Enis Behiç Koryürek

Şair (D. 11 Mart 1893, İstanbul - Ö. 17 Ekim 1949, Ankara). Kaymakam (yarbay) askerî doktor İsmail Behiç Bey’le, aslen Trabzonlu olan Faika Hanım’ın oğlu. Babasının görevi nedeniyle çocukluğu Makedonya’da geçti. İlköğrenimini babasından ve özel hocalarından aldı. Ortaöğrenimini Selânik ve Üsküp’te tamamladı. İstanbul Sultanîsi (lise, 1909), Mülkiye Mektebi (1913) mezunu. Hariciye Nezareti (Dışişleri Bakanlığı) Ticaret İşleri Şubesinde kâtip olarak (1913) göreve başladı. Birinci Dünya Savaşı başlarında Bükreş’te Şehbender (konsolos, 1915), Budapeşte’de Şehbender Yardımcısı (1916) ve Basın Ataşesi oldu. Budapeşte’de başkonsolos olan Ahmet Hikmet Müftüoğlu ile tanıştı, bir Fransız kızıyla evlendi. 1919’da İstanbul’a dönerek Hariciye Nezâretinde çalışmaya devam etti. Aynı yıllarda Vefa ve Kabataş liselerinde Fransızca ve edebiyat dersleri de verdi. Millî Müdafaa teşkilâtında görev üstlendi. Millî Mücâdele’den sona Ankara hükümeti tarafından Edirne Valiliği Hukuk İşleri Müdürlüğüne (1922) atandı. Bu görevde iken Edirne Lisesinde edebiyat ve Fransızca derslerine girdi. İlk eşinden ayrılarak Fahri Paşa’nın kızıyla evlendi. 1926’da Ticaret Vekâleti Ticaret Muâhedâtı (Antlaşmaları) Dâiresi başkan yardımcısı olarak Ankara’ya tayin edildi. Bu görevi sırasında da Ankara Ticaret Lisesinde Fransızca öğretmenliği yaptı. 1930’da Sovyet Rusya hükümetiyle ticaret müzakerelerinde bulunan heyetle birlikte Moskova’ya gitti. Daha sonra Başbakanlığa bağlı Yüksek İktisat Meclisi genel sekreterliği (1930-36) yaptı. 1941’de Ekonomi Bakanlığında İş ve İşçiler Dairesi Başkanı, daha sonra Çalışma Bakanlığı Müsteşarı oldu. Koryürek, 1934-36 yılları arasında Fransızcadan demografi (nüfus meseleleri) üzerine beş kitap çevirdi. Ayrıca Türkiye’de işçi sorunlarına eğilerek çözüm yolları için kurumlaşmanın yollarını açan ilk bürokratlardan biri oldu. 1946’da Demokrat Partiye girip milletvekili adayı olunca görevinden alındı. Son yılları ekonomik sıkıntılar içinde geçti. Cebeci Asri Mezarlığında toprağa verildi.  

Enis Behiç’in, Namık Kemal’e ithaf ettiği, ilk şiiri Mülkiye Mektebi öğrencisi iken yayımlandı. Dağılmasına yakın Fecr-i Atî (1909-14) grubuna girerek birkaç ay toplantılarına katıldı. 1912-14 yıllarında Şehbal dergisinde yayımlanan ilk hamasî şiirlerinde Servet-i Fünûncuların etkisinde olduğu görüldü. Daha sonraki şiirlerinde hece ölçüsünü kullandı ve Millî Edebiyat akımı içinde yer aldı. Yusuf Ziya (Ortaç) ve Orhan Seyfî’den (Orhon) sonra hece ölçüsünün kullanılmasına öncülük eden üçüncü şair oldu. Şiirleri, başta Şehbâl olmak üzere, Hürriyet-i Fikriyye, Donanma, Türk Yurdu, Yeni Mecmua gibi dergilerde yayımlandı. İstanbul’da geniş bir edebiyatçı ve sanatçı çevresi oldu. Ziya Gökalp, Ali Canip Yöntem, Ömer Seyfeddin ve Celâl Sahir’le (Erozan) dostluklar kurdu.

Ünlü Beş Hececi şairden biri olan Enis Behiç Koryürek’in en ünlü şiirleri millî duygularla örülü lirik şiirlerdir. Türkçülük ve milliyetçilik tarihimizin sanat ve şiir dalında yer aldı. Enis Behiç, 1927’den sonra susmuş gibi gözüktü. Hattâ bu durum, hakkında “edebî hayattan büsbütün çekilmiş” hükmünün verilmesine neden oldu. Güneşin Ölümü ve Vâridat-ı Süleyman, “nasıl içten kaynayan bir ruha sahip olduğunun ve son sözünü henüz söylemediğinin canlı şahitleridir.” (H. Dizdaroğlu) Vâridat-ı Süleyman bir tarafa bırakılırsa, Enis Behiç Koryürek’in kendisinden bekleneni vermemiş olduğu söylendi. Ulusça büyük sıkıntılı günler yaşanırken tarihimizin parlak devirlerini içtenlikle işleyen ve bireyin duyarlıklarını önemseyen şiirleri başarılıdır.

