Mehmet Ali Kâğıtçı

İşadamı, İzmit Kâğıt Fabrikası ve Türkiye’de kâğıt endüstrisinin kurucusu (D. 1899, Heybeliada  / İstanbul – Ö. 1 Ekim 1982, Heybeliada  / İstanbul). Deniz Binbaşı Ahmet Bey’in oğludur. 1899 yılında İstanbul Heybeliada’da dünyaya geldi. İlköğrenimini Heybeliada’da gördü.  İstanbul Erkek Lisesi’ni bitirdikten sonra, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nden kimyagerlik diploması ile Mineraloji ve Matematik Jeneral sertifikalarını alarak mezun oldu. Mezuniyetinin ardından Kimya Enstitüsü’nde asistanlık ve Bahriye Mektebi’nde kimya hocalığı yaptı. Daha sonra Almanya’ya giderek bir süre bu ülkedeki selüloz  ve kâğıt fabrikalarında çalıştı. Almanya’dan Fransa’ya geçerek Grenoble'deki kâğıtçılık müessesesine girdi ve öğrenimini devam ettirerek Grenoble Üniversitesi Kâğıt Mühendisliği Okulu’ndan 1927’de kâğıt mühendisliği diplomasını birincilikle aldı.  

Mehmet Ali Kâğıtçı, memlekete döndükten sonra Haseki Hastanesi laboratuarında kimyager, Yüksek Levazım Okulu’nda öğretim görevlisi, İktisat Bakanlığında Sanayi Müfettişi,  Yüksek Ticaret Okulu kimya hocası, Ticarî Tahliller Laboratuvarı’nın kuruluşunda uzman kimyager olarak görev yaparken,  bir taraftan da ülkemizde kâğıt endüstrisinin kurulması yolunda sürekli bir çaba içinde oldu.

1927 yılında Grenoble Üniversitesi, Fransız Kağıt Mühendisliği Okulu'nu birincilikle bitirmiş olması Fransızların ilgisini çekmişti. Bu dönemde, Fransa’nın önemli şirketlerinden Papeteries de France'dan önemli bir iş teklifi aldı, ancak bu teklifi ve İstanbul’daki Başkonsoloslukları aracılığıyla tekrar ettikleri teklifi teşekkür ederek reddetti. Kendisinin aile dostu ve Atatürk’ün yakın çevresinden Müfit Özdeş’in “Daveti kabul et! Burada senin kıymetini bilmezler. Enayilik etme..” diye ısrarı da kararını değiştirmedi.

Vakit gazetesinde, Türk kâğıt sanayiinin kurulması fikrini kabul ettirme yolunda yayımladığı makaleler ses getirdi. Tütün İnhisarı İdaresi Umum Müdürü Behçet Bey, kurulması planlanan kâğıt ve karton fabrikası için onun yardımını istedi. İdealini gerçekleştirme fırsatını bulan Kâğıtçı sevinçliydi. Ancak sevinci boşunaydı. İhale günü Maliye Müsteşarı ihaleyi iptal edivermiş, proje ertelenmişti.

Bu arada, Türkiye'ye kâğıt satan Orta ve Kuzey Avrupa kâğıt kartellerinin temsilcileri ona yeni işbirliği teklifleri getirdiler. O, bu teklifleri de reddedip bir ümit ışığı da göremez durumda iken, İş Bankası Umum Müdürü Celal Bayar, beklediği umut ışığını yaktı. Celal Bayar'ın desteğiyle 10 Temmuz 1934'te hükümetin kağıt sanayinin kurulmasına ilişkin kararnamesi yayınlandı. Bu kez önüne engel çıkartanlar, kâğıt fabrikasına muhalefet edenler, fabrikanın kendi bölgelerinde kurulması için çabalara girişmişti. Yer olarak İzmit seçildi. 

Böylece, Mehmet Ali Kâğıtçı, birinci beş yıllık sanayi programına giren selüloz ve kâğıt fabrikalarımızın projelerini hazırladı. Bu teşebbüs Sümerbank’a geçince hemen projelerini uygulamaya başladı, Avrupa’ya ısmarladığı makineler gelince de birinci kâğıt fabrikasının temeli 14 Ağustos 1934’te Başbakan İsmet İnönü tarafından atıldı. İzmit Kâğıt Fabrikası 1936 yılı sonunda açıldı ve aynı gün ikinci selüloz ve kâğıt fabrikalarının da temelleri atıldı. Onun da projelerini ve makinelerinin montajlarını yapan yine Mehmet Ali kâğıtçı’dır. 18 Nisan 1936 tarihinde de ilk Türk yapımı kâğıt sayfası Mehmet Ali Kâğıtçı'nın elindeydi.

Bunlardan başka Mehmet Ali Kâğıtçı, kaolini ihzar dairesini kurmuş ve buna lâzım olan ham maddenin Kütahya civarındaki Seyitömer köyünden tedarik edilebileceğini belirleyerek, o yöredeki kaolin cevherinin imtiyazını fabrika adına almıştır.

Kurduğu İzmit Kâğıt Fabrikasını yedi yıl yöneten Mehmet Ali Kâğıtçı, 1941 de Sümerbank ile çıkan görüş ayrılığından dolayı oradan ayrılarak, 1942 yılından itibaren İstanbul Belediyesi Kimyahanesi Müdürlüğünde görev yaptı. 1 Ekim 1982’de İstanbul’da vefat etti.

Kuruluşundan itibaren Türk Kimya Cemiyetinin başkanlığında ve Fransız Selüloz ve Kâğıt Mühendisleri Cemiyetinin de üyeliğinde bulundu. 

Fabrikacılık ve Sanayi Notları, Selüloz ve Kâğıt, Kanda Glikoz, Kâğıtçılık Tarihçesi, PH Hamızlık ve Kalevilik Kuvveti adlarında basılı eserleri vardır. 

Kitapları dışında, kâğıtçılığın ülkede gelişmesi için giriştiği mücadeleleri anlatan çok sayıda makalesi çeşitli gazete ve dergilerde yer almıştır. Reçine kusan selülozları kâğıt sanayinde kullanmanın mümkün olduğunu ortaya koyan buluşu, Alman meslek dergilerinde ve çeşitli yabancı kuruluşlarda ilgi uyandırmış ve konuyla makalesi Viyana ve Berlin’deki dergilerde yayımlanmıştır. Hakkında Mehmet Sarıoğlu’nun “Bir Cumhuriyet Aydını Mehmet Ali Kâğıtçı” adlı bir kitabı vardır.