Ziya Müezzinoğlu

ZİYA MÜEZZİNOĞLU: O SAATİ HAZİNE’NİN KASASINA KOYDURTTUM

 

Söyleşi: Şenol Çarık

 

Cumhuriyetin birinci kuşağının bir temsilcisi. Bir asıra yakın ömrüyle Türkiye’de olaylara ve değişimlere, kırılma anlarına tanıklık etti.

 Ziya Müezzinoğlu… Cumhuriyetin birinci kuşağının bir temsilcisi. Bir asıra yakın ömrüyle Türkiye’de olaylara ve değişimlere, kırılma anlarına tanıklık etti. Ekonominin darboğazda olduğu kritik dönemlerde Türk hazinesine yön verip ülke kaderinde söz sahibi oldu.

Maliye eski Bakanı Ziya Müezzinoğlu, özellikle 1970-1980 döneminde, Ecevit hükümetlerinde Türk maliyesinin önemli aktörleri arasında yer aldı.

Hazine Genel Müdürlüğü ve Milletlerarası İktisadi İşbirliği Teşkilatı Genel Sekreterliği, DPT Müsteşarlığı, Büyükelçilik, Kurucu Meclis CHP Temsilciliği, Cumhuriyet Senatosu Kayseri Üyeliği gibi birçok görevde bulundu. 12 Eylül’den sonra kitle örgütlerinde yer aldı.

Yaşamını, bürokrasi ve bakanlık dönemini öncesi ve sonrasıyla, anılarını “İki Türkiye / Anılar” adıyla kitaplaştıran Müezzinoğlu’yla bir söyleşi gerçekleştirdik.

 

İşte o söyleşi:

 

-Cumhuriyetin ilk kuşağının temsilcilerindensiniz. Nasıl bir Cumhuriyet’ti sizin yaşadığınız?

İleriye doğru koşan bir Türkiye vardı. Çağdaş bir Türkiye olma mücadelesi vardı. Atatürk’ün ve İsmet İnönü’nün çabaları hep bu yöndedir. Bu yolda önemli bir ilerleme vardı.

Fakat, 14 Mayıs 1950 seçimlerinden sonra bu tablo zaman içinde değişmeye başladı.

Demokrat Parti’nin iktidarıyla birlikte Köy Enstitüleri ve Halkevleri kapatıldı. Karma ekonomiden liberal bir ekonomiye geçildi. Avrupa’yla işbirliği yapılarak ekonomik krizler aşılmaya çalışıldı.

 

“O’NU GÖRDÜM…”

 

-Kitabınızda ortaokul yıllarınızdan bir anınız var. Mustafa Kemal Atatürk’ün Kayseri’ye gelişi…

 

1934 yılı Şubat ayıydı. Gazi’nin Kayseri’ye geleceği duyurulmuştu. Ortaokul 2. sınıftayım. Herkes sevinç dolu bir heyecan içindeydi, ama bana göre en heyecanlılardan biri bendim. (Gülerek) O’nu mutlaka görmek istiyordum. Okul olarak Cumhuriyet Meydanı’nda yerimizi aldık. O kadar kalabalık bir gündü ki Hükümet Konağı’nın balkonunda halkı selamlayan Gazi’yi istediğim gibi görmem mümkün olmadı. Çok üzüldüm.

Ama kalabalık ve coşkudan çok etkilenmiş olmalıyım ki, Türkçe öğretmenimiz Nazlı Handan’ın kompozisyon ödevini, sanki görmüşçesine “O’nu gördüm” başlığı altında yazdım.

Altın sarısı saçlarını, pırıl pırıl şimşek gibi çakan gözlerini, şapkasını, şapkası ile halkı selamlayışını, söylediklerini onu yakından görmüş gibi dile getirmiştim. Nazlı Öğretmen sınıfta ödevimi bana okuttu. Sonra bir defa daha okuttu ve her seferinde arkadaşlarım bana alkış tuttular.

O’nu görme özlemi içinde, 1937’de Kayseri Lisesi’nden Ankara’daki Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına katılacak izciler arasında yer aldım. Atatürk’ün katıldığı son 29 Ekim töreni oldu. O’nu görmüştüm ama yine de istediğim gibi görememiştim. Atamızı bir daha görme şansım olmadı; ama O’nun ilkeleri, ömrüm boyunca bana yol gösterici olmaya devam etti.

