Şair (D. 1848 - Ö. 17 Eylül 1913, İstanbul). Asıl adı
Mehmed Bahâeddin olup, yaşadığı dönemde Hoca Hayret adıyla tanınmıştır.
İlköğrenimini Adana’da tamamladı. Bu sırada Arapça ve Farsça öğrendi.
Öğrenimini İstanbul’da Süleyman Subaşı Medresesinde sürdürdü. Darülmuallimini
(Erkek Öğretmen Okulu) dışarıdan sınava girerek bitirdi. Bir süre Adana ve
Söğüt rüştiyelerinde görev yaptıktan sonra İstanbul’a döndü. Önce Prens Mustafa Fâzıl Paşa’nın konağında hocalık yaptı.
Daha sonra Üsküdar Paşakapısı (1876) ve Gülhane Askerî Rüştiyesinde
(1878) Türkçe dilbilgisi, ardından da Mekteb-i Sultanî (Galatasaray Lisesi)’de
Türk edebiyatı dersleri verdi. Kütüphaneler müfettişliği (1881), Maarif
Nezâreti Teftiş ve Muayene Encümeni üyeliği (1886), Kandiye İdâdîsi (Lisesi)
edebiyat öğretmenliği yaptı (1892). Darülfünûn (İstanbul Üniversitesi) ulûm-ı
dîniyye ve edebiyye şubeleri müdürlüğünde bulundu (1908). 31 Mart Olayı
günlerinde baş yazarlığını yaptığı İslâm dergisinde yayımlanan bir
makalesi yüzünden Rodos’a (1909) sürüldü. Bir yıl sonra affedilerek İstanbul’a
döndü. Ölünce Merkezefendi Mezarlığına defnedildi.
Muallim Nâcî mektebine mensup bir
şair olarak devrinde, daha çok, klasik tarzdaki şiirleriyle tanındı. Çağdaşları
arasında sözünü sakınmamakla da şöhret kazanarak bilhassa hicivleriyle dikkati
çekti. İlmî yazı ve münakaşalarının çoğu Beyânülhak, Sırât-ı Müstakîm ve
Sebîlürreşad adlı dergilerde yayımlandı. Yayımlanmamış şiirlerinin
toplandığı Eş’âr-ı Hayret adlı eseri basılmadı. Dil, edebiyat, şiir ve
tasavvufî konularda geniş bilgisi olmasına rağmen makaleleri dışında fazla eser
bırakmadı. Devrinin birçok aydını gibi önce Sultan II. Abdülhamid’e cephe
alarak İttihat ve Terakki Cemiyetine girdiyse de kısa bir müddet sonra ayrıldı.
ESERLERİ:
ŞİİR: Şehrâyin ve Sihr-i Beyan (mesnevi, 1302 /
1884-85).
ÇEVİRİ: Sûk-ı Ukâz (Arapçadan, 1304/1887, 1 sayı).
HAKKINDA: Bursalı Mehmet Tahir /
Osmanlı Müellifleri (1914-24, c. 2, s. 155), Mahir İz / Yılların İzi (1975, s.
38-39, 127-128, 176) - Adanalı Hayret’in Hayatı ve Şiirleri (lisans tezi,
1929), TDE Ansiklopedisi (c. 4, 1981), Ali Kemal Ömrüm (yay. haz. Zeki
Kuneralp, 1985, s. 60-62), Abdülkadir Karahan / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 1, 1988,
s. 353), İbnülemin Mahmud Kemal İnal / Son Asır Türk Şairleri (c. 2, 2000), TBE
Ansiklopedisi (c. 1, 2. bas. 2003).
