Yazar, yayıncı, senarist, yönetmen yardımcısı, yayıncı. 2 Şubat 1950, Çarşamba / Samsun doğumlu. Lise öğrenciliği sırasında yazı, resim, hikâye ve tiyatro çalışmalarına başladı. İÜEF ve Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümündeki öğrenimini bitirmeden bıraktı.
1972’den itibaren İstanbul’da
sinema yönetmen yardımcılığı, reklam metni yazarlığı yaptı. Tiyatroyla
da ilgilenen Çeviker, Ferhan Şensoy’un yönettiği Bir Delinin Hatıra Defterinde
Popriçin’i oynadı, Teneke ve Godot’yu Beklerken’i sahneye koydu ve rol aldı
(1969-71). Senaryosunu yazıp yönettiği Türk Canlandırma Sineması 1931-1995 adlı
bir belgeseli vardır.
1977’den sonra karikatür üzerine
eleştiri ve araştırma yazıları yazmaya başladı. Ankara Büyükşehir Belediyesinde
kültür işleri sekreteri olarak çalıştı. 12 Eylül (1980) askeri müdahalesi
sonrasında işine son verilince araştırma çalışmalarında yoğunlaştı. Bir süre
sonra İstanbul’a yerleşti ve çalışmalarına orada devam etti.
1993 yılında İris Yayıncılık ve
Filmcilik şirketini kurdu, mizah, karikatür ve sinema kitapları yanında Gül-Diken
ve Posta Kutusu dergilerini çıkardı.
Hikâyeleri ile karikatür üzerine
eleştiri ve tanıtım yazıları Cumhuriyet (1975) ve Vatan (1977)
gazeteleri ile Diyojen (yayın yönetmeni, 1977), Türkiye Yazıları (1978),
Gösteri, Milliyet Sanat (1978), Yarın, Sesimiz, Oluşum, Özgür
Toplum (1980), Gül-Diken (1993), Adam Sanat, Adam Öykü vd.
dergilerde yayımlandı. Aziz Nesin’in Cumhuriyet Dönemi Türk
Mizahı (2001) adlı antolojisini yeni eklerle geliştirip güncelleyerek
ikinci basıma hazırladı. Türkiye
Yazarlar Sendikası, Edebiyatçılar Derneği, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih
Vakfı (kurucu) üyesidir.
Turgut
Çeviker İçin Ne Dediler?
“Karikatür Üzerine Yazılar’da
kütüphane, arşiv, sahaf raflarındaki serüveninin kendisini güncel karikatürden
enikonu kopardığını, ister istemez karikatür araştırmacılığına yönelttiğini
açıklıyor Turgut. Karikatür sanatının tarihine daldıkça daha derine dalma
tutkusuna boyun eğmiş, her buluşu onu daha derine göndermiştir. El yordamıyla
ilerliyordu elbette, ama bu yolda kimseden de el alınmaz mıydı? Önceden yapılmış
başka araştırmalar, kitaplar, çeviriler, başka araştırmacılar... Doğrusu, kendi
göbeğini kendisinin kesmesinden başka yolu yoktu. O da bunu yaptı.
Karikatürümüzün eski ustalarının bilgilerinden, belgelerinden, arşivlerden
yararlandı elbette. Ama gene de Turgut’un yirmi yıldır süren kan ter içindeki
çalışmalarını sevgiyle, daha çok da şaşkınlıkla izledik.” (Semih Gümüş)
KİTAPLARI
ARAŞTIRMA-Derleme:
Hikâye: Hayal (1994), Posta Hikâyeleri (2004).
Deneme: Karikatür Üzerine Yazılar (1997).
