Sadi Irmak

Devlet adamı, başbakan, bilim adamı, tıp profesörü, yazar (D. 15 Mayıs1904, Seydişehir / Konya – Ö. 11 Kasım 1990, İstanbul). Tam adı Mahmut Sadi Irmak olup, Prof. Dr. Yakut Irmak Özden ile eski milletvekillerinden Sabri Irmak’ın babalarıdır. Rüştiye (ortaokul)’yi ve Konya Sultanisi (Lisesi)’ni birincilikle bitirdikten sonra biyoloji öğretmeni oldu. Öğretmenlik yaptığı yıllarda bir süre İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde okudu. 1930’da Berlin Üniversitesi Tıp Fakültesini bitirdi. Hagen ve Düsseldorf hastanelerinde asistan olarak çalıştı. 1931 yılında Türkiye’ye döndüğünde Ankara Hükümet Ta­bipliği ve Gazi Terbiye Enstitüsü biyoloji öğretmenliği görevle­rinde bulundu. 1933’te İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesinde fizyoloji doçenti, 1940’ta profesör oldu.

1943’te CHP listesinden Konya Milletvekili seçilerek parlamentoya girdi. Aynı yıl Hal­kevleri Yüksek Danışma Kurulu Başkanlığına, ardından CHP Diyar­bakır Bölge Müfettişliğine getirildi. 1943’te Konya’dan milletvekili seçildi. 1945’te ilk çalışma bakanı olarak görev yaptı. 1950’de siyasi hayattan ayrılarak bir süre Münih Üniversitesinde çalıştı.

1953’te İstanbul Tıp Fakültesinde fizyoloji kürsüsü başkanı, 1956’da ordinaryüs profesör oldu. Politikadan uzun yıllar uzak kaldıktan sonra, 8 Haziran 1974’te Cumhur­başkanı Fahri Korutürk tarafından Kontenjan Senatörü seçilerek yeniden parlamentoya girdi. Ayrıca 1981-83 yılları arasında Danışma Meclisi Konya üyeliği yaptı.

CHP Lideri Bülent Ecevit’in başbakanlığında 1974 yılında, Necmettin Erbakan’ın liderliğindeki Milli Selamet Partisi (MSP) ile kurduğu koalisyon hükümetinin sona ermesiyle, Sadi Irmak başkanlığında bir hükümetin kurulması formülü ortaya çıktı. Cumhurbaşkanı Korutürk’ün bu doğrultudaki çalışmaları sonucu, Necmettin Erbakan dışındaki liderlerin oluru alınarak, 17 Ka­sım 1974 tarihinde Prof. Sadi Irmak başbakanlığında, bir “teknok­ratlar” hükümeti kuruldu ise de Sadi Irmak Hükümeti, Meclisteki ilk oylamada gü­vensizlik oyu alınca hükümet krizi devam etti. Kurduğu hükümet güvenoyu alamamasına rağmen dört buçuk ay bu görevde kaldı.

Milletvekillerinin büyük çoğunluğu destek vermediğinden uzun ömürlü olamayan Sadi Irmak hükümeti, kısa bir süre sonra yerini Süleyman Demirel başbakanlığında 31 Mart 1975’te kurulan ilk “Milliyetçi Cephe Hükümeti”ne bıraktı.

Sadi Irmak, 12 Eylül (1980) askeri darbesinden sonra, 15 Ekim 1981’de kurulan Danışma Meclisi’ne Konya temsilcisi olarak atandı ve 27 Ekim’de bu meclisin başkanlığına seçildi. Irmak’ın bu görevi 4 Aralık 1983’e kadar devam etti.

Prof. Dr. Sadi Irmak, 11 Kasım 1990 tarihinde İstanbul’da öldü ve Aşiyan Mezarlığı’nda toprağa verildi.  Almanca, Fransızca ve Arapça bilen Irmak ulusal ve uluslararası önemli tıp derneklerine üyeydi. Çeşitli konularda özgün eserleri ve çevirileri vardır. Mevlâna ve Yunus Emre hakkında da çalışmalar yapmıştır. 1945 Goethe Madalyası sahibidir. Türkiye Gazeteciler Odası üyesiydi.

ESERLERİ:   

Leonardo da Vinci (1943), Kendimize Doğru Memleketimizin Bazı Meseleleri (1943), İslâm Tarihi (2 cilt, 1965), Devrim Tarihi (1967), Atatürk Devrimleri Tarihi (Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan, 1973), Cumhuriyet’in 50. Yılında İstanbul Üniversitesi (1973), Atatürk ve Çevresi (Türkiye Cumhuriyetinin 50. Yılı Dolayısıyla, 1974), Atatürk Devrimlerinin Karakteri (Türkiye Cumhuriyetinin 50. Yılı Dolayısıyla, 1974), Dünya Nereye Gidiyor: Liderlerle Görüşmeler (1976), Atatürk Devrimleri Tarihi (Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı Anısı, 1981), Atatürk Etki ve Yankıları (1981), Atatürk ve Türkiye’de Çağdaşlaşma Atılımları (1981), Atatürk Yaşamı ve Eseri (1981), Atatürk’ten Anılar (Atatürk’e 100. Yılda Ajans - Türk’ten Armağan, 1982), Alfabetik Sağlık Kılavuzu (1984), İlk Mücahitler- Millî Mücadele’de Atatürk’ün Çevresi (1986), Toplumumuzun Bunalımlarından Korunması ve Mutluluğu İçin Atatürk Yolu (1986), Kemal Atatürk Leben und W erk des Gründers Der Neuen Türkei und des Fahnentraegers des Antiimperialismus (1989), Zerdüşt Böyle Dedi (F. Nietsche’den çev, tsz).

KAYNAKÇA: Türkiye’de Kim Kimdir (1987-88), Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi (c. 6, 1969-73), TBMM Albümü 1920-1994 (c. 5, s. 142), Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi (c. 6, 1983), Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (c. 11, 1986), İhsan Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Devlet Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 1, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013). TDOE-TDE Ansiklopedisi (c. 5, 2004), Süleyman Yeşilyurt / Türkiye’nin Başbakanları (2006).