Folklor araştırmacısı, çocuk
edebiyatçısı (D. 1896, Hekimhan / (o yıllarda Sivas’a bağlı) Malatya-Ö. 2 Ocak
1981, İstanbul). Sivas Fevziye İptidaisini, Sivas İdadisini ve Sivas Sultanisini
(Lisesini) bitirdikten (1918) sonra aynı yıl ilk resmî görevi olan Konya Öksüzler
Yurdu Türkçe öğretmenliğine atandı. Konya, Eskişehir, Kayseri, Sivas, Samsun,
Afyon, Kütahya liseleri (1919-43) ile İstanbul Haydarpaşa Lisesinde öğretmenlik
(1943-50), Topkapı Sarayı Müzesi Müdür yardımcılığı (1950-56), İstanbul Halk
Eğitim başkanlığı (1956-61) yaptı. 1961 yılında yaş haddinden emekli edildi.
Ancak 1970 yılına kadar halk eğitimi teşkilâtında çalışmak ve halka yönelik
eserler hazırlamakla görevlendirildi. Türk halk masallarını derleme ve özlerine
dokunmaksızın yazıya geçirme çalışmalarıyla ün kazandı.
Fıkra ve incelemeleri
Konya, Kayseri ve Kütahya’da çıkan gazeteler ile kendi çıkardığı İrşad
(Konya), Kuvâ-yı Milliye’nin yayın organı olan Öğüt gazetesinde,
Duygu ve Düşünce (Sivas), Duygu ve Dilek (Samsun), Taşpınar
(Afyon) dergilerinde yer aldı. Eskişehir’de İstiklâl (1919), Kayseri’de
Nafi Atuf Kansu ile Misâk-ı Millî, Sivas’ta Duygu ve Düşünce, Samsun’da
Duygu ve Dilek, Afyon’da Taşpınar dergilerini çıkardı. Kütahya’da
İl Özel İdaresinin Kütahya gazetesini idare etti. Başka mahalli
gazete ve dergilerde halk kültürü ve folklor ağırlıklı yazıları, fıkra ve
şiirleri yayımlandı. Cirit, güreş, at koşusu gibi geleneksel sporlarla
ilgilendi.
Açıl Sofram Açıl kitabına aldığı
masalları, Danimarka Hans Christian Andersen Masal Kurumunun 55 milletten şeref
listesine aldığı on bir eser arasında en iyisi seçilerek Andersen Payesi Şeref
Diploması ve Dünya Çocuk Edebiyatı Sertifikası’yla ödüllendirildi (1950). Dede
Korkud Masalları adlı eseriyle de aynı armağanı ikinci defa aldı (1960).
“Anadolu’nun bir folklor
hazinesi olduğu inancıyla yola çıkan Eflâtun Cem, elli yaşına bastığı yıllarda
ise, resmî görevleri dışında kendisini tamamıyla halk edebiyatı ve halk
bilgisi (folklor) çalışmalarına vermiş ve yıllar boyunca halk ağızlarından ve
cönklerden sabırla derlediği masal, efsâne ve halk hikâyelerini mümkün olduğu kadar
asıllarına sadık kalarak halk ağzı ve halk zevkine uygun düşecek tarzda yeniden
kaleme almış ve onları temiz bir Türkçe ve sürükleyici bir üslupla işlemiş,
böylece halk kültür ürünlerine bir sanat ve edebiyat eseri olma niteliği
kazandırmada üstün bir başarı göstermiştir.” (Mustafa Özbalcı)
ESERLERİ:
MASAL: Nar Tanesi (1946),
Kara Yılan ve Kara Gülmez (1946), Sabır Taşı (1947), Akıl
Kutusu (1947), En Güzel Türk Masalları (1948), Altın Heybe-Kül
Kedisi-Felek Sillesi (1948), Zümrüt (1948), Açıl Sofram Açıl ve
Congoloz Baba (1949), Bir Varmış Bir Yokmuş (1956), Evvel Zaman
İçinde (1957), Gökten Üç Elma Düştü (1960), Az Gittim Uz Gittim (1961),
Ağlayan Nar ile Gülen Ayva (1969), Al Elma Yeşil Elma (1969), Zümrüt
Anka (1969), Dağ Olur Eğilir misin? (1969), Hasıra Baba (1969),
Keloğlan: Altın Heybe (1969), Yedi Köyün Yüz Karası (1970), Aygın
Baygın Ses ve Nur Topu (1970), Zindandan Gelen Mektup ve Düşmez Kalkmaz
Bir Allah (1970), Gözleri Yollarda Kalan Ana ve Anasız Kuzu (1970), Emlik
Kuzu ve Altın Gergef (1971), Saraydan Uçan Kız (1971), Alişle
Maviş (1971), Güldükçe Güller Açan Kız (1971), Tellerinde Bülbül
Şakıyan Saz ve Bir Varmış Bir Yokmuş (1972), Sihirli Köpük ve Yaban Gülü
(1972), Onlar Ermiş Muradına (1972), Yiğitler Yiğidi Musacık (1972).
HALK ÖYKÜLERİ: Dertli
Kaval (1945), Dede Korkut Masalları (1958), Âşık Garip (1958),
Kerem ile Aslı (1959), Tahir ile Zühre (1959), Şah İsmail.
İNCELEME-ARAŞTIRMA: Erzurumlu
Emrah (1928), Âşık Melekî Ruhsatî (Çetin Eflâtun Güney’le, 1953), Aşık
Kâmili, Âşık Minhâcî (Çetin Eflâtun Güney’le, 1954), Atatürk: Hayatı ve
Eserleri (1963), Folklor ve Eğitim (1967), Folklor ve Halk
Edebiyatı (1971), Kulağımıza Küpe Olsun (1962), Çift Çubuk Üstüne
(1969), Köy Odası (1969), Köyün Orta Direği (1969), Tanrı
Vergisi (1969), Dağarcık (1970), Hoşbeş (1970), Gözümüz
Üstünde Olsun (1970), Ocak Başında (1972), Millî Kurtuluş ve
Yeniden Doğuş (1972), Halk Eğitiminde İş Birliği Çukurova Ege.
DERLEME: Dumlupınara
Doğru (bilmece, 1944), Halk Şiiri Antolojisi (1947), Halk
Türküleri (2 cilt, 1953-56), Nasrettin Hoca Fıkraları (1957), Masallar
(1990).
ŞİİR: Matem Sesleri (1920).
KAYNAKÇA: Mustafa Baydar / Edebiyatçılarımız Ne Diyorlar? (1960), Osman Nebioğlu / Türkiye’de Kim Kimdir? (1963), Cumhuriyet Ansiklopedisi (c. 5, 1969, s. 1572), Ana Britannica (c. 10, 1978, s. 172), TDE Ansiklopedisi (c. 3, 1979, s. 414), Ömer Faruk Toprak / Sosyalist Kültür Ansiklopedisi (1980), Konur Ertop (Milliyet Sanat, 15.1.1981), TBE Ansiklopedisi (2001), Memet Fuat / İncelemeler (2002), Mehmet Nuri Yardım / Edebiyatımızın Güleryüzü (2002), Mustafa Özbalcı / Büyük Türk Klâsikleri (c. 13, 2002), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).