SİNEMA ÇALIŞMALARI:
Senaryosunu Yazıp Yönettiği Belgeseller:
Türk Canlandırma Sineması /
1931-1995 (1995)
Yönetmen Ekibinde Yer Aldığı Sinema Filmleri:
Yaşarken Ölmek (1988)
Uçurum (1986)
İstasyon (1977)
İbo İle Güllüşah (1977)
Gülşah Küçük Anne (1976)
Yarınlar Bizim (1975)
Sınıfta Şenlik Var (1975)
Güllü Geliyor Güllü (1973)
Korkusuz Aşıklar (1972)
KAYNAKÇA:
Enis Batur / Turgut Çeviker (Cumhuriyet, 18.1.1988) - Kurşunkalem Portreler
(1999, s.26-28), Onat Kutlar / Gündemdeki Sanatçı (1994), Semih Gümüş / Turgut
Çeviker’in Dünyası - Tahir Abacı / İki Usta, Bir Düşünür, Üç Kitap (Cumhuriyet
Kitap, 8.4.1999), TBE Ansiklopedisi (2001), İhsan Işık / Türkiye Yazarlar
Ansiklopedisi (2001, 2004) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve
Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007), Gültekin Emre / Turgut
Çeviker'den 'Ahmet Kutsi Tecer'e Armağan' (cumhuriyet.com.tr, 24.11.2017),
Turgut Çeviker (samsun.ktb.gov.tr, 01.08.2019), Turgut Çeviker (sinematurk.com,
01.08.2019).
TURGUT
ÇEVİKER'DEN 'AHMET KUTSİ TECER'E ARMAĞAN'
Gültekin EMRE
Turgut
Çeviker’in titiz araştırmacılığıyla koleksiyon değerinde bir kitap çıkmış
ortaya: "Ahmet Kutsi Tecer’e Armağan", eksiksiz bir başvuru kitabı.
Ayrıca şiir, oyun, halk şiiri ve müziği ile folklor alanlarında iyi bir
öğretmen olan bu değerli edebiyatçının emeğine de özenli bir saygı.
“Orada
bir köy var uzakta” şiirini ezberlediğimde ortaokuldaydım. O gün bu gündür bu
şiir çaresizliğin pençesinde kıvranan Anadolu’nun içli, kırışıklıklarla,
acılarla, ağıtlarla dolu ve yoksul yüzünü gözümün önüne getirir hep.
Bu
dizenin şairinin, Ahmet Kutsi Tecer (1901-1967); “halk edebiyatı, köy
tiyatrosu, geleneksel tiyatro, halk dansları ve halk müziği konusunda yapılan
derlemelerin ve incelemelerin öncüsü” olduğunu çok sonra öğreniyorum.
Elimde
tuttuğum Ahmet Kutsi Tecer’e Armağan adlı kitap, “eski ve yeni dostlarının;
yazar, çizer, fotoğraf ve grafik tasarımcılarının birikmiş emeklerinden” sıkı
bir derleme. Ayrıca Tecer’in dünyasını çok iyi yansıtan şiirlerinden ve
düzyazılarından örneklerle de zenginleşmiş. Kızı Leyla Tecer, bu özenli derleme
ve bir yerde başvuru kitabı için “Evet hem kalıcı durdu hem de edebiyat
tarihimizin derinliklerine giderek daha çok itilen bazı belgeleri de
aydınlatmaya” yardımcı olduğunu anımsatıyor.
Halk İçin
Söylenen Şiirler
Ahmet
Kutsi Tecer’in sağlığında Şiirler (1932), Köşebaşı (1947) ve Bir Pazar Günü
(1959) isimli kitapları yayımlanmış. Daha sonra Vecihi Timuroğlu’nun
hazırladığı kapsamlı Bütün Şiirler (Kişiliği, sanat anlayışı genişçe ele
alınmış, 1980) basılmış. Koçyiğit Köroğlu (1969) gibi oyunları da okur
karşısına çıkmış. Daha sonra bütün oyunları bir kitapta toplanmış.
