15.-16. Yüzyıl alimlerinden (?,
Gilan / İran - Ö. H. 1014 / M. 1605, Diyarbekir). Tam adı Hüseyin b. Hasan al-Huseyni
el-Halhâlî el-Hanefi'dir. İran Azerbeycan’ında Gilân sınırına yakın bir kasaba olan Halhâl'de
doğdu, Şamâhi de ikâmet etti. İlim aldığı âlimlerden biri, Mirzâcan Habîbullah
al-Şirâzi'dir.
Hüseyin el Halhali’nin Osmanlı hâkimiyet bölgesine geliş târihi
bilinmemekteyse de, Diyarbekir (Âmid)'de ikâmet ettiği ve burada bir medresenin
başında bulunduğunu biliyoruz. Bu medresede kendisinden ders okuyan öğrenciler
arasında, Molla Çelebi el Amidî ve Şeyhülislâm Abdurrahim b. Muhammed'de
bulunmaktaydı. Yine Abdülkerim b. Süleymân b. Abdulvahhâb el Kürâni’de ondan
ilim alanlardan biridir.
Tefsir, hadis, kelâm, fıkıh, nahiv, mantık ve astronomi konularında
eserler yazmış olan Hüseyin el-Halhâli 1605 (H.1014) yılında, Diyarbekir'de
vefat etti.
Risâla fi Şerh el Dâ'irat el Hindiye
(Meşhur Hanefi fakihi Sadr el Şari’a’nın Şerh
el Vikâya adlı eserinde zikredilen zaman tesbit âleti "el dâirat el
hindiyye"yi tanıtan ve kullanılışını şekillerle açıklayan bir risaledir.
Hüseyin el Halhali bu risalesini 1006 yılının Şaban ayı sonlarında tamamlamıştır.
Nüshaları Beyazıt, Atıf Efendi, Selimiye vd. kütüphanelerde bulunmaktadır.
Nüshaları hakkında geniş bilgi, kaynak eserde ve İhsan Işık Arşivindedir), Risâle fi Menâzil el Kamer
(Bu risale, el-Halhali’nin el Kâzı
el Beydâvi Tefsiri'ne yazdığı haşiyesinden Ay'ın menzilleriyle ilgili kısmına
yazdığı notların müstakil bir nüshasıdır. Nüshası: Esad Efendi, no. 3545/5:
talik ile yap. 31b-32b, 19.3x12.5 (14.5x7.3) cm, 25 str, Muhammed b. Ismâil b.
Ali al-Eğını" tarafından h. 1172 yılında istinsah edilmiştir).
KAYNAK: Şükrü Erim / "Matematik ve Astronomi
Hakkında Eser Yazanlar" (Diyarbakır'ın Yetiştirdikleri, basılmadı), İhsan
Işık / Diyarbakır Ansiklopedisi (2013) – Geçmişten Günümüze Diyarbakırlı İlim
Adamları Yazarlar ve Sanatçılar (2014) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye
Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (C. 12, 2015).