 

 

 

“ATATÜRK’Ü İSMET PAŞA’SIZ DÜŞÜNEMİYORUM”

 

-“Benim çalışmalarıma yön veren İsmet İnönü olmuştur” diyorsunuz. Gerici çevrelerden dönem dönem İsmet İnönü’ye yönelik saldırılar, karalamalar yapılıyor…

 

Tarihi bir şahsiyettir. Atatürk’ü İsmet Paşa’sız düşünemiyorum. Birbirlerini tamamlamışlardır. Türkiye’ye büyük katkıları bulunmuş tarihi bir şahsiyettir. Yapılan eleştirileri ve karalamaları geçerli görmüyorum. Türkiye’nin çağdaş bir ülke haline gelmesi için çok büyük çabalar harcamıştır.

 

-İnönü’yle tanışmanızı anlatabilir misiniz?

 

Mülkiye yıllarında bende derin iz bırakan kuşkusuz en önemli anım, o zaman Cumhurbaşkanı olan İsmet İnönü’nün Mülkiye’yi ziyaretleridir.

1942 yılı Mayıs ayında Okulumuzun müdürlüğüne Anayasa Hukuku Profesörü Ali Fuad Başgil atanmıştı. 8 Haziran 1942 günü Milli Şef okulumuza geldi. Dershanelere girerek sınavları izlemiş, ardından da öğle yemeğinde öğrencilerle birlikte olmak için okulda kalmıştı. O’na Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ve Yüksek Öğretim Genel Müdürü Reşat Şemsettin Sirer eşlik ediyordu.

Okul yemekhanesindeki öğle yemeğinde okul yönetimi, Cumhurbaşkanı’nın bir yanına Hasan Ali Yücel’i, öteki yanına öğrenci temsilcisi olarak okul birincisi sıfatıyla beni, karşısına da Şemsettin Sirer’i oturtmuştu. İsmet Paşa’nın yanında bulunmak inanılmaz bir durumdu benim için. Çok heyecanlı ve bir o kadar da mutluydum.

İsmet Paşa, ‘dersleriniz nasıl gidiyor’ diye sorduktan sonra, bilgi birikimimizi ölçecek konulardan söz açtı. O arada hiç durmadan etrafı da gözden geçiriyordu. Gözünden hiç bir şeyin kaçmadığı anlaşılıyordu. Yemekhanenin son sıralarında oturmakta olan ve olduğundan yaşlı görünen bir arkadaşımız da dikkatinden kaçmamıştı. “O da öğrenci mi?” diye sordu. “Paşam, o da bizim sınıf arkadaşımız” diye yanıtladım; açıklamamı da gülerek karşıladı.

Atatürk’ü yakından görememiş olmanın düş kırıklığını yaşayan benim için İsmet Paşa’yı bu kadar yakından görmek, beraber olmak büyük bir mutluluktu. Bunun aynı zamanda hayatıma yön veren büyük bir şans olduğunu aradan tam on beş yıl geçtikten sonra anlayacaktım.

 

“O NE HINZIRDIR O. SANA KANCAYI ATMIŞ, BAKALIM SONU NE OLACAK?..”

 

1958’de TBMM’de ilginç bir olay yaşadım. 1959 yılı bütçesi müzakere ediliyor, geç saatlere kadar devam ediyordu. Hazine’de müşavirlik görevi gereği Meclis’teki çalışmalara katılırdım. Bir gün, saat tam on ikiye beş kala Meclis koridorunda giderken bir elin beni tuttuğunu hissettim. Döndüm, İsmet Paşa... Tabii şaşırdım; ne olduğunu anlayamadım.

“Bir dakikanızı rica ediyorum. Kaç gündür sizi görüyorum, pırıl pırıl gözlerinizle. Ben sizi nereden tanıyorum? Kendinizi bana tanıtır mısınız?” dedi.

Hemen Mülkiye’deki yemek aklıma geldi. “Paşam, ben Mülkiye’deyken siz de okulu ziyarete gelmiştiniz...” derken müzakereler bitmiş, herkes salondan çıkıyordu. Koşarak gelen Turhan Feyzioğlu, “Paşam, o benim en kıymetli arkadaşım” dedi; görevimi ve hakkımda kısaca görüşlerini söyledi. Paşa, “Ya, çok memnun oldum” dedi ve gitti. “Büyük bir rastlantı” dedim kendi kendime.

 

Bu karşılaşmamızı rahmetli Hasan Polatkan sabah toplantısında sordu. Aramızdaki konuşmayı anlattım. “Hepsi o kadar mı?” dedi. “Hepsi bu kadar” dedim.  Bakan, “O ne hınzırdır o. Sana kancayı atmış, bakalım sonu ne olacak?” dedi.

