Hayırsever, padişah eşi (D. 1550?, Venedik - Ö. Ocak 1619, İstanbul). III. Murat’ın eşi ve III. Mehmet’in annesidir. Doğum tarihi kimi tahminlere dayanmaktadır. Hangi ulustan olduğu konusu tartışmalı olmakla birlikte, dönemin Venedik kaynaklarında Arnavut asıllı olup Dukakin’de Rezi köyünde doğduğu belirtilmektedir. 1573-78 yılları arasında İstanbul'da bulunan Stephan Gerlach ise onu Bosna asıllı olarak tanıtıyor ve daha şehzadelik yıllarında Manisa’da bulunan Murat’a Ferhad Paşa tarafından hediye edildiğini yazıyor.
Safiye Sultan, 1585 yılından itibaren haremin hâkimi oldu. Bununla da yetinmeyip devlet işlerine müdahale etmeye başladı. 1595 yılında III. Murat’ın ölümü ve oğlu III. Mehmet’in tahta geçmesiyle birlikte valide sultan (padişah annesi) olarak devlet içindeki konumu daha da güçlendi. Halk ve memurlar devlet işlerindeki bu etkin rolünü bildiği için işlerini gördürebilmek amacıyla ona başvurur, hatta kimi zaman arabasının önüne çıkarak bu gibi konularda isteklerde bulunurlardı. Sadrazamdan şeyhülislâma kadar bütün görevden alma va atamalarda devlet işlerinin yürütülmesinde birinci derecede etkili oldu. 1596 yılında Eğri Seferi’ne çıkan III. Mehmet, bir milyar akçelik bir hazineyi annesinin kullanımına vermişti. Safiye Sultan, Eğri Kalesi’nin fetih haberinin İstanbul’a ulaşması üzerine fakirlere, yetim ve dullara sadaka dağıtmıştı.
Safiye Sultan, sadece devletin iç işlerine değil dış işlerine de müdahale etmekteydi. Bu anlamda yabancı hükümdarlarla doğrudan mektuplaştığı ve diplomatik ilişkiye girdiği bilinmektedir. Dış politikada, kayınvalidesi Nurbanu gibi Venedik yanlısı bir tutum izledi. Mehmet’in 1603’te ölümü üzerine Eski Saray’a gönderilen Safiye Sultan, Ocak 1619’da ölünceye kadar orada yaşadı. Öldüğünde III. Murat Türbesi’nde toprağa verildi.
Dönemin yabancı tanıkları Safiye Sultan’ı zeki, akıllı, zarif, hazırcevap, gayet mağrur, basiretli, uyanık ve sabırlı bir insan olarak anlatırlar. Safiye Sultan, 9 Nisan 1598 tarihinde Eminönü’ndeki Yenicami’nin yapımını bir törenle başlattı. Ancak oğlu ölüp de kendisi Eski Saray’a nakledilince epeyce ilerlemiş olan külliyenin inşaatı yarım kaldı. 1665’te Turhan Sultan zamanında tamamlanan bu caminin dışında Üsküdar’ın Karamanlı köyünde bir cami ve çeşme yaptırdı. Kocasının türbesinde Kur’an okunması için bir vakıf kurdu. Fatih’te Aşıkpaşa Mahallesi’nde bulunan İmam Gazzalî’nin soyumdan bir kişinin mezarın üzerine türbe, Dâvud Paşa semtinde bir kasır yaptırdı. Zaman zaman III. Mehmet’le birlikte burada oturuyor ve ziyafetler veriyordu. Ayrıca 1598’de kendi adıyla anılan bir medrese ve 1610 yılında Kahire’de kölesi Osman Ağa nezâretinde Melike Safiye Camisi adıyla da anılan camiyi yaptırdı. Bunların dışında savaş dönemlerinde ordunun giderlerine harcanmak üzere kendi malından bağışlarda bulunur, borcundan dolayı zor durumda kalanlann borçlarını öder ve seyahatlerinde geçtiği yerlerdeki fakirlere sadaka dağıtırdı.
KAYNAKÇA: Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı / Osmanlı Tarihi (1972), M. Çağatay Uluçay / Padişahların Kadınlan ve Kızları (1980), L. P. Peirce / Harem-i Hümayun: Osmanlı İmparatorluğu'hda Hükümranlık ve Kadınlar (Çev: Ayşe Berktay, 1996), S. Gerlach / Türkiye Günlüğü (Ed. Kemal Beydilli - Çev: T. Noyan, 2007), Alî Akyıldız / “ Safiye Sultan” (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 35, 2008), İhsan Işık / Ünlü Kadınlar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 6, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).
