Türkolog, şair ve yazar (D. 21 Ocak 1893, Argın köyü / Karasubazar / Simferopol / Kırım - Ö. 18 Ocak 1938). Tam adı Bekir Vahapoğlu Çobanzade. Tanınmış bir Kırım-Tatar ve Azerbaycan dil bilimcisidir. İlk ve ortaöğrenimini doğduğu kasabada başarıyla tamamladıktan sonra 1909 yılında İstanbul’a gelerek Galatasaray Mektebi Sultanîsinde okudu (1915). 1918 yılında Budapeşte Üniversitesi Felsefe Bölümünü bitirdi. Türkolog profesörlerin, özellikle Gyula Nemeth’in öğrencisi olarak Türk, Macar, Arap dillerini inceledi ve 1919 yılında Türk filolojisi, Arap edebiyatı tarihi, Macar edebiyatı tarihi doktoru olarak mezun oldu.
1920’de Kırım’a dönen Çobanzâde, değişik okullarda Kırım Türkçesi ve edebiyatı ile Türkçenin mukayeseli grameri derslerini verdi. Kırım Millî Eğitim Bakanlığında şube müdürlüğü yaptı, 1922 yılında Akmescit Üniversitesi Doğu Dilleri profesörü ve Türk Dili Bölümünün kürsü başkanı oldu. Bu dönemde Yeni Çolpan, İleri ve Okuv İşleri dergilerinde ilmî makaleler yazdı. 1921-23 yıllarında Kırım-Tatar Eğitim Komitesi Başkanı oldu.
1924 yılında davet edildiği Bakü
Üniversitesinde yıllarca görev yaptı. 27.2.1926’da Bakü’de toplanan I.
Türkoloji Kongresinde “Türk Lehçeleri Arasındaki Karşılıklı İlişkiler” ve
“Türk-Tatar Dillerinde ilmî Terminoloji Meydana Getirme” konularında önemli
tebliğler sundu. Aynı yıl Lâtin harflerine geçme konusunda çalışmak üzere
Semerkant’a gitti, Sovyetler Birliğinde Türkler arasında Lâtin harflerinin
kabul edilmesinde önemli rol oynadı. SSCB Bilimler Akademisi (1935 yılından
sonra) ve Paris Dilbilimi Cemiyeti (1935 yılından sonra) üyesi oldu.
Azerbaycan’da bilim adamlarının yetişmesine hizmet etti. Şiirlerinde çoğunlukla
halkın tasaları, kaygıları ve umutlarını işledi. Halkın diliyle halka
seslenerek onu uyarmaya ve aydınlığa çıkarmaya çalıştı. 1930 yılında
tutuklandı, gönderildiği sürgünde öldü.
ESERLERİ:
ŞİİR: Anan Nerede
(1913), Boran (1928), Şairler (1971, Taşkent).
ARAŞTIRMA-İNCELEME-DENEME:
Rusya Tatarlarının Kültür Hayatının Gelişmesi Üzerine Bir Deneme (1915),
Türk Edebiyatında Yeni Akımlar (1916), Kırım Tatarcasının Grameri
Hakkında İlmî Bir Deneme (1924), Türk-Tatar Lisaniyatına Medhal (1924),
Türk Dili Sarflarının Umumî Kusurları (1924), Fuzulî Monografisi (1925),
Nevaî Monografisi (1926), Türk Dili ve Edebiyatının Tedris Usûlü (1924),
Kumuk Dili ve Edebiyatının Tetkikleri (1926), Türk-Tatar
Diyalektolojisi (1927), Türk Grameri (1930), Azerbaycan Türk
Edebiyatının Yeni Dönemi (1930), Azerbaycan Türk Dilinin İlmî Grameri (1930),
Yabancı Dil Öğretiminin Temel Metodu Meseleleri (1932), Özbek Dilinin
Öğretiminin Temel Metodu (1932), Karaçay-Balkar Dili Üzerine Notlar (1933),
İbni Mühenna’nın Türk Grameri (1933), Leylâ ile Mecnûn Konusunun
Tarihine Doğru (1934), Kitab-ı Dedem Korkut’un Edebî Lengüistik Tahlili (1935).
KAYNAK: Ertuğrul Yaman / Türkiye’deki Türk
Dünyası (A.K. Bolaç – A. Esatoğlu ile, 1998), İhsan Işık / Resimli ve Metin
Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas. 2009).