 

“HEDİYE SAATİ HAZİNE’NİN KASASINA KOYDURTTUM”

 

-2005’te Hürriyet’te “Hazine’deki saat Müezzinoğlu’nun çıktı” başlıklı bir haber yayınlanmıştı. Hazine Müsteşarlığı’nda 46 yıldır muhafaza edilen kol saatinin, Hazine Genel Müdürü olduğunuz dönemde bir bankadan yılbaşı hediyesi olarak gönderilen saat olduğu belirtiliyordu. Bu olayı anlatabilir misiniz?

 

Hazine Genel Müdürü o zamanlar yönetim içinde stratejik bir mevkide olan kimse olarak kabul edilirdi. Ekonominin durumu onu gerektiriyordu. Hazine Genel Müdürü’ne özel şahıslar, yöneticiler yaklaşmak için özel bir gayret sarfediyor gibi görünürdü.

1959 yılından 1960’a girerken bir bankanın genel müdürü altın bir saat bastırmış bana da göndermişti. Gönderen bir devlet görevlisi olduğu için, iade etmek yerine aldım ve Hazine’nin kasasına koydurttum. Hediyeye karşı hassastım.

Ben Hazine Genel Müdürlüğü görevimden ayrıldığım zaman basında bana karşı olanlar bu saati konu etmek istediler. “Saat Hazine’nin kasasındadır” dedim. Benden sonra göreve gelen Kemal Cantürk de “Evet, Ziya Bey saati alıp götürmemiş, burada Hazine’de bırakmıştır” dedi.

 

-Ecevit döneminin Maliye Bakanısınız. Ecevit nasıl ile tanışmanızı anlatabilir misiniz?

 

1961’de, Kurucu Meclis’te görev yaptığımız yıllarda tanıştık. Ama onu asıl tanımam, DPT Müsteşarlığı görevinde bulunduğum 1962-1964 yıllarında oldu. Almanya’da Büyükelçi iken, Çalışma Bakanı Ecevit’in işçilerimizin sorunları nedeniyle ziyaretleri sırasında ailece tanıştık. 1974 yılında Kıbrıs Barış Harekâtı’ndan sonra kurulan Kıbrıs Koordinasyon Komitesi Başkanlığı görevine onun tarafından atandım ve bu görevim sırasında kendisiyle yakın çalışma ortamı içinde oldum. 1977 yılında kurulan ve bir ay görevde kalan 2. Ecevit Hükümeti’nde Ticaret Bakanı; 5 Ocak 1978 günü kurulan 3. Ecevit Hükümeti’nde Maliye Bakanı olarak görev aldım. Bu görevlerim nedeniyle kendisini yakından tanıma olanağı buldum.

Çok yönlü kişiliği ve gerek özel gerek siyasal yaşamındaki ahlak anlayışı ile Ecevit, aynı dönemde politika yaptığı, yarıştığı rakiplerinden farklı bir portre çizer. Edebiyata, güzel sanatlara olan ilgisi ve bilgisiyle; şiirleriyle; edebi çevirileriyle tüm siyasal rakiplerinden önde olduğunu düşünürüm.

 

“EKONOMİDE HASTALIKLAR TEDAVİ EDİLMEDİ, AĞIRLAŞTI”

 

-Türkiye’nin zor dönemlerinde görev yaptınız. Bugünkü Türkiye ekonomisini nasıl değerlendiriyorsunuz?

 

Türkiye istenilen Vergi Reformu’nu bir türlü gerçekleştiremedi.

Yeni Türkiye’nin ekonomik programının eleştirisini kitabımda ayrıntılarıyla açıkladım. AKP seçim bildirgesindeki hedefler, gerçekleşme olasılığı olmayan, abartılı seçim vaatlerinden ibaret olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Dış ticaret açığı, cari açık artıyor.

Hastalığı tedavi etmek yerine ağırlaştıran AKP hükümetleri, bu konuda yalnız ekonomik bakımdan değil mali bakımdan da bir kısır döngüye doğru gitmektedir. Kısa dönemde çözülmesi mümkün olmayan cari açık sorunun çözümü bir yana, GSYH’na oranın riski daha az olan bir düzeye indirilmesi bile gitgide güçleşmektedir.

Ekonomimizin müzminleşmiş yapısal sorunları çözme yolunda AKP hükümetlerinin gerekli adımları atmadığını; güçlü bir iktidardan bu konuda beklenen atılımları gerçekleştirmediğini ve geçen yılların kaybedilmiş olduğunu düşünüyorum.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ve ilgili hükümet erkânının sık sık dile getirdikleri, ekonomimizin 2023’te dünyanın en büyük 10 ekonomisi arasında yer alacağı yolundaki açıklamalar da bu gerçekleri saklamak için, seçmen tabanı algısını yönetme ya da yanıltma çabaları çerçevesinde yapılan açıklamalar olduğunu değerlendiriyorum.