Müzik merakı da olan Enis Behiç, keman ve kendi buluşu olan keman-boru karışımı bir müzik âleti çalıyordu. Müzik bilgisini değerlendirerek şiir formunda yeni bir ses arama çalışmaları yaptı. Hece ölçüsünü yeni bir sesle zenginleştirmek düşüncesiyle ortaya koyduğu görüşe göre, klâsik Türk musikisinin usûllerini esas alarak, bir çeşit dümtek’lerden faydalanarak yeni vezinler elde etmek mümkündü. Bu yeni vezinlerin ilk denemesini üç şiiriyle kendisi yaptı. Bu tür çalışmalarının en süreklisini müstezatlarında gösterdi. Bu bağlamda serbest müstezadı heceye uyarladı.

Enis Behiç Koryürek, 1942’de kendisiyle yapılan bir röportajda Miras’tan sonraki şiirlerini Güneşin Ölümü, evvelce aruzla yazdıklarını da İsfahandan Hicazdan Nağmeler adı altında toplamayı düşündüğünü söylemişse de, hayattayken bu arzusu gerçekleşmedi. 1946’dan sonra bazı arkadaşlarının evlerinde yaptıkları ispritizma (ruh çağırma) seanslarına katıldı. Daha sonra bu seanslarda gelen şiir ve nesirleri kaydedilerek lirik şiirleri ile birlikte Vâridât-ı Süleyman Çelebi (1949) adlı bir kitapta ölümüne yakın yayımlandı. Aynı ruh çağırma seansları hakkında Ömer Fevzi Mardin’in yazdığı üç ciltlik Varidat-ı Süleyman Çelebi (1951) adlı eser ise, XVIII. yüzyılda Trabzon’da yaşamış bir mevlevî dervişinin manzum ve mensur, tasavvufî, ahlâkî, hikmetli sözlerinden meydana gelir. Kitabın dili, dönemine ait birtakım özellikler taşımakla birlikte, yakın devir Osmanlıcasına daha yakındır.

 “O günkü şartlar içinde, hemen ilk şiirinde (Barbaros)’u dirilten şairin, yıllarca sonra Akdeniz kurdu olan korsanlarımıza yazdığı nefîs parçalardaki başarısını, biricik hemşiresini bir deniz kurdu amiralimize eş verişini, dilimize çevrilecek eser diye de koca Barbaros’un Muhteşem Süleyman’ını seçip Türk gençliğine kazandırışını ve bu nihayet Karadeniz’in ilâhî bir çocuğu Trabzonlu Çedikçi Süleyman Çelebi’nin Koryürek’e velî-suret olarak görünüşünü asla tesadüf kabul edemeyiz. Coşkun denizlerle Koryürek arasında bugün çözemediğimiz bir’ kördüğüm, bir birlik sırrı mevcut olduğu âşikârdır.” (Fethi Tevetoğlu)

 “Enis Behiç’in şiirlerini ötekilerden ayıran yön, konularındadır: Eski Türk denizciliğinin göğüs kabartan zaferleri, şairlerin kaleminde dile geliyordu. Bu ondan önce kimsenin aklına gelmemişti… Ona gelinceye kadar hece vezniyle ‘manzum hikâye’ yazan yoktu.” (Hikmet Dizdaroğlu)

ESERLERİ:

Miras (1927), Vâridat-ı Süleyman Çelebi (Çedikçi Süleyman Efendi’den İlhamlar, 1949), Miras ve Güneşin Ölümü (Dr. Fethi Tevetoğlu’nun incelemesiyle, 1951).

Ayrıca Batı yazarlarından çeşitli konularda 6-7 kadar çeviri kitabı yayımlandı.

KAYNAKÇA: Sadettin Nüzhet Ergun / Türk Şairleri (c. 3, s. 1287-1291, 1944), Hikmet Dizdaroğlu / Miras ve Güneşin Ölümü (Hisar, Şubat 1952) - Varlık dergisi (15 Ekim 1957), Halit Fahri Ozansoy / Edebiyatçılar Geçiyor (s. 310-312, 1967), Mücellidoğlu Ali Çankaya / Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (c. 4, 1968), Kenan Akyüz / Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi (s. 817-841, 1985), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Ahmet Kabaklı / Türk Edebiyatı (c. 3, 11. bas. 2002), Büyük Türk Klasikleri (c. 12, s.381-383, 2004), Mehmet Kaplan / Şiir Tahlilleri-2 (20. bas. 2005), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).