Mardin Artukluları meliki, devlet
adamı (D. ? – Ö. 1176). Babası Hüsamettin Temürtaş ölünce (1153) onun yerine
hükümdar oldu. Bu tarihte Meyyafârıkin de Mardin Artuklularına bağlıydı. Kendi
haciblerinden (üst düzey saray görevlisi) Sadüddevle Altıntaş’ı Meyyafârıkin’e
yolladı. Altıntaş, emîrin öldüğünü, yerine oğlu Necmettin Alpı’nın tahta
geçtiğini valiye bildirdi. Vali de durumu Meyyafârıkin kadısına ve şehrin ileri
gelenlerine iletti, hutbeyi Necmettin Alpı namına okuttu, ona bağlılığını
bildirdi. Durum ayrıca, komşu ülkelere de duyuruldu. 1160 yılında Meyyafârıkin’in
ünlü Sûk ul-Kubbe (Kubbe Çarşısı) yandı. Burası Selçuklu Sultan I. Kılıç Arslan
ile kimi devlet büyüklerinin gömülü olduğu Kubbet us-Sultan’ın civarındaydı. Bu
nedenle çevresi çok imar görmüş ve büyük bir çarşı yaptırılmıştı ki, işte o çarşı
türbeye nispetle bu adı almıştı. Necmettin Alpı yanan çarşıyı yeniden yaptırdı.
1162’de Hısnı-keyfâ (Hasankeyf) emiri
Fahrettin Karaarslan, Âmid (Diyarbakır) Kalesini kuşattığında Şemsettin Sevinç,
Alpı’nın ordusunun başına geçerek onu karşıladı. İki taraf arasında şiddetli
bir savaş başladı. Bu sırada Danişment oğullarından Yakup Arslan Harput
bölgesine saldırıp Sumaysat’ı yağmaladı. Bunu haber alan Fahrettin Karaarslan,
Âmid kuşatmasını bırakarak Harput’un imdadına koştu. Bunu öğrenen Yakup Arslan
da ülkesine döndü. Bu arada Necmettin Alpı Meyyafârıkin’e gelerek birkaç gün
burada kaldı. Başarısızlığından ötürü Şemsettin Sevinç’i görevinden alarak
tutuklayıp mallarına el koydurdu. Yerine Hacib Selahattin Zekeriya’yı atadı.
1163’te Haçlı ordusu Nurettin’in
ülkesine saldırdı. Fahrettin Karaarslan Mardin’e gelerek Necmettin Alpı ile
görüştü. İki emir, Yakup Arslan’ın ülkesine saldırma konusunda anlaştılar ve Karaarslan
Hasankyf’e döndü. Kararlaştırılan tarihte iki emir buluşarak Harput’a gittiler.
Erzen emiri Fahrettin de kendilerine katıldı. Önce Malatya’ya yürüdüler,
burasını yağma ederek yollarına devam ettiler. Yakup Arslan bunların geldiklerini
öğrenince kendi memleketine kaçtı. Alpı ve öteki emirlerin orduları Sivas’a
yaklaştıklarında Nurettin’in elçisi geldi ve onları Haçlılarla sürmekte olan
savaşa katılmaya davet etti. Şam civarında yapılan savaşta Haçlı ordusu
yenilgiye uğratıldı.
1168’de Necmettin Alpı ile Erzen
emiri Fahrettin’in arası açıldı. Alpı, Meyyafârıkin’e gelerek ordusunu takviye
etti. Bunu haber alan Fahrettin barışı tercih ederek Alpı’nın buyruğuna girdi.
1169’da Alpı, Dara’yı kuşattı. Hüsamettin’in aracılığıyla taraflar barışarak kuşatma
kaldırıldı. Şehinşah 1174’te Meyyafârıkin’e geldi. Dedesi I. Kılıç Arslan’ın
türbesinin bulunduğu kubbede bir gün misafir kaldıktan sonra Ahlat’a gitti. 1176
yılında Necmettin Alpı öldü, cenazesi “Kubbet us- Sultan”da toprağa verildi.
Yerine oğlu Kutbeddin İlgazi geçti.
Necmettin Alpı zamanında yabancı
konuklar ve elçiler için Meyyafârıkin’de “Dâr ul-Acemiye” (Yabancılar Konağı)
adı verilen bir saray yaptırılmıştı. Hüsamettin Timurtaş zamanında yapımına
başlanan Karaman (Malabadi) Köprüsü de Alpı tarafından tamamlatılmış ve yeniden
onarılmıştır (1154).
HAKKINDA: İbrahim Artuk / Mardin Artukluları Tarihi
(İstanbul 1944), Prof. Dr. Osman Turan / Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi
(İstanbul 1973), Şevket Beysanoğlu / Diyarbakır’da Gömülü Meşhur Adamlar (1985).