Tecer,
ilk şiirlerinde ağırlıklı olarak ölümü, yalnızlığı, hüznü ve romantik duyguları
işler. Daha sonra halk kültürünün zengin kaynaklarıyla tanışınca “ülke ve
toplum sorunlarına” da değinmeye başlar. “Başlangıçta daha çok canlı halk
Türkçesine yer verme ve halk motiflerini kullanma biçiminde kendini gösteren bu
yöneliş, giderek Anadolu insanının toplumsal ve kültürel bütün sorunlarını
kapsayacak biçimde” genişler. Tecer, “İyi ve güzel şiirlerin ancak halk için
söylenen şiirler olduğuna” inanır; “halk şiirine ve kültürüne dayanmayan
şiirler kısa zamanda soluk ve cansız hâle gelirken diğerleri hayatla bağını
kesmeden dipdiri ve canlı kalmayı başarır” der.
Kendisi
için hazırlanan bu armağan kitapta da gördüğümüz gibi Tecer, “halk şiirinin
anlatım olanaklarından ve onun biçim özelliklerinden faydalandıkça estetik ve
sanat değerleri daha yüksek şiirler kaleme alır.” Şiirlerinin tema yelpazesi
genişlerken folklorik öğeler de fazlalaşır.
Soyadı
yasası çıktığı yıl Sivas’ta görevlidir. Bu yörenin tanınmış halk şairi
Deliktaşlı Ruhsati’nin, Sivası kuşatan, Tecer Dağları’nı çok sevmesinden
etkilenerek kendisine “Tecer” soyadını alır. 1941’de yayımlanan ve ömrü boyunca
onu hep yücelten şiiri “Orada Bir Köy Var Uzakta” yoksul, yalnız, çaresiz
Anadolu köylerine dikkat çeker. Bu şiir üzerine Melih Cevdet Anday ve Ceyhun
Atuf Kansu yazar.
“Yaşamak,
diyordum, yaşamak ne hoş!” dizesiyle başlayan “Ölü” başlıklı şiirini Necil
Kâzım Aksek, besteler. Kitapta bu şiirin notaları da yer alıyor.
Dönemin
acar eleştirmeni Nurullah Ataç, Tecer’in şiirlerini eleştirir: “Şiirleri bir
türlü sevemedim; hatta Kutsi’nin şair olduğundan şüpheye başladım” diyor ve
eleştirisini şöyle sürdürüyor: “O, şiiri tabii bir surette söyleyemiyor, bir
hissi, bir hayali vezne koyabilmek için sözü eğiyor, büküyor, anlaşılmaz hâle
koyuyor.”
Ahmet
Hamdi Tanpınar ise Ataç’ın eleştirisine karşı çıkıyor ve şöyle savunuyor
Tecer’in şiirlerini: “Ahmet Kutsi’de benim en çok sevdiğim taraf şiire takaddüm
eden zihni çalışmasıdır. Onun şiirlerine o harikulade güzelliği, o esrarlı
havayı veren bu keyfiyettir.”
Sonra,
Tanpınar’ın bu yazısına karşılık Ataç da bir metin kaleme alıp Tecer’in
şiirlerini eleştirmeyi sürdürür ve dizelerini neden sevemediğini göstermeye
çalışır; “Ahmet Kutsi’de mısradan ziyade kıt’a vardır” der: “İyi modele edilmiş
bir heykel parçasına benzeyen bu kıtalardan mısra ayırmak oldukça güçtür. Zaten
kendisinin şiir anlayışı da böyle bir zevke pek yanaşmaz. O, daha ziyade,
şiirin bir ipek kozası gibi tek bir örgüde başlayıp bitmesini ister.”
Tecer İçin
Yazılar, Şiirler ve Çizimler
Cahit
Sıtkı Tarancı, bir başka açıdan bakmaya çalışır Tecer şiirine: “Ahmet Kutsi’nin
şiirlerinden, herhangi birini okumak onun san’atındaki cazibeye tutulmak için
kâfidir çünkü bütün bu şiirlerde aynı anneden oldukları hissini veren kız
çocuklarının boy inceliği, beniz solgunluğu, ses titreyişi ve melankolik
güzelliği itibariyle birbirlerine hayret edilecek derecede benzeyişler vardır.”
