Abdülkadir İnan

Türkolog, Öğretim Üyesi

Doğum
29 Kasım, 1889
Ölüm
01 Ekim, 1976
Eğitim
Yüksek Muallimler Mektebi
Burç
Diğer İsimler
Fethilkadir Mustafaoğlu Suleymanov (asıl adı), A. Başkurt, A. Cılkıbay, F. Süleyman, Abdülkadir Cılkıbay, Türkistanlı, Türkmen, Abdülkadir, İdiloğlu, Feth...

Türkolog, öğretim üyesi (D. 29 Kasım 1889, Şıgay / Çagay (Harı Külmek) köyü / Verxneuralsk (Kunşak) / Ufa (Çelyabinsk) – Ö. 1 Ekim 1976, Ankara). Yazılarında bazen A. Başkurt, A. Cılkıbay, F. Süleyman, Abdülkadir Cılkıbay, Türkistanlı, Türkmen, Abdülkadir, İdiloğlu, Fethülkadir Süleyman, Ulukatayoğlu imzalarını kullandı. Asıl adı Fethilkadir Mustafaoğlu Suleymanov'dur. Ailesi Başkurtların 1864'te iskân edilen Ulu Katay boyunun Kazbörü / Gazi Börü kolundandı. İlköğrenimini Rus-Başkurt ve Çagay'da açılan usûl-i cedide mekteplerinde yaptı, Troitski'deki Resüliye Medresesinden mezun oldu. Yüksek Muallimler Mektebini (1914) bitirdi. 1915-23 yılları arasında ortaokullarda öğretmenlik yaptı. 1915'te Mahkeme-i Şer'iyye kurulu önünde din ilimlerinden imtihan vererek müderris unvanı ve diplomasını aldı. Başkurt hükümetinin Başkurt gazetesinde editör olarak çalıştı. Başkurt Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulunca Eğitim Bakanlığında Fen Bölümü başkanlığı görevine getirildi. 1919-20'de Leningrad kütüphanelerinde çalıştı. Birçok değerli eseri Başkurt kütüphanelerine taşıdı. Daha sonra Taşkent'e gitti. Kazak-Kırgız ortaokulunda öğretmenlik yaptı. Bir süre Yese'de tarih öğretmeni olarak çalıştı.

Semerkand'a çağrıldı ve 1923'te Başkurt Millî Azatlık hareketinin lideri Zeki Velidi Togan ile yabancı ülkelere gitti.  1923'te İran ve Afganistan'da bir yıl kadar kaldı. 1924'te Hindistan'a, buradan da Avrupa'ya geçti. Marsilya, Paris ve Berlin'de kısa sürelerle yaşadıktan sonra 1925 Temmuz’unda İstanbul'a geldi ve Türkiyat Enstitüsüne asistan olarak girdi. 1933'te Türk Dil Kurumunun daveti üzerine asistanlıktan ayrılıp Ankara'ya yerleşti. Atatürk'ün dille ilgili çalışmalarında yakınında bulundu. 1935'te Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinin kuruluşu sırasında Doğu Türk Lehçeleri profesörlüğüne atandı. 1944'te profesörlük unvan ve kadrosu aldırılarak mütercim, okutman, öğretim görevlisi gibi adlarla 1955'e kadar aynı dersleri okutmaya devam etti. 1961'de Diyanet İşleri Başkanlığı Müşavere Heyetine üye seçildi. Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumunda üyelik, başuzmanlık yaptı. 1964 yılı Nisan’ından itibaren Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsünde aslî üye oldu.Bir trafik kazası geçirince bu görevlerinden ayrıldı.

