
Süreyya Berfe
Şair ve yazar (D. 27 Ocak 1943, İstanbul – Ö. 9 Ocak 2024, Urla / İzmir).
Hikmet Süreyya Kanıpak adıyla 27 Ocak 1943’te İstanbul‘da doğan Süreyya Berfe, Çanakkale Lisesini bitirdikten (1960) sonra iki yıl İstanbul Üniversitesi Fakültesinde, dört yıl da Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümünde okudu. Yedek subay öğretmen olarak yaptığı askerliğinin ardından, Arkın Yayınevi gibi yayınavleri ile reklam şirketlerinde metin yazarı olarak çalıştı.
Emekli olduktan sonra Foça’ya (İzmir) yerleşti. Şiirleri ilkin Düzlem (1963), sonra Zeren, Türk Dili, Yeni Dergi, Oluşum, Milliyet Sanat, Varlık, Gösteri gibi dergi ve gazetelerinde yayımlandı. 1969 yılında, İkinci Yeni şiir hareketine karşı çıkan ve toplumcu şiiri savunan bir manifesto yayımlayan dört şairden oldu. Şiirlerinin yanında şairler ve şiir sanatı üzerine yazılar da yazdı.
Şiir yayımlamaya Süreyya Kanıpak imzasıyla başlamıştı. İlk döneminde yurt insanının sorunlarından yola çıkan toplumcu-gerçekçi şiirler yazdı. Sonraki döneminde ise insanın ve doğanın türlü durumları üstüne çok katmanlı anlam derinlikleri olan bir şiire yöneldi. Düzyazının sınırlarında gezinen, yalın, arı gereçlerden oluşmuş humoru önceleyen bir şiir diline ulaştı. Türk şiirinde kendisine oldukça özgün bir yer edindi.
1972’de Ali Özgentürk ile birlikte Asyalı dergisini çıkardı. (2 sayı) 1976’da Can Yayınevi’nin çocuk kitapları bölümünde görev aldı. Sonraları reklam şirketlerinde İlk şiiri 1961’de Zeren dergisinde yayımlandı. 1965’e kadar Süreyya Kanıpak imzasıyla Düzlem, Zeren, Yelken, Türk Dili, Soyut gibi dergilerde şiirlerini, daha sonraları Papirüs, Yeni Dergi, Yazı, Forum, Oluşum, Soyut, Ant, Yeni Edebiyat, Yeni A, Birikim, Milliyet Sanat, Defter, kitap-lık, Gösteri dergileriyle Yeni Gazete ve Ulus gazetelerde şiir ve yazılarını yayımlattı. 1966’da Kasaba adlı şiiriyle Türkiye Milli Talebe Federasyonu Kültür Yarışması birincilik ödülünü alması sayesinde tanındı.
İlk şiirlerinde İkinci Yeni akımının etkisinde kalarak, soyutlamalara başvurdu. 1966’dan sonra ise, halk şiirinin yolundan giden yeni bir şiir dili kurma arayışına yöneldi. İlk şiir kitabı olan Gün Ola, bu arayışın ürünüdür. Berfe, bu kitapta Anadolu‘nun bir köyünde kısa bir süre tanıklık ettiği bir dili ve dille iç içe gelişmiş olay, durum ve koşulları anlatmayı amaçladı. Şairin bu ses getiren kitabında, Türkmen ve Avşar ağıtlarının, halk ozanlarının, türkülerin ve Nâzım Hikmet‘in etkileri görülür. Daha sonraki şiirlerinde de halk şiirinin olanaklarından yararlanmayı sürdürdü.
Ayrıca, Hepsi O Kadar adlı şiiri, Ece Ülker tarafından bestelenmiştir.
Vefatı:
Ünlü şairlerimizden Süreyya Berfe, organ yetmezliğinden İzmir Urla’da kaldığı bakım evinde 9 Ocak 2024 günü 80 yaşında vefat etti. Süreyya Berfe'nin cenazesi, Urla ilçesinde toprağa verildi. Çoklu organ yetmezliği nedeniyle kaldığı bakım evinde 80 yaşında vefat eden Berfe'nin cenazesi, Zeytinalanı Camisi'ne getirildi. Edebiyat dünyasından isimlerin katıldığı törende, Berfe'nin oğlu Boraz Kanıpak, taziyeleri kabul etti. İkindi vakti kılınan cenaze namazının ardından Berfe'nin cenazesi Zeytinalanı Mezarlığı'nda toprağa verildi.
Vefatını üyesi olduğu Türkiye Yazarlar Sendikası şu mesajla duyurdu:
Şiirimizden bir yaprak daha düştü!
“Yaprak bile gidiyor sarardığını anlayınca” dedi ve sonsuzluğa gitti Süreyya Berfe.
Öncelikle 60’ların yenilikçi, dirençli şairlerinden biri olarak yola çıkan Berfe. Sonraları toplumsal ve bireysel temaları yine incelikli diliyle yazdı. Doğayı ve doğanın, toplumun içinde insanın yalnızlığını içtenlikli, lirik bir dille işledi.
Şiirimize bıraktığı sözcükler onu sonsuz kılacak.
Şiirimizin, okurlarının başı sağ olsun.”
