Nejat Diyarbekirli

Sanat tarihçisi (D. 17 Haziran 1928, Adapazarı - Ö. 13 Temmuz 2017, İstanbul). Tam adı Erol Nejat Diyarbekirli. Diyarbakır’dan Adapazarı’na göç etmiş bir ailedendir. Dr. Müşir Arif Paşa ile Sadrazam Ahmet İzzet Paşa’nın torunu piyanist Ayşegül Sarıca, eşidir. İlkokulu Adapazarı’nda, ortaöğrenimini İstanbul Kadıköy’de Saint Joseph Fransız Kolejinde bitirdi. Devlet Güzel Sanatlar Akademisi (1954) mezunu. 1956 yılında Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Türk Sanat Tarihi Bölümüne asistan olarak girdi. Türk el sanatları üzerinde yapmış olduğu araştırmalardan ötürü Türkiye Turizm Kurumu müdürlüğü görevine getirildi. 1958 yılında “Türk El Sanatları Sergisi”ni açan ilk sanatçı oldu. El sanatlarının yerlerini belirlemek amacıyla “Ne Nerededir?” katalogunu çıkardı.1969 yılında doçentlik, 1979 yılında profesörlük kadrosuna atandı. 1995 yılında buradan emekli oldu.

Öğrencilik yıllarından itibaren Türk sanatının bütün dallarına karşı büyük ilgi duyarak sanat tarihini çalışma alanı olarak seçti. Kendisi de geleneksel Türk sanatları dallarından minyatür, çini, seramik vb. sanat kollarında çalışmalar yaptı. Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Türk Sanat Tarihi Enstitüsü, İstanbul Anadoluhisarı Spor Akademisi ve Devlet Türk Müziği Konservatuarında, Mimar Sinan ve emekli olduktan sonra Muğla üniversitelerinde Türk kültürü ve sanat tarihi, İslâm sonrası Orta ve İç Asya’da Türk mimarisi ve süsleme sanatları, Türklerde halıcılık ve tekstil sanatı, Türklerde çini ve evani sanatı, Türklerde minyatür sanatı dersleri verdi.

Çalışmalarını yurtdışında da sürdürerek 1959 yılında İsveç, 1962-63 arası İngiltere; sonraki yıllarda Paris, Berlin, Varşova, Viyana, Stockholm, Helsinki, Kopenhag, Oxford ve Cambridge’deki müze ve özel koleksiyonlarda Türk sanat eserleri koleksiyonları üzerinde araştırmalar yaptı. Bu çalışmalar İran, Hindistan, Pakistan, Afganistan ve bilhassa Orta Asya’da, ayrıca Kafkasya’da Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’da devam etti. Çalışmalarını İç Asya üzerine yoğunlaştırdı ve bu konuda uzmanlaştı. Yaklaşık kırk yıllık bir süre zarfında Orta Asya’da, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Kazakistan, Azerbaycan ve Tacikistan’da yapmış olduğu araştırmaları ve bu araştırmaları sırasında tespit etmiş olduğu Türk topluluklarına ait çeşitli mimarî ve plâstik sanat eserleri, dokumalar, etnografik eserler, folklor malzemelerine dair sayısız saydam (diapozitif) ve video film arşivi bulunmaktadır.

Diyarbekirli, Türk mimarisi, seramik, çini, halı, minyatür ve maden, ahşap, taş işleri; Türklerin erken devirlerden itibaren Orta Çağın sonuna kadar devam eden sanat ve kültürleri, mimari ve diğer sanat dalları üzerine çok sayıda makale yazdı. Makaleleri 1963 yılından itibaren Türk Sanat Araştırmaları ve İncelemeleri, Akademi, Cultura Turcica, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, Türk Kültürü, İstanbul Üniversitesi Edebiyat-Fakültesi 50. Yıl Armağanı, Tarih Enstitüsü Dergisi, Halı, Orkun, Türk Dünyası Araştırmaları, Türk Edebiyatı, Sanat Çevresi, Boğaziçi, Ars TurcicaN (Münih), Tarih ve Medeniyet, Tarih ve Düşünce dergileri ile Türkler ansiklopedisinde yayımlandı.

1987 yılında UNESCO tarafından düzenlenen İpek Yolu Projesi’ne Türkiye temsilcisi olarak katıldı. 2001 yılına kadar hem teorik hem de pratikte pek çok katkılar yaptı,  tebliğler verdi ve sergiler organize etti. Bu sebeple İpek Yolu Projesine yapmış olduğu katkılardan dolayı kendisine, 1993 yılında Paris’te UNESCO merkezinde, UNESCO hizmet madalyası verildi. Diyarbekirli, akademik hayatının yanı sıra; kolej öğrenciliği yıllarında tanıştığı basketbol çalışmalarına, Fenerbahçe Spor Kulübünde devam etti ve uzun yıllar Fenerbahçe Basketbol Takımının kaptanlığını yaptı. Milletlerarası çeşitli turnuvalarda Millî Takım formasını başarıyla temsil etti. Başbakanlık, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü (1976-) üyeliği, ICOC’un (International Conference of Oriental Carpets) Türkiye temsilciliği ve Organizasyon (1977-2004) üyeliği, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi başkanlığı Bilim Kurulu üyeliği (1995 – 2001) bulunmaktadır.

BAŞLICA ESERLERİ:

Türk Sanatının Kaynaklarına Doğru,  Hun Sanatı (1972), İslâmiyetten Önce Türk Sanatı: Hunlar – Göktürkler – Uygurlar (1977), İslâmiyet’ten Önce Türk Sanatı -Başlangıcından Bugüne Türk Sanatı (1993), Orhundan Geliyorum.

HAKKINDA: Şevket Beysanoğlu / Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları (c. 3, sayfa 306-308, 1997), Orta Asya'dan Anadolu'ya Türk Sanatı ve Kültürü: Prof. Nejat Diyarbekirli'ye Armağan (Editör: Nalan Türkmen, Yaşar Çoruhlu, 2006), Metin Okutan / İlk Orta Asya Yolcusu (Chronicle Dergisi, 2009), İhsan Işık / TEKAA (2006) - Diyarbakır Ansiklopedisi (2013).