Sanat
tarihçisi, hukukçu (D. 17 Haziran 1927, İstanbul – Ö. 30 Eylül 2008, Ankara).
Galatasaray Lisesi (1947), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1950), Londra
Üniversitesi King’s College (1952) mezunu. Doktorasını “Meşrutiyet Çağı,
Siyasal Hukuki ve Toplumsal Düzeninin Türk Tiyatrosuna Etkisi” teziyle
(1986) verdi. “Osmanlı Tiyatrosu: Kuruluş Gelişimi ve Katkısı” konulu
teziyle doçent (1974), “Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu” takdim teziyle
profesör (1980) oldu.
Rockfeller
Vakfının verdiği bursla ABD’de ve Avrupa’da bir buçuk yıl sahne sanatları
üzerine araştırma yaptı (1956-57). 1958 yılından itibaren Ankara Üniversitesi
Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde, 1976 yılında Ankara Devlet Konservatuarında,
Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesinde (1976-77), Ankara Üniversitesi
Basın Yayın Okulunda (1964-75), New York (1983-84), Tokyo (1986), Justs
Liebig-Giessen (1987) üniversitelerinde öğretim üyesi (Prof. Dr.) olarak görev
yaptı. Akademik faaliyetlerinin yanı sıra, dünyanın çeşitli yerlerinde birçok
kenti içeren uzun süreli konferans turnelerine çıktı. 1984 yılında emekli
olduktan sonra Boğaziçi Üniversitesinde konuk profesör olarak Uluslararası Yaz
okulunda kültür tarihi dersleri de verdi.
1954-75
yıllarında Forum dergisi editörlüğü, 1960-64 yıllarında Forum Yayınları
editörlüğü, 1965-75 yıllarında Devlet Tiyatrosu Edebi Heyet üyeliği ve 1956-70
yıllarında Ulus gazetesi sahne sanatları eleştirmenliği yaptı. Türk tiyatrosu
alanında otorite sayılan And, Geleneksel Türk Tiyatrosu adlı eseriyle
TDK Bilim Ödülünü (1970), Kültürel Etkinlikler Büyük Kuruluşlar adlı
çalışmasıyla Türkiye İş Bankası Büyük Ödülünü (Şükrü Elçin, Haşim Nezihi Okay
ve Cahit Güzelbey ile, 1983) aldı. Sedat Simavi Sosyal Bilimler Ödülünü (1983),
1991’de Türk Tanıtma Vakfının Özel Hizmet Ödülünü, Devlet Balesine ve Mozart
Yılı dolayısıyla iki Mozart plağının yayımlanmasına katkılarından dolayı iki
ödül daha kazandı. 1986’da Fransız hükümetinin L’ordine des Arts et des
Lettress nişanı Officier payesi (1985) ve İtalya Cumhurbaşkanının Şövalyelik
Nişanı (1990) ile Türkiye Bilimler
Akademisi Ödülünü (1998) aldı.
Türk
ve İslâm Kültürleri ve Sanatları üzerinde sayısız makale yazmış olan Prof. Dr.
Metin And, karagöz, kukla, orta oyunu, köy seyirlik oyunları, halk dansları,
dinsel danslar, klasik bale, opera, tiyatro; Türklerde oyun kavramı, Anadolu
ritüelleri, minyatür sanatı, şenlikler, göz bağcılık gibi çok geniş bir alanda
incelemeler yaptı ve bunları yazılara ve bildirilere dönüştürdü. Eski
İstanbul‘da Fransız, İtalyan, Yunan ve Ermeni toplulukları üzerine incelemeleri
tarihî değer taşıyor. Makalelerini Forum, Sanat Dünyası, Milliyet Sanat,
Tiyatro Araştırmaları, Tarih-Toplum, Dost, Türk Folklor Araştırmaları, Drama
Review, Türk Dili, Devlet Tiyatrosu, Varlık, Hisar, Tarih Mecmuası, İtalyan
Filolojisi, Dance News, Dance and Dancer, Dancing Times, Maske und Kothurn
Review of National Literatures, East Asian Cultural Studies, Asian Folklore
Studies, Objes et Mondes Des İslâm, Journal of American Folklore vb. dergilerinde
yayımladı. Türkiye Bilimler Akademisi şeref üyesidir.
