Komutan ve şair, Başkort
Türklerinin millî kahramanı (D. 1754, Tekeyevo köyü / Başkortostan – Ö. 1800,
Rogervik Kalesi / Estonya). 1773’te Rusya’da çarlık rejimine karşı başlatılan
Köylü İsyanı’nın yöneticilerinden biri ve isyanın önderi olan Pugaçov’un en
yakın savaş arkadaşıydı. Şaytan Kudey ilçesinde muhtarlık görevi yaptı
(1771-72). Baskı ve haksızlığa karşı olduğu için babası Yulay ile birlikte
Pugaçov’un isyancı ordusuna katıldı (1773) ve Başkortostan’ın kuzeybatı
bölgelerinde gerilla birlikleri kurmak için görevlendirildi. Savaşın yenilgiyle
sona ermesine rağmen Salavat Yulayev belli bir süre Çar ordusuna karşı
direnmeye devam etti ve sonunda babasıyla birlikte tutuklandı. 2 Ekim 1775’te
Rusya’nın Estlandiya ili Rogervik kalesine (şimdiki Estonya’nın Paldiski şehri)
ömür boyu hapis cezasıyla sürülen komutan ve şair, yirmi beş yıl sonra 1800’de
bu kalede hayata gözlerini yumdu.
Şairin
şiirlerinden günümüze kadar ulaşan beş yüz dize vardır. Başkortostan’da Salavat’ın adı
ilçeye, şehre, sokaklara, kültür evlerine verilmiş, Salavat ilçesinde müzesi
açılmıştır. Hakkında kitaplar yazılmış, sinema filmleri çevrilmiş, müzik
eserleri bestelenmiştir. R.F. Başkortostan Cumhuriyeti’nin armasında Salavat’ın
at üstündeki heykeli yer almaktadır. Edebiyat, sanat ve mimarlık alanlarında en
iyi eserler için 1967’den itibaren onun adına Başkortostan Cumhuriyeti Devlet
Ödülleri verilmektedir.
“Başkortlar yatışmadı,1741’de ölüm cezasına
çarptırılan, ancak infazdan kaçıp kurtulan yaşlı Yulay, oğlu Salavat ile
birlikte isyancıların arasına katıldı. Tüm Başkortostan ayaklandı, yeniden ve
daha üçlü bir mücadele başladı.” (Aleksandr Puşkin)
“Şaire düşman ve halka
yabancı olanlar Salavat’ın adil ve evrensel fikirlerini çarpıtıyorlar;ama
gerçek ozanlar o eserleri tam anlamıyla yeniden canlandırıyorlar.” (Mustay Karim)
ESERLERİ (Şiir):
Şiirler (1981), Şiirler,
Şarkılar, Belgeler (1994), Şiirler (2004), Salavat Yulayev:
Şiirler Belgeler Hakkında Eserler (2004, Türkçe ve Başkortça).
KAYNAK: S.P. Zlobin / Salavat Yulayev (1929,
2004), İ.M. Gvozdikova / Salavat Yulayev. Belgesel Kaynakların İncelenmesi
(1982, 1992,2004), V.V. Sidorov / Salavat Adında Bir Kahraman (2003), G.M.
Galina / Salavat’ın Son Yolculuğu (1994), Salavat Yulaev Hakkında Bibliyografya
- Salavat’ın 200. Yıldönümü (1952), Yönetmen Y.A. Protozanov / Salavat Yulayev
, Yönetmen M.N. Yakşimbetov / Salavat Yulayev’in Günleri (1991), Yönetmen A. Hujahmedov
/ Oran (1996), Z.İsmagilov/ Salavat Yulayev (opera,1955), N.G. Sabitov, H.F.
Ahmetov / Dostluk veya Dağ Kartalı (bale, 1959), R.G. Kasimov / Yulay Oğlu
Salavat’ın Barışı ve Savaşı (senfoni, 1985), İhsan Işık / Resimli ve Metin
Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas. 2009).
