Necatî

Gerçekte Necati'nin tek eseri bir divandan ibarettir ve bu eser ona Osmanlı edebiyatında seçkin bir yer sağlamakta yeterli olmuştur. Necati'nin Nesimî gibi bir ilhama sahip olmadığı doğrudur. Oldukça sıkılgan bir şairdir ve bir an bile kendi mevkiinin ne olduğunu aklından çıkarmaz. Buna rağmen dönemin umûmî hükmüne göre, o güne kadar görülen Türk şairlerinin en büyüğüdür. Seleflerinden daha sanatkar, daha mahir ve daha orjinaldir. Ahmed Paşa'nın izinden gitmekle birlikte onun eseri bu yol açıcı şairin eseri gibi bir adaptasyonlar ve tercümeler yumağı değildir. Eğer şiirleri Cem'in şiirlerinde bu­lunan mertlikten yoksunsa bu, mısralar üzerinde inceden inceye durulmasından ve zarifleştirilmesindendir. Cem'in şiirlerinde kendi şahsiyetinden kaynaklanan bir orjinallik vardır; Necati'nin eserinin orjinalliği ise şairin yaratıcı hayal gü­cünden kaynaklanmaktadır. Şiirlerinde çok bulunan mecazlar İrânî tarzda ol­makla birlikte herhangi bir divandan alınmış değildir; şairin kendi kabiliyetinin tatbiki ve müşahadeleri sonucudur.

Bütün tezkireciler Necati'yi, zamanına kadar Anadolu'da yetişen şairlerin en büyüğü olarak tanımakta birleşmektedirler. Dostu Sehi ayrıntılara gir­memekle beraber tabiatıyla şairin medhi konusunda oldukça gayretlidir. Bakî gibi bir dehadan ve Fuzûlî gibi bir şairin henüz İstanbul'da ismen bilinmediği sı­ralarda eserini yazan Latifi, Necati'nin en büyük Türk şairi olduğunu açıkça ifade eder ve onun şiirleri durdukça bir divan düzenlemeye kalkışmanın gereksiz olduğunu söyler. Aynı yazar, şairin baştan sona sürdürdüğü ve başkalarıyla kı­yaslandığında şiirini üstün kılan usta işi muvazene ve ahengin oldukça mü­kemmel olduğunu belirtir. Şairin orjinalliğini de medhederek tamamıyla ken­disinin olan ve başka hiçbir şaire benzemeyen bir üslubu olduğunu söyler: "Bol mecazlı mısralarında dil, ruhunu bulur ve kendisinden sonra gelen şairler bu ifade yolunda onu izler." Şiir hakkında hüküm verebilecek durumda olanlar da Latifi'yi izleyerek mecazlardaki hüneri dolayısıyla ona Tûsî-i Rum (Firdevsi) ve Sultanu'ş-Şuara unvanını verirler; bu meslekte daha sonra gelenlerin takdirini göstermek için tezkirecimiz, meşhur şairlerden İshak Çelebi tarafından yazılmış bir beyti nakleder:

Şi'rün dilersen okuna makbul-i halk ola

Safî Necâtî' şi'ri gibi pür mesel gerek

Latifî'nin naklettiği diğer şiir daha aşağı derecede şairlerden Tâliî adında bi­rine aittir.

Latifi, yukarıdaki sözlerine devam ederek Necati'nin, üslubundaki güzellik dolayısıyla kendisinden önce gelen bütün şairlerin eserlerini ilga olunmuş kitaplar derekesine (inen basamak, inen derece) düşürdüğünü söyler. Herkesin, Necati'nin şiirine neden bu kadar itibar ettiğinin sebebi olarak da bir aşığın kalbinin samîmi ifadeleriyle bir­leşmiş mükemmel tatlılığı ve çok bol mecazlarındaki uygunluğu gösterir.

Aşık, bu konuda biraz daha sakindir; Necati'nin Anadolu'yu bülbül bah­çesine ve papağanların şeker koruluklarına çevirdiğini; memleketinin şairlerini, İran şairlerinin atmayı âdet haline getirdikleri kınama taşlarıyla yaralanmaktan koruduğunu söyler. Necâtî'yi selefi Ahmed Paşa'yla kıyaslarken Ahmed Paşa'nın sanatkârlıkta üstün olduğunu söylemekle birlikte aralarındaki farkın büyü ile mucize arasındaki fark ya da mum ışığı ile güneş ışığı arasındaki fark gibi olduğunu belirtir. Aynı münekkit şairin eserinin, halefi Zâtî'nin eserinden farkını izah ederken Zâtî'nin şiirlerinde ince bir çalışmanın neticesi olarak bir zorlamanın bulunduğunu, Necati'nin şiirlerinde ise herhangi bir gayrete gi­rilmeden tabî bir hünerle ifadelerin yerini bulduğunu söyler. Latifi gibi Aşık Çe­lebi de Necati'nin bütün şiirlerini baştan sona varolan aynı derecedeki mü­kemmelliği, etkili mecazları ve birçok kavramlardaki orjinalliği dolayısıyla medheder. Necâtî'yi Anadolu şairlerinin ilk büyük üstadı sayar ve mısralarının çoğunun atasözü gibi kullanıldığını ifade eder. Bu asırda çok parlak bir şairin ye­tişmiş olmasının da şaşırtıcı olduğunu ilave eder.

Hasan Çelebi de her zamanki üslubuyla Necati'nin şiirlerini özellikle gazellerdeki ve mecazlarındaki hüner dolayısıyla medheder; bu medhin bir delili olarak da babası Kınalızâde Âlî'nin şu beytini nakleder:

Haşre dek her şair ü kâmil dise şi'r ü gazel

Gelmiye kimse Necâtî gibi mahir fı'1-mesel

Âlî, önceki münekkitlerin hükümlerini, Necati'nin eserinin tamamında eşit derecede var olan mükemmellik hakkındaki görüş müstesna olmak üzere onay­lamaktadır. Bu şairin Hâfız-ı Rum şeklinde anlatılmasının doğru olmadığını söy­ler. Heşt-behişt ismiyle ilk sekiz Osmanlı sultanının Farsça Vekâyînâme'sini yazan tarihçi İdris, Necâtî hakkında oldukça yüksek bir üslup kullanır ve ona Hüsrev-i Rum der. Âlî bu unvana karşı çıkar; ancak bunun, kendisinden önce gelen Türk şairleriyle kıyaslandığında onların en büyüğü anlamına geliyorsa o takdirde uygun olacağını, aksi halde gazelleri gibi mesnevileri de aynı ölçüde meşhur olan İran şairi Hüsrev-i Delhî arasında bir kıyaslama yapma gayesinin beyhude bir gayret olacağını ifade eder.

Latifi, Necati'nin şiirlerinin çoğunun, büyüyüp yetiştiği Kastamonu'da yazılmış olması dolayısıyla şiirlerinde bu bölgeye garip gelen kelimeler olduğu kadar mahallî âdetlere yabancı olabilecek kinayelerin de bulunduğunu söyler. (…)

                                                             (Osmanlı Şiir Tarihi, c. 1, çev. Ali Çavuşoğlu, 1999).