Ödülleri:
1966'da Kasaba adlı şiiriyle Türkiye Millî Talebe Federasyonu Kültür Yarışmasında birincilik kazandı. Şiir Çalışmaları adlı kitabıyla 1992 Cemal Süreya Şiir Ödülünü, Nâbiga adlı kitabıyla 2002 Behçet Necatigil Şiir Ödülünü aldı.
Süreyya Berfe İçin Ne Dediler?
“Süreyya Berfe'nin şiirlerini hep sevdim. Dünyaya bakışını, bu bakıştan doğan şiirini hep izledim. Olağanlıktan yarattığı şiir, zorluktan kolaylığa ulaşmanın serüvenini sergiler bize... Berfe'nin şiiri, şiir olamayacağını sandığımız yalın, arı malzemeden oluşan bir şiirdir. Dünyayı algılamayı, şiirinin ekseni yapmıştır. Dış dünyadan iç dünyaya giden patikadır onun şiiri. Şiir akımları gelir geçer, ona direnen şairler geçiciliğin aldatıcılığına kapılmazlar. Berfe'nin şiiri hep kendi kalmasını bilmiştir. Yalın şiirin, doğal söyleyişin sevdiğim örnekleridir.” (Doğan Hızlan)
***
“Berfe, yaşanan toplumsal olaylar dikkat çekmektedir. İnsanlar, acı ve sıkıntılarla yaşamın zorluklarını zor koşullarda sürdürürken bu olumsuzluklardan hiç ders çıkaramamaktadırlar. Barış ve sevginin yok olduğu bir ortamda kötülüklere seyirci kalınırsa insanlık daha birçok fırtınalı günler görecektir. İşte bu da şairin kafasında bir fırtına oluşturmaktadır. Süreyya Berfe, insanların bu vurdumduymazlığına inanamıyor. Böyle bir şeyin olmasını düşünemiyor. O, bu ilgisizliğe Olmaz diyor.”(Hasan Efe)
***
“Süreyya Berfe’nin bir diğer önemli özelliği de gerçekten çok ciddi bir şiir emekçisi olması, şiire yıllarca emek vermesidir, üretkenliğidir. Birçok şiirini tanıdığı insanlara, dostlarına ithaf etmesi de dikkat çekici bir özelliktir. Çağının tanığı olan şair, bu tutumuyla, başkalarını da kendi tanıklığına tanıklık etmeye çağırmaktadır sanki.
“Bir şiirinde geçtiği gibi ‘güzel işlerin karıncası’ olarak nitelendirilebilecek bir şairdir Süreyya Berfe. Çalışkandır, namuslu bir işçiliği vardır. Zorlamadan, yapmacıklıktan uzaktır. Temiz bir yürek ve zihin evreninde biçimlenen dizelerini yine temiz bir Türkçe ile dile getirmiştir. Dirençlidir; fakat ilkel Robenson tavrından da, çarpık Don Kişot gösterişinden de uzak durur. Dünyaya ve insan kardeşlerine doğru yürür sürekli; fakat onları aşağılamaz, küçümsemez, klasik ilericilik nutukları çekmeye yeltenmez. Ve dahası özverilidir: ‘Özverin, güzel işlerin arısı. / Özverin, sözcüklerden yılmış kafama barınak..” (Ali Emre)
ESERLERİ:
Şiir:Gün Ola (1969), Savrulan (1971), Hayat ile Şiir (1980), Sen Basmasın (1985), Ufkun Dışında (toplu şiirleri, 1985), Şiir Çalışmaları (1991), Ruhumun (1998), Kalfa (1965-1998) (1999), Seçme Şiirler (2001), Seni Seviyorum (2002), Nâbiga (2002), Eksik Alfabe (2003).
Çocuk Kitabı:Çocukca (1982).
KAYNAKÇA: İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Vitrindekiler / Ruhumun (Cumhuriyet Kitap, 03 Aralık 1998), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (2001), Seçme Şiirler-Süreyya Berfe (Cumhuriyet Kitap, 22.11.2001), Seçme Şiirler (Kitap Rehberi, Aralık 2001), Nâbiga (Cumhuriyet Kitap, 7.2.2002), Pelin Özer / Şiirin Hafızasını Zorluyor Süreyya Berfe (Cumhuriyet Kitap, 25.4.2002), Seni Seviyorum Kitap Rehberi (Kasım 2002), M. Güner Demiray / Yaşamı Özümsemiş Şiirler (Damar, Şubat 2004), Hasan Efe / Süreyya Berfe’nin ‘Olmaz’ı”-Günümüz Şairlerinden Şiir Çözümlemeleri (2004), Ali Emre / Süreyya Berfe: Sıcak Bir Yürekten Temiz Bir Türkçe’yle Süzülen İçten Dizelerin Şairi - Celâl Fedai / Söyleşi: Süreyya Berfe ile Şiir Üzerine - Süreyya Berfe Şiiri Üzerine Parçalı Bulutlu - Mehmet Kâzım / Yaşamın Gerçeklerine Yaslanan Şair: Süreyya Berfe - Kenan Çağan / İçtenlik ve Şiir - Haydar Ergülen / Çocuklar Ana ve Babalarının Cenazelerine Çelenk Gönderir mi? (Hece, Şubat 2005), Şiirimizden bir yaprak daha düştü. “Süreyya Berfe” (turkiyeyazarlarsendikasi.org, 9 Ocak 2024), Şair Süreyya Berfe son yolculuğuna uğurlandı (cumhuriyet.com.tr, 10.01.2024).