İlk yazısı 1908'de Vakit gazetesinde çıktı. Birçok tarih, edebiyat, folklor, etnografi, dilbilimi ve arkeoloji konularında üç yüz kadar makale ve ilmî çalışmaları yayımlandı. Araştırmalarında daha çok Başkurt halkının geçmişine yer verdi. 1910'da folklor araştırma ve derlemelerine başladı. Önce yalnız Başkurtlar üzerinde çalışırken, Zeki Velidi Togan'ın etkisiyle, Kazak-Kırgız, Altay ve Özbek folkloru, özellikle Manas destanı ve Şamanizm hakkında pek çok inceleme yapıp belge topladı. Edebiyatla 1913-16 yılları arasında aktif olarak ilgilenerek nesir ve nazım alanlarında eserler verdi. Şiirlerinde yaşadığı zamanın zorluklarını, halkının çektiği acıları ve eski yayla hayatının özlemini dile getirdi. Zeki Velidi Togan ile Yeni Türkistan dergisini (1927) kurdu. Birkaç arkadaşıyla Halk Bilgisi Haberleri adlı dergiyi çıkardı. Yazıları Vakit (Orenburg), Şura (Orenburg), Taârifü'l-Müslimîn (İstanbul), Başkurt (Orenburg), Akyol (Taşkent), Yeni Kafkasya, Türkiyat Mecmuası, Türk Yurdu, Yeni Türkistan, Emel (Romanya), Halk Bilgisi Haberleri, Türk Hukuk ve İktisat Mecmuası, Atsız, Azerbaycan Yurt Bilgisi, Çığır, Tarih-Arkeoloji, Etnografya Dergisi, Ülkü, İstanbul Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası, Hakimiyet-i Milliye, Yeni Türk, Bozkurt, Kopuz, Oluş, Türk Dili-Belleten, Belleten, Varlık, Çınar, İnkılâpçı Gençlik, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, Gök-Börü, Türk Amacı, Türk Sazı, Akşam, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Doğu, Orhon, Türk Hukuk Tarihi Dergisi, Türk Dili ve Tarihi Hakkında Araştırmalar, Türk Dili, Oğuz, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Dünya, Türk Folklor Araştırmaları, Selâmet, Türk Kültürü, Cultura Turcica, Bayrak gibi yayınlarda yer aldı. Köprülü, Zeki Velidi Togan, Jean Deny, Reşit Rahmeti Arat armağan kitaplarında makaleleri; İslâm, Türkoloji, Dünya ansiklopedilerinde yazdığı maddeleri yayımlandı. Philologiae Turcocae Fundamenta'ya “Kumuk Edebiyatı” maddesini yazdı. Türk Tarih Kurumu için hazırlamakta olduğu Atatürk'le ilgili hatıraları yarım kaldı. Bu çalışmadan önce yazmaya başladığı hatıratının ancak Rusya ile ilgili kısmını bitirebilmişti. Divanu Lugati’t-Türk ve Kutadgu Bilig ile ilgili çalışmalarda önemli hizmetleri oldu.

ESERLERİ:

OYUN: Salavat Batır (Sterlitamak, 1919).

ARAŞTIRMA: Birinci İlmî Seyahata Dair Rapor (1930), Türkoloji Ders Hulâsaları (1936), Güneş-Dil Teorisi Üzerine Ders notları Türkoloji II (1936), Türkoloji Ansiklopedisi Üzerine Bir Kalem Deneyi (1. Forma, M. Şakir Ülkütaşır ile, 1938), Tarihte ve Bugün Şamanizm (1954), Kur'an-ı Kerim'in Türkçe Tercemeleri Üzerinde Bir İnceleme (1961), Hurafeler ve Menşeleri (1962).

ÇEVİRİ: Türkistan Sanatkârları Risalesi (Samoyloviç'ten, 1929), Moğolların İçtimaî Teşkilâtı (B. Y. Vladımirtsov'dan, 1944), Türkmen Tarihi (Barîhold'dan) ve Manas Destanı (1972).

KAYNAKÇA: Başqort Poeziyahı Aniologiyahı (Ufa, 2000), Saadet Çağatay /"önsöz" (Abdülkadir İnan, Makaleler ve İncelemeler, 1968), Abdülkadir İnan / Fünfzig Jahre Wissenschaftlichen Wirkens (Central Asiatic Journal, vol. 5, nu. 2, s. 151-162, 1959), F. A. Tansel / Abdülkadir İnan (Kubbealtı Akademi mecmuası, Ocak 1977), M. Şakir Ülkütaşır / Abdülkadir İnan (TFA Yıllığı, 1977), Naile Binark / Profesör Abdülkadir İnan (Kazan Mecmuası, s. 4, Haziran 1971), Türkiye'de Kim Kimdir (s. 356, 1961-1962), TA (c. 20, s. 120-121), TDEA (c. 4, s. 384-386), TDVİA (c. 22, s. 261-262), Hikmet Tanyu / Abdülkadir İnan'ın Hayatı (Türk Tarih Kurumu Üyeleri, s. 667-684), " Prof. Abdülkadir İnan" (Türk Kültürü, c. 15, s. 169, 1976), TYA (s. 502), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013). 

 

 

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör