
dergisinde yayımlandı. Bilinen eserleri dışında Mallarmé hakkında Fransızca
olarak yayımlanmış bir eseri ile Etrüskler’e dair eserleri de vardır.
Yazarın
edebiyat ve sanat çevreleriyle içli dışlı olması, babasının bilim ve edebiyat
ortamından dostlukları, evlerinde yapılan edebiyat ve sanat sohbetleri çağdaşı
edebiyatçıları yakından tanımasını sağladığından, eserleri edebiyat tarihi
açısından kıymetlidir.
Adile Ayda İçin Ne Dediler?
“Türk
edebiyatının ünlü romancı, hikâyeci, şair ve oyun yazarlarıyla ‘anıların ışığında’
onları kendi objektifinde ve potasında gözlem, etüt ederek akıcı bir üslûpla,
bir kadın duyarlılığı inceliği ve zarafetiyle edebiyat dünyasına tanıklık
edecek belgesel nitelikte makaleler yazdı. Ona
göre, ..kültür denen şey, geçmişin mirası üzerine inşa edilir. Bizi biz
yapan eski şiirimiz, eski musikimiz, eski hayat görüşümüzdür. Bunlarla iftihar
etmeliyiz. Varsın Batılılar bizi anlamasın ve beğenmesin. Esasen ilerleyemeyişimiz
Tanzimat’tan beri Batı’yı taklit etmeye yeltenişimizdendir. ” (Şener Öztop)
ESERLERİ:
İnceleme:
Yahya Kemal - Kendi Ağzından
Fikirleri ve Sanat Görüşleri (1962; Yahya Kemal’in Fikir ve Şiir Dünyası
adıyla, 1979), Etrüskler Türk mü idiler? (1974, yeni bas. 1992), Türklerin
İlk Ataları (1987).
Anı:
Böyle İdiler Yaşarken (1984), Atsız’dan Adile Ayda’ya Mektuplar
(1989), Bir Demet Edebiyat (Halil İnalcık’ın önsözüyle, 1998).
Biyografi:
Sadri Maksudi Arsal (1991).
Fransızca:
L’Influence de Victor Hugo sur
Mallarme - Dialogues 1953), Le Drame Interieur de Mallarme ou l’Origine des
Symboles Mallarmeens (1955), Un Diplomate Turc Aupres du Roi-Soleil (1956), Moliere
et l’Envoye de
HAKKINDA:
Hisar’dan Biyografiler (Hisar dergisi, Eylül 1976), Âdile Ayda / Batı’yı Taklit
Etmemeliyiz (Hisar, Ocak-Şubat 1979), Âdile Ayda / Yahya Kemal’in Fikir ve Şiir
Dünyası (1979), Sermet Sami Uysal / Yeni
Yahya Kemal (Varlık, Şubat 1980), Atsız’dan Adile Ayda’ya Mektuplar (1989), İhsan
Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001,
2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli
Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas.
2007), Halil İnalcık / Adile Abla (1998), Şener
Öztop / Bir Demet Edebiyat (Cumhuriyet Kitap, 25.11.1999), TBE Ansiklopedisi
(c. 1, 2003), Gönül Pultar / Batı
Avrupa Kültürü ile Türk-Tatar Kültürünün Sentezi: Adile Ayda (2005), TBMM
Albümü 4. Cilt 1960-1983 (2010).