Ahmet
Kutsi Tecer, tiyatro ve müzik alanında da çalışmalar yapmış ve sahnelenen
oyunlarıyla da büyük başarı kazanmış.
Bir
soruşturmaya verdiği yanıt da şöyle diyor Tecer, gününün edebiyatı için:
“Bugünün edebiyatı bütün türleriyle, dünden daha kuvvetli, görünüyor bana.
Çünkü bugünün edebiyatı aşağı yukarı, Cumhuriyet tarihi edebiyatı demektir.”
Ahmet
Kutsi Tecer’e Armağan’da şair, oyun yazarı ve folklor araştırmacısının
yazılarına da geniş bir biçimde yer verilmiş. Örneğin, “Halk Edebiyatı ve
Folklor” hâlâ ufuk açıcı. “Türkçenin Pınarı”, “Gerçek Edebiyat”, “Güzel
Türkçe”, “Şiir Üzerine”, “Oyun Dili” gibi yazıları (denemeleri) önemini koruyor
bugün de.
“Koçyiğit
Köroğlu”ndan esinlenerek Turgut Zaim’in yaptığı çizimler görmeye değer. Şu
dörtlük de Köroğlu’na ilişkin:
“Zannetme
ağlayan gülmez
Köroğlu
bir daha gelmez,
Aslan
yatağı boş kalmaz
Gökte
Kır At kişnedikçe.”
Uzun,
destansı “Ağaç” (1959) şiiri üzerine Yıldız Cıbıroğlu’nun “Ağaç Şiirinde
Aydınlanma ve Çevrecilik İlişkisi” üzerine okumaya değer önemli bir denemesi de
yer alıyor bu kitapta; günümüzün çevrecilik anlayışına da ışık tutuyor deneme.
Haldun
Taner için Ahmet Kutsi Tecer, “Halk şiiri sadeliği ile memleket sevgisini
birleştiren” bir şair.
Melih
Cevdet Anday ve Atillâ Sav, Tecer’in oyunları üzerine yazmış. Doğan Hızlan, çok
geniş bir yelpaze çizmiş onun için. Metin Turan, şairin foklorcu yanı üstünde
durmuş uzun uzun. M. Sabri Koz, “Âşık Edebiyatı” ve “Halk Türküleri
Çalışmaları” üzerine derinlikli bir inceleme yapmış.
Konur
Ertop, Tecer’in ölümünün ardından şöyle bir değerlendirmede bulunmuş: “İnce
ruhlu, titiz, çalışkan, hareketli hocamız Ahmet Kutsi Tecer; şiir, öğretim,
foklor araştırmalarıyla ve uluslararası kurumlarda kültür temsilciliğiyle
verimli yıllara ait hizmetleri arkada bırakarak aramızdan ayrıldı.”
Ahmet
Kutsi Tecer’e imzalan kitaplardan bir seçme görsel bir şölenle yer almış bu
özenli kitapta. Ayrıca aile albümü ve kişisel kaynakçanın yanında genel
kaynakça da eksiksiz verilmeye çalışılmış.
Kitapta
Saip Tuna’nın, Elif Naci’nin, Agop Arad’ın, Tan Oral’ın, Ali İpekoğlu’nun ve
Zahir Güvemli’nin Tecer’in çizgi portreleri de yer alıyor.
Turgut
Çeviker’in titiz, kılı kırk yaran araştırmacılığıyla “koleksiyon değerinde” bir
kitap çıkmış ortaya. Ahmet Kutsi Tecer’e Armağan, eksiksiz bir başvuru kitabı.
Ayrıca şiir, oyun, halk şiiri ve müziği ile foklor alanlarında iyi bir öğretmen
olan bu değerli edebiyatçının emeğine de özenli bir saygı.
Ahmet
Kutsi Tecer’e Armağan / Yayına Hazırlayan: Turgut Çeviker / Ve Yayınevi / 606
s.
KAYNAK:
Gültekin Emre / Turgut Çeviker'den 'Ahmet Kutsi Tecer'e Armağan'
(cumhuriyet.com.tr, 24.11.2017).