 

“YENİDEN İLERİYE, AYDINLIĞA, ÇAĞDAŞ UYGARLIĞA KOŞAN TÜRKİYE’Yİ ÖZLÜYORUM”

 

Kitabınızın da adı; “İki Türkiye” diyorsunuz. “Özlediğim Türkiye” diyorsunuz. Nasıl bir Türkiye’yi özlüyorsunuz?

 

1920’lerde doğmuş olan bizler, Cumhuriyetin ilk kuşağı olarak benzer durumdaki ülkelere örnek olmuş ilk kurtuluş ve bağımsızlık savaşını ka­zanmanın gururu yanında, parçalanmış bir imparatorluğun yıkıntıları üzerinde Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmuş olmasının “şimdilerde anlatılması güç” heyecanını ve mutluluğunu yaşadık. Önderimiz Atatürk’ün çağdaş uygarlık düzeyine erişmiş bir ulus olma ülküsüyle, özlemiyle büyüdük; olgunlaştık ve yaşlandık. Bu özlem, tüm yaşamım boyunca gerçekleşmesini arzuladığım en büyük ve öncelikli dileğim oldu. Ama ne yazık ki ülkemizin özlediğim, beklediğim Türkiye’nin gerisinde kalmasının hayal kırıklığını yaşadım. Refah artışının hakça dağılmamış olmasının elemini duydum. Cumhuriyetin çok değerli kazanımlarının zaman zaman yok edilmek istenmesi, hayal kırıklıklarımı derin bir kaygıya dönüştürdü.

Son 15 yıl boyunca Cumhuriyet döneminde edindiğimiz çağdaş değer ve kazanımların adım adım yıkımla karşılaşması, bir yandan derin düş kırıklığı yaratırken, öte yandan özlemlerimi yeniledi.

Şimdi yeniden ileriye, aydınlığa, çağdaş uygarlığa koşan Türkiye’yi özlüyorum.

Özgür ve bağımsız insanı özlüyorum. Çoğulcu demokrasiyi özlüyorum.

Güvence altına alınmış temel hak ve özgürlükler özlediğim Türkiye’nin temel taşları arasındadır. Kuvvetler ayrımını, halkın çoğunluğunun iradesini temsil eden bir Meclis özlüyorum. Bağımsız yargı erkini özlüyorum. Hukuk devletini ve yargıç güvencesini özlüyorum.

Ülkenin bütünlüğünü koruma iradesini pekiştirmek, günümüzde her zamankinden daha çok önem kazanmış bulunuyor.

Laiklik karşıtı olanların bir bölümünün de dinsel iktidar ile siyasal iktidar birliği amacı içinde olabilecekleri olasılığı aklıma geldikçe laiklik özlemim daha da artıyor.

 

“BAŞKANLIK SİSTEMİ BİR REJİM DEĞİŞİKLİĞİDİR”

 

-Başkanlık sistemi için referanduma gidilecek. Nasıl değerlendiriyorsunuz bu sistemi?

 

Türkiye demokrat Türkiye olmaktan çıkıyor. Parlamenter sistemden Başkanlık sistemine geçiş söz konusu. Her şey tek kişinin ağzından çıkacak. Cumhurbaşkanı astığı atık kestiği kestik olacak.

 

Sistem değişikliği deniliyor ama bir rejim değişikliği söz konusu. Parlamenter sistem yerine Cumhurbaşkanlığı sistemi getirilmek isteniyor.

 

“TÜRK İNSANINA GÜVENİYORUM”

 

-Son olarak neler söylemek istersiniz?

 

Maliye Bakanlığı’nda göreve başladığım 1942’den 2017’ye, 75 yılı geride bıraktım.

Bürokrat ve politikacı olarak, son yıllarda aktif bir seyirci olarak ve sürecini yaşamış biri olarak özlediğim Türkiye gerçekleşmedi, ama gerçekleşme yolunda umutluyum. Geleceğe olumlu bakıyorum. Türk insanına güveniyorum. Büyükelçi olarak görev yaptığım sırada, Türkiye dışında da tanıdım insanımızı. Umudum var.

 KAYNAK: O saati Hazine’nin kasasına koydurttum (Söyleşi: Şenol Çarık, Odatv.com, 25.01.2017).

Yazar: Söyleşi: Şenol Çarık