“Metin
And, Batı‘da olağanüstü kişiler için kullanılan bir deyimle, bir ‘Rönesans
İnsanı’dır. Bizdeki ‘on parmağında on marifet’ deyiminin çok ötesinde bir
saygınlığı vardır bu terimin. Büyük örnekleri en çok Rönesans‘ta görülen,
değişik bilim ve sanatları kendinde birleştiren, çeşitli alanlarda üstün
başarılar kazanan üstatlara ‘Rönesans İnsanı’ denir. Türkiyemiz’de Metin And,
çok çeşitli dallarda ürün vermiş ve inanılmaz bir üretkenlikle vermeği sürdüren
nadir kişilerden biri...
Dalları
ve ürünleri görkemli bir ‘hayat ağacı’... Ve denebilir ki tek başına bir
orman. Ömrünün ilk 75 yılına düzinelerle kitap, binden fazla yazı, yüzlerce
konferans sığdıran Metin And‘ın en büyük ünü, tiyatro / sanat / kültür
tarihçiliğinde... Gençliğinde hukukçu ve şarap uzmanı, dergi ve kitap
yayımcısı... Bilgin, eleştirmen... Uzun yıllar boyunca profesör, estetikçi,
belgeselci, konferansçı, halk oyunları / dans /
bale uzmanı, karagözcü, minyatür uzmanı, illüzyonist... ve bilge.
Ülkemizde birkaç alanın doruğuna çıkanlar ve uluslararası bilim âleminde ün
kazananlar arasında Metin And‘ın benzeri azdır.” (Talat Sait Halman)
ESERLERİ:
Gönlü
Yüce Türk (1958), Dances of Anatolian,
Turkey (1959, New York), Kırk Gün Kırk Gece (1959), Bizans
Tiyatrosu (1959), Kavuklu Hamdi’den Üç Orta Oyunu Büyücü Hoca –
Fotoğrafçı -Eskici Abdi (1962), Dionisos ve Anadolu Köylüsü (1962),
Ataç Tiyatroda Ataç‘ın Tiyatro Eleştirileri ve Yazıları Üzerine İnceleme (1963),
A. History of Theatre and Popular Entertainment in Turkey (1963-64),
Türk Köylü Oyunları (1964), Tiyatro Terimleri Sözlüğü (Haldun Taner
ve Özdemir Nutku‘nun katkılarıyla, 1966), Chez Les Turces (André
Antoine’den çev., 1965), Geleneksel Türk Tiyatrosu, Karagöz – Kukla - Orta
Oyunu (1969), 100 Soruda Türk Tiyatrosu (1970), Meşrutiyet Döneminde
Türk Tiyatrosu 1908-1923 (1971), Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk
Tiyatrosu 1839-1908 (1972), Tiyatro Kılavuzu (1973), 50 Yılın
Türk Tiyatrosu (1973), Oyun ve Büyü, Türk Kültürü’nde Oyun Kavramı (1974),
Turkish Miniature Painting. The Ottoman Preiod (1975), Osmanlı Tiyatrosu
/ Kuruluşu-Gelişimi-Katkısı (1974; genişletilmiş ve değiştirilmiş 2. baskı,
2002), Karagöz / Turkish Shadow
Theatre with an Appendix on the History of Turkish Puppet Theatre (1995),
KAYNAKÇA: İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990,
1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish
Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür
Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye
Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People
(2013), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999),
Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), TBE
Ansiklopedisi (2001), M. Sabri Koz / Eski Kültürümüzün İçinde Dolaşan Bir
Evliya Çelebi: Metin And - Talat Sait Halman / And’ımız Anıtımız - Metin And’ın
Yapıtları - Adnan Binyazar / Ritüelden Drama (Cumhuriyet Kitap, 17.10.2002), Remzi Demir - Doğan Atılgan / DTCF ve
Türkiye’de Beşerî Bilimlerin Yeniden İnşası - Elli Portre